Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1801

Amsterdam, in zyne Geschiedenissen, Voorregten, Koophandel, Gebouwen, Kerkenstaat, Schoolen, Schutterye, Gilden en Regeeringe, beschreeven. Om te dienen ten Vervolge op het Werk van Jan Wagenaar, Historieschryver der Stad. 22 en 23ste Stuk. Te Amsterdam en Harlingen, by P.E. Briët en V. van der Plaats, 1801. In gr. 8vo. 341 en 222 bl. met den Bladwyzer.

Met roem bekend, by het leezende gedeelte onzer Landgenooten, is de Beschryving van Amsterdam, door den beroemden jan wagenaar. Hy besloot de Geschiedenis der Stad met het Jaar 1740, en de Regeeringslyst met het Jaar 1768. Veel merkwaardigs gebeurde 'er zedert in die waereldvermaarde Stad. Nieuwe Stichtingen, van meer dan éénen aart, wierden 'er, zints wagenaar zyn Werk ten einde bragt, opgericht, verscheiden Openbaare Gebouwen getimmerd, of aan reeds aanweezigen merkelyke Veranderingen en Verbeteringen gemaakt. Ook in verscheiden andere opzigten, zoo de algemeene belangen als byzondere inrichtingen betreffende, beraamde men nieuwe schikkingen, naar de plaats grypende orde der dingen berekend, of die geoordeeld wierden, tot algemeenen of byzonderen welvaart te zullen bydraagen. Jammer ware het, dat zoo veel weetenswaardigs voor het Publiek onbekend, immers niet in een aaneengeschakeld verhaal byeengevoegd ware. Dit alles in aanmerking neemende, wierden de

[p. 227]

bezitters van het Copyregt van wagenaar's Werk te raade, hetzelve tot op den tegenwoordigen tyd te doen vervolgen, overeenkomstig het plan, welk de beroemde Historieschryver zich ten leiddraad hadt voorgesteld. Niet ongelukkig zyn ze geslaagd in de keuze van den persoon, wien zy de volvoering der taake toevertrouwden. Gelykheids genoeg met dien van wagenaar heeft zyn schryfstyl, om 't een by het andere, immers ten dien opzigte, niet aanstootelyk te doen afsteeken. Doch inzonderheid laat zich, ten opzigte der behandelde onderwerpen, op den titel aangekondigd, de gelykheid van ontwerp opmerken. Toen de Vervolgschryver hand aan 't werk sloeg, hadt hy zich voorgesteld, met het Jaar 1787, en de Omwenteling, toen voorgevallen, zyn Werk te besluiten. De gebeurtenissen, zedert voorgevallen, deeden hem van oogmerk veranderen. Van nieuws vatte hy de pen op, onder andere daartoe bewogen door de voorvallen, welke vóór, by en naa de Omwenteling van den Jaare 1795, ter deezer Stede, gebeurden. Zeer uitvoerig, en, 't geen meer zegt, naauwkeurig is hy in 't verhaalen van die zonderlinge en veel gerugts maakende voorvallen. Hoedanige begrippen iemant ook aangaande de Omwenteling van den Jaare 1795 moge voeden, zeker is het, dat dezelve, ten aanzien van deeze Stad, althans in één opzigt, eene zeer gelukkige verandering ten gevolge heeft gehad. Wy bedoelen de verbeterde inrichting van het openbaar Onderwys in de Stads-Schoolen. Meermaalen bedroefden wy ons, in vroegere dagen, over de geringe vorderingen der Jeugd van de laagere klassen, ondanks de kosten van Stadswege aangewend, en door de ruime bydragen van weldaadige Ingezetenen geschraagd. Welk een gunstige, en, 't en zy voor ooggetuigen, bykans ongelooflyke wisselkeer in de vorderingen der Jeugd hebbe plaats gegreepen, zints de verbeterde Schoolorde, daar van kan getuigenis draagen het jaarlyksch openbaar onderzoek, 't welk telkens, met een verbaazenden toeloop van aanschouweren, en niet zonder zigtbaare blyken van goedkeuringe, wordt hervat. Wy maaken hier van gewag, om de zulken onzer Leezeren, die, op eene of andere wyze, met het onderwys der Jeugd zich bemoeien, uit te lokken, om het Reglement of de School-Orde, in dit Werk voorhanden, te raadpleegen, ten einde om de daar in voorgedraagene onderrichtingen, zoo veel

[p. 228]

doenlyk is, op hunne byzondere omstandigheden over te brengen. Van verscheiden andere geheel nieuwe of verbeterde inrichtingen, het algemeene welzyn betreffende, ontmoet men insgelyks in deeze Beschryving een uitvoerig verslag; tot welke wy, onder verscheiden andere, wel mogen betrekken, het verslag wegens eene Commissie van Geneeskundig Toevoorzigt. Even als wagenaar de werkzaamheden der onderscheidene deelen van het Stadsbestuur, onder het voormaalig Bewind, uitvoerig hadt vermeld, zoo treedt de Vervolgschryver, ook ten deezen opzigte, in zyne voetstappen; niet minder uitvoerig handelende van de onderscheidene Committe's, zints de Omwenteling, ter bezorginge en waarneeminge van de algemeene belangen, opgericht; tevens de naamen vermeldende der Burgeren, die, van het gedenkwaardig tydstip af tot heden toe, in deeze of geene hoedanigheden en betrekkingen de posten van het Stadsbewind bekleed hebben. Daar het Werk voor geen doorloopend verslag vatbaar is, moeten wy ons met dit algemeen berigt vergenoegen; alleenlyk 'er nog nevens voegende, dat de thans afgegeevene Stukken mogen aangemerkt worden, eene zoo volledige opgave van den tegenwoordigen staat van Amsterdam te bevatten, als met reden kan verlangd worden. Eindelyk pronkt nog dit Werk met drie weluitgevoerde Plaaten; vertoonende de eerste den Brand in het Admiraliteitshuis te Amsterdam, in den nacht tusschen 5 en 6 July 1791; de tweede, den Vryheidsboom, op den Dam opgericht, op den 4 Maart 1795; de derde, de Gewelddaadigheden van eenige Artilleristen, in de Raadzaal der Municipaliteit, in den nacht tusschen den 10 en 11 May 1796.