|
| |
Karakterschets van den beroemden sterrekundigen William Herschel, Lid van de Koninglyke Societeit der Wetenschappen te Londen.
(Medegedeeld door den Heer r. arrenberg, te Rotterdam.)
In het voorleden jaar 1799 werd 'er, te Londen, een Werk uitgegeven, onder den tytel van Public Characters in 1798 en 1799, met belofte van 'er in dit jaar een tweede Deel op te zullen laten volgen. In hetzelve vindt men de karakters van een-en-zeventig thans in leven zynde mannen, die zich, door hunne geleerdheid, krygsbedryven en andere uitstekende daden, een grooten naam gemaakt hebben. Een van dezelven is de beroemde william herschel, die, schoon geen inboreling van Engeland zynde, egter door de uitgevers dit Werk onder de Engelschen gerekend wordt, als hebbende in dat Ryk gelegenheid gekregen om zyne groote bekwaamheden in werking te brengen, door de goedgunstigheden en bescherming des Konings van Groot-Brittanje.
| |
| |
William herschel is, volgens die karakterschets, geboren te Hanover, den 15 November 1738. Hy was de tweede onder de vier Zoons, welken allen in huns Vaders kostwinning, te weten die van een muzykant, werden opgebragt. Hierby had de oude herschel nog twee Dogters; zoodat het, nadien hy met een talryk huisgezin bezwaard was, en in een arm land woonde, niet te verwonderen was, dat hy zynen kinderen maar eene bekrompen opvoeding konde geven: hy bevond egter, dat zyn Zoon william, boven zyne andere kinderen, in leerzaamheid uitmuntte, en gaf hem daarom een Franschen meester, onder wiens opzigt hy eene schielyke vordering in die taal maakte. Gelukkig had deze meester een grooten smaak in de Bovennatuurkunde, en was met deze zyne begunstigde studie, en met die van alle andere takken, welken tot deze wetenschap betrekking hebben, zoodanig ingenomen, dat hy besloot om zyn leerling in dezelven mede te onderwyzen. Door dezen waardigen man geholpen, verkreeg de jonge herschel eene taamlyke kennis van de Redeneerkunde, de Zedekunde en Bovennatuurkunde, en deze beginselen verwekten in hem eene sterke en onoverkoomlyke drift, om alles aan te wenden tot het verkrygen van andere kundigheden, en daarmede zyne verstandelyke vermogens te vermeerderen; en, in de daad, dit was ook alles wat hy op dien tyd bezat, zyn muzyk-instrument en eenige geschreven muzykstukken uitgezonderd.
Met dien schat, hoe weinig dezelve ook te beduiden had, zeide onze gelukzoeker zyn vaderland vaarwel, nadien het oorlog rondom hetzelve uitgebroken was, en kwam in het jaar 1759 te Londen, werwaart hy zyn Vader verzelde, die destyds behoorde tot de muzykanten van de Hanoversche troepen, die naar Engeland overgezonden werden, en met dezen keerde de oude man ook weder terug, latende zyn Zoon, om zyn fortuin te zoeken, in Engeland agter.
Hier verloor herschel zichzelven in het gedrang van zoo veel menschen, die, even gelyk hy, naar een bestaan zogten; en men kan ligt opmaken, hoe smertlyk en verdrietig zyne omstandigheden moeten geweest zyn, zich bevindende in een vreemd land en zonder vrienden; dan de Heer herschel had niet alleen een standvastig, maar ook een deugdzaam hart, hetwelk
| |
| |
hem in staat stelde om alle teleurstellingen te kunnen verduren, en zich evenwel met yver over te geven aan die bezigheden, welken hem, ten eenigen tyde, een behoorlyk bestaan schenen te beloven. Vindende egter te weinig vooruitzigt om zyn oogmerk in de Hoofdstad te bereiken, besloot hy wyslyk om zich naar het platte land te begeven, alwaar doorgaans minder muzykanten zyn, en dienvolgens de hoop op een goeden uitslag grooter moest wezen.
