Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1801

[p. 324]

Olbios; of Proeve der Middelen, om de Zeden eener Natie te verbeteren. Door Jean Baptiste Say. Naar het Fransch. Te Haarlem, by A. Loosjes, Pz. 1800. In 8vo. 116 bl.

De zeden ener Natie verbeteren, is derzelver geluk uitbreiden en bevestigen. Ieder Menschenvriend juicht dus, al aanstonds by het lezen van den tytel dezer Proeve, den Schryver toe. Hy is Lid van het Tribunaat van Frankryk; en deze zyne poging doet eer aan zyn hart. In dit klein geschrift (want het bevat meer noten dan text; de aantekeningen toch, die met ene kleinere letter gedrukt zyn, beginnen reeds bl. 66) vinden wy eerst ene opgave der beginsels, die ten leiddraad moeten dienen, om de Zedenkunde onder een Volk te vestigen. Ziet hier 'er het voorname van: Het doel der zedenkunde is geluk, voor den mensch zelven, en voor anderen; doch de verplichting om te werken tot geluk van anderen is op eigen geluk gegrond. De hoofden ener Natie moeten zorgen voor de opvoeding der jeugd, en de verbetezing van het tegenwoordig geslacht. De opvoeding bevat de wyziging der natuurlyke en zedenlyke vatbaarheden der jeugd, en haar onderwys. Goede zeden zyn niet anders dan goede gewoonten; doch het onderwys maakt de zeden zachter, en leert den mensch zyne ware belangen kennen. Vooral is Verlichting nodig in een vryen Staat, van wegen den invloed van het Volk op het bestuur, dat toch voor de zeden zorgen moet. - Men moet de hoop op verbetering van het aankomend geslacht, ook by een bedorven Volk, niet opgeven. Wanneer de inrichtingen, waardoor de vooroordelen gevoed worden, ophouden, kunnen deze in de harten der kinderen geen wortel schieten. Men kan ook gerust op den hoogmoed der ouderen rekenen; en heeft men goede onderwyzers en goede boeken, dan behoeft men aan niets te wanhopen. - Men bezorge den behoeftigen genoegzame bedaardheid, en ene toereikende mate van welvaard; dan zal hy toch, hetgeen men zyne kinderen wil bybrengen, beschouwen als een voorwerp van bykomend nut. Wat het tegenwoordig geslacht betreft: men moet werken op het hart van den mensch. Wil men gehoorzaamd worden, dan moet men niet bevelen dat men het doe, maar zorgen dat men het wil. In stede van zich toe te leggen om de begeerten van den mensch te onderdrukken, moet men dezelve ter bereiking van zyn oogmerk bezigen; men moet de deugd niet alleen beminnelyk, maar ook voordelig maken.

Vervolgends wyst de Schryver ons de dadelyke beöefening

[p. 325]

van deze beginselen in een voorbeeld aan; hy tekent ons het Volk van olbios; dit zegt: gelukkig. Na ene omwenteling, die by dit Volk had plaats gehad, beyverden zich de hoofden der Natie om de al te grote ongelykheid van geluksgoederen te verminderen. Gebrek en al te grote rykdom zyn voor de zeden gevaarlyk. Dan dwangmiddelen zouden niet helpen; maar het gehele stelsel van wetgeving en regering moet ter wering van dit kwaad zyn ingericht. Ene schone Verhandeling over 't burgerlyk bestuur was by die van olbios het eerste boek der zedenkunde. Ieder burger, die naar enen post dong, moest zich vooraf in de beginselen dezer wetenschap doen onderzoeken. Dus konden de personen in het bestuur afwisselen; doch de beginsels bleven onveranderlyk. Ene behoorlyke welvaard werd hierdoor meer algemeen, en de overmaat van rykdommen zeldzaam. Ieder gewende zich alzo aan enen gematigden arbeid, en kende dus noch ledigheid noch verdriet. Velen beöefenden de geleerdheid en fraaije kunsten. Ieder burger moest zyne gewone bezigheid opgeven, en in alle openbare geschriften achter zynen naam en handtekening zetten; zo werd gezorgd, dat de winzucht niet de énige dryfveer tot werkzaamheid was. Men had kassen van voorzorg, waarin ieder weeklyks iets bracht van zyne winsten, voor zynen ouderdom. Daardoor zogt de minvermogende burger onkostbarer uitspanningen, dan gewoonlyk te voren, en werden de vermaken meer huislyk. Alles, wat zedenloosheid bevordert, werd afgeschaft; Loteryen, Speelhuizen, enz. By de benoeming tot een of anderen post, werden de redenen dier benoeming opentlyk opgegeven; en iedere bediening, waaraan gezag of voordeel verknocht was, was ene beloning voor de deugd. Men had gezelschappen van uitspanning; hier gebruikte men iets tot verkwikking, speelde een of ander kunstspel, las, enz.; hier leerden de burgers elkanderen kennen, en daardoor werden de verkiezingen door 't volk verstandig en naar verdiensten. De hoofden des volks gaven in alles een goed voorbeeld, en dit had enen onbegrypelyken invloed; zy toonden zich afkerig van alle pracht, en nu waardeerde men den mensch ook niet meer naar zyne verteringen, en besteedde het geld tot heilzamer oogmerken, het aanleggen van wegen, het graven van kanalen en grachten, enz.