Na verscheiden plaatsen in het Noorden van Engeland bezogt te hebben, bragt hem zyn goed geluk te Halifax, alwaar op dien tyd een Orgelistplaats open was; welken post hy, na proeven van zyne bekwaamheid gegeven te hebben, verkreeg. Hier onderwees hy, met zeer veel goedkeuring en voordeel, de muzyk; doch zyne zugt tot vordering in andere wetenschappen deed hem de uren, welken hem van zyne bezigheden overschoten, besteden in het leeren van vreemde talen. Hy begon met het Italiaansch, uit hoofde van de betrekking dier taal op zyne kostwinning; van het Italiaansch ging hy over tot het aanleeren der Latynsche taal, waarin hy buitengemeene vorderingen maakte; ook ondernam hy het Grieksch zich eigen te maken; maar, eenigen tyd hiermede bezig geweest zynde, bevond hy die taal te droog, en niet geschikt tot zyn oogmerk, waarom hy 'er mede uitscheidde.
Ondertusschen was hy alle de kundigheden, welke hy in deze talen verkreeg, geheelenal aan zyne eigen pogingen verschuldigd, en hy verstrekt gevolglyk hierin tot een uitmuntend en juist voorbeeld voor die jonge lieden, welker opvoeding, of door het onvermogen, of door de gierigheid van derzelver ouderen, binnen de gemeene palen besloten blyft; en men ziet hier tevens uit, dat een beslist voornemen en aanhoudende werkzaamheid zwarigheden kunnen overwinnen, die men anders voor onoverkomelyk zoude houden.
Dan het waren niet alleen de doode en levende talen, op welken de Heer herschel zyn brandenden leerlust vestigde, maar hy trachtte ook kundigheid te verkrygen van de allerdiepzinnigste wetenschappen. Zyne eerste poging was om zich meester te maken van de theorie der harmonien; en het is opmerklyk, dat het Boek, hetwelk hy, tot zyn onderwys daarin, verkoos, het diepzinnige en ingewikkelde Werk was, hetgeen de ge- | |
| |
leerde Doctor smith over dat onderwerp geschreven heeft. Hy gebruikte egter dit Boek zonder eenig onderwys, en het vermaak, dat hy 'er in vond, was zoo groot, dat hy besloot insgelyks alle de andere takken der mathematische wetenschappen te bestuderen: hy begon met de Algebra, die hy welhaast meester werd, ging toen over tot Euclides, vervolgens tot de Fluxien, en, dus den grond gelegd hebbende, viel hem de studie van de andere wetenschappen gemaklyk.
Zyn verblyf te Halifax was hem gunstig in zyne letterkundige en wysgerige onderzoekingen. Dan in 1766 verliet hy deze plaats voor een beteren stand, zynde toen beroepen tot Orgelist van de Octagon-kapel te Bath. Hier kwam hy eensklaps in eene gestadige bezigheid van zyn beroep, zoo door den Schouwburg en de openbare en byzondere Concerten, als door een groot aantal leerlingen, die hy aldaar verkreeg. In zulk eene opeenstapeling van bezigheden en kring van vermaken en weelde, zouden weinig menschen van herschel's kostwinning tyd hebben kunnen vinden, om zulk eene onvoordeelige en belanglooze studie, als die van de mathesis is, voort te zetten. Het was egter ver van daar, dat dit alles hem eenigzins terug zette in zyne wetenschaplyke onderzoekingen; integendeel vervolgde hy dezelven met onafgebroken vlyt, zoo dat hy, den ganschen dag aanhoudend bezig geweest zynde met de zaken van zyn beroep, in den nagt gebruik maakte van zyne mathematische boeken, en eenige uren besteedde in een onvermoeid onderzoek van de afgetrokkenste voorstellen in de Meetkunde en de Fluxien.
In de Ladies Diary voor 1780 vindt men van hem een fraai, maar diepzinnig antwoord op eene Prysvraag, betreklyk de zwenkingen van een musicaal koord, in het midden van welk een klein gewigt gehangen was.
Omtrent dezen tyd bepaalde hy zyne studien meestal tot de Gezigt- en Sterrekunde. Het vermaak, dat hy ondervonden had in de beschouwing van den Hemel, door een tweevoets Gregoriaansche Telescoop, die hy te Bath geleend had, deed hem verlangen naar een volledig stelsel van Sterrekundige werktuigen. Zyne eerste begeerte was om een grooter Telescoop te bezitten, en onkundig zynde van hetgeen dezelven doorgaans kosten, schreef hy aan een vriend te Londen, om 'er een voor hem te koopen. Dan die vriend, verwonderd over
| |
| |
de groote som, die men 'er hem voor eischte, durfde dezelve niet koopen, en gaf 'er den Heer herschel kennis van. Onze Sterrekundige stond 'er niet minder over versteld dan zyn vriend; doch in plaats dat hem zulks van allen verder onderzoek zoude afschrikken, deed het hem 't vreemd besluit nemen, om zelf een Telescoop voor zyn gebruik te maken. Ten dien einde alles opgezameld hebbende, wat hy daarover in gezigtkundige werken vinden kon, ondernam hy dezen moeilyken arbeid; dan de eene mislukking volgde de andere; doch dit diende enkel om zyn blakenden yver nog meer aan te zetten; ook werd zyne standvastigheid ten laatsten met een goeden uitslag bekroond; want in het jaar 1774 genoot hy het overgroot genoegen, om den Hemel te kunnen beschouwen door een Newtoniaansche Reflector van zyn eigen maaksel. Onze hedendaagsche Gallileo was egter, hoe groot zyne vinding ook anderzins was, hiermede nog niet vergenoegd; maar, door eene loflyke eerzugt aangezet; besloot hy, werktuigen van eene grooter uitgestrektheid te maken, dan tot hiertoe bekend waren geweest. Na het vervaardigen van een Kyker van zeven voeten, en zelfs van tien voeren, maakte hy het plan om 'er een te bewerken, die het dubbel had van de laatste maat.
Terwyl hy dus zoo yverig bezig was met zyne mathematische onderzoekingen, verzuimde hy evenwel de onvermydelyke pligten van zyn bestaan niet; doch zyn hart was zoo gezet op zyne nieuwe studie, dat hy zich jn tusschenpozingen uit den Schouwburg en de Concertzalen begaf om de sterren waar te nemen, en zich, wanneer het zyn beurt was, weder op zyn plaats bevond om zyn post onder de muzykanten waar te nemen. Zyne standvastigheid werd ten laatsten ryklyk beloond door de ontdekking van eene nieuwe Planeet in ons wereldgestel, welke hy den naam gaf van Georgium Sidus, en die, door buitenlandsche Sterrekundigen, eerst Herschel, maar naderhand Urania genoemd werd.
Deze gewigtige ontdekking deed hy den 31 Maart 1781, en het was geene toevallige omstandigheid, welke onzen Sterrekyker begunstigde met het gezigt van deze Planeet, maar een gevolg van geregelde, geduldige en wetenschaplyke waarnemingen. Toen hy die Planeet eerst zag, was hy nog niet zeker, of dezelve
| |
| |
wel tot ons stelsel behoorde als een Planeet, maar beschouwde dat hemellicht eerder als een Comeet; doch een naauwkeuriger onderzoek stelde hem in staat om stellige verzekering te kunnen geven, zoo van deszelfs planeetgestel als beweging.
In dat zelfde jaar werd deze ontdekking door hem medegedeeld aan de Koninglyke Societeit der Wetenschappen, en ingevolge daarvan werd de Heer herschel, met eenparigheid van stemmen, tot Lid van dat geleerd Genootschap verkoren, en ontfing den gouden eerprys, die op de beste ontdekking in dat jaar gesteld was.