De Vrouwen, welke zulk enen invloed op de zeden hebben, trokken vooral de aandacht. Zachtaardigheid en eerbaarheid werden door allerlei middelen by haar aangekweekt. Na dat 'er meer algemene welvaard was, waren zy niet meer door behoefte gedrongen tot moeijelyken en zwaren arbeid. Sommige beroepsbezigheden waren haar in dezen Staat verboden; andere by uitsluiting toegestaan, b.v. het vervaardigen van alles, wat tot de kleding der vrouwen behoort, het passement ma-

[p. 326]

ken, graveeren voor de musiek, enz. Aan haar werd de uitoefening der nationale weldadigheid toevertrouwd; en de door haar opgerichte Genootschappen, ten behoeve van huwbare meisjes en kraamvrouwen, nam de Regering in bescherming. De oorzaken van oneerbaarheid zyn hartstocht en nypende armoede: by het huwlyk raadpleegde men de neigingen, en tegen de armoede was gezorgd. 'Er waren openbare huizen, waar onbemiddelde meisjes en vrouwen van 's lands wege onderhouden werden, welker bezigheid alleen was het onderwys van enige meisjes in vrouwelyke handwerken en bezigheden, en het verzorgen van enige onde vrouwen; en zulks zonder den Staat tot last te zyn. Men had te olbios ook Opzieners der Zeden: deze deelden op de Volksfeesten vergeldingen uit aan zulke burgers, die zich door hunne deugden achting hadden verworven; men had 'er Nationale Feesten, zedelyke uitspanningen en Spelen. En was de Maatschappy zo oplettend omtrend hare Burgers, zy zorgde even zeer voor ene naauwkeurige aanwyzing der plichten, die zy te betrachten hadden. De olbiërs hadden één Pantheon voor grote mannen, maar verscheidene Tempels aan verschillende deugden gewyd; en hier werd gepredikt door standbeelden en leerzame opschriften, en ook op de openbare wandelplaatsen kreeg het volk, door standbeelden, eer- en graftekens, enz. de uitnemendste lessen. Dit voorbeeld, door het openbaar gezag gegeven, werd van langzamerhand door de huisvaders gevolgd; en het gevolg van dit alles was, men was gelukkig omdat men wys en deugdzaam was, en menschen en volken kunnen het op gene andere wyze worden.

De Aantekeningen dienen ter meerdere opheldering, of ten bewyze van het gestelde in den text, en zyn doorgaans lezenswaardig. - Wy hebben den inhoud dezer Proeve zo naauwkeurig wy konden opgegeven, en ons van alle aanmerkingen onthouden; het is ene Proeve, en als zodanig moet men het stuk beöordelen. Op het papier laten zich de zeden ener Natie vry gemaklyk verbeteren; maar in de menschenwereld, zo als die toch maar is, ontmoet men nog al enige hindernissen. Men behoeft juist nog geen zeer groot voorstander der Kantiaansche Wysgeerte te zyn, om den grond der zedeleer van den Burger say min of meer bedenkelyk te vinden; en het komt ons, onder verbetering, voor, dat in ene Maatschappy, als die van olbios, iedere deugd evenwel haren prys heeft. Maar dit vooral bevreemdde ons juist niet, maar bedroefde ons, by het lezen van dit boekje, dat, onder de middelen om de zeden ener Natie te verbeteren, in het geheel niet gedacht werd aan enigen Godsdienst, of iets dat naar Godsdienst zweemt; en het blykt uit de aantekening met (C) gemerkt, bl. 68 en volg., dat de

[p. 327]

Schryver ook byzonder den Christelyken Godsdienst voor de goede zeden nutteloos, ja zelfs nadelig houdt. De Nederduitsche Uitgever heeft by deze aantekening nog ene aantekening gevoegd, ter wederlegging van den Schryver. Hoe gemaklyk dit ook ware, wy verkiezen hier niet aan te wyzen, hoe zeer de Schryver dwaalt; dit behoort niet tot onze taak; dan dit mogen wy toch wel zeggen: Vrienden en Leeraaren van den Godsdienst! laten deze en dergelyke aanvallen uwe aandacht trekken, niet om dezelve te wederleggen, maar om u te doen voelen, hoe men, met het beste hart, de zo duidelyke strekking der Christelyke Leere tot reinheid en deugd miskennen kan, en op welk ene wyze het derhalven uwe zaak is, het Christendom voor te stellen, te verdedigen en te bevestigen.