In het volgend jaar nam de Koning hem onder zyne bescherming; waarop hy Bath en alle zyne muzyk-instrumenten verliet, en zich begaf naar Slough, naby Windsor, in een huis, hem, door zyn koninglyken beschermer, toegewezen, die hem sedert voor zyn byzonderen Sterrekundigen, met een aanzienlyk jaargeld, heeft aangenomen. Hier werd hy in staat gesteld om alle zyne ontwerpen door te zetten, en die, welken hem tot nu toe mislukt waren, bragt hy tot volkomenheid. Terwyl hy nog te Bath was, had hy het stoute plan gemaakt, om een Telescoop van 30 voeten te vervaardigen, en deed verscheiden pogingen om dat plan ter uitvoer te brengen; doch schoon het hem daar mislukte, bragt hy het, sedert zyn verblyf in de nabuurschap van Windsor, zoo ver, dat hy zelfs een werktuig van niet minder dan 40 voeten tot volkomenheid bragt.
Het is eene gemeene dwaling, dat de ontdekkingen van den Heer herschel gemaakt zyn door het verbazend groot vermogen van zyn Telescoop; daar het ondertusschen zeker is, dat zulk een groote toestel noch noodzaaklyk, noch nuttig is, en dat alle de ontdekkingen van den Heer herschel gedaan zyn met Reflectors van tien tot twintig voeten, en met een vermogen van zestig tot driehonderd. Zyne ontdekkingen zyn alleen toe te schryven aan zyne lofwaardige standvastigheid, en geenzins aan de grootte van zyn Telescoop, welke eerder een voorwerp van zeldzaamheid dan van nuttigheid is.
In het jaar 1783 ontdekte hy een brandenden berg in de Maan, en in 1787, nadere waarnemingen op
| |
| |
die Planeet doende, vond hy 'er nog twee andere bergen in, welken vuur uit derzelver toppunt wierpen. In het voortzetten van zyne onderzoekingen op zyn eigen Planeet, (indien men zich zoo eens mag uitdrukken) bevond hy, dat ze met ringen bezet was, en Satelliten had.
Ingevolge van deze gewigtige byvoegsels tot de nationale kundigheden, had de Heer herschel de eer, dat hem, door de Universiteit van Oxford, de rang van Doctor in de Rechten werd opgedragen; hetwelk des te aanzienlyker voor hem was, omdat dit geleerd Lighaam niet gewoon was die Academie-eer aan andere personen aan te bieden, dan die binnen zyne muren opgeleid zyn.
Doctor herschel heeft, sedert hy, in 't jaar 1781, het eerst een stuk in de Philosophical Transactions, betreklyk de ontdekking van de nieuwe Planeet, geleverd had, nog verscheiden Verhandelingen daarin geplaatst. Sommigen van dezelven zyn zeer keurig, en behelzen zulke nieuwe gedagten omtrent de Zon en andere Planeten, als men van niemant anders, dan van zulk een naauwkeurigen waarnemer, konde verwagten.
In zyne sterrekundige onderzoekingen werd hy gestadig geholpen door zyne Zuster karolina herschel, welke, door zich toe te leggen op deze hooge wetenschap, een beroemden naam verworven heeft, en aan de Koninglyke Societeit verscheiden oordeelkundige berigten en waarnemingen heeft medegedeeld.
Doctor herschel is een man van ongedwongen manieren, lugtig en vrolyk in gezelschap: hy bezit zulk een sterk lighaamsgestel, als hoognoodig is voor een sterrekundigen waarnemer, in eene lugtstreek, gelyk aan die van Engeland. Het is te wenschen, dat zyn naam zoo lang zal duren als het Planeetgestel, tot welks opheldering hy genoegzaam zyn geheel leven besteed heeft.
|
|
Auteursrechtvrij