Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1800

De zeven Kruiswoorden van Jezus, letterlyk en oudheidkundig beschouwd, door Paulus Vos, Leeraar der Luthersche Gemeente te Sappemeer. Te Groningen, by L. Bolt, 1800. In gr. 8vo. 202 bl., behalven het Voorwerk van 26 bl.

De Eerw. vos, door begunstiging van eenige Amsterdamsche weldoeners, tot het Leeraarambt geraakt, wilde, door de uitgave van dit Werkjen, 't welk hy aan hun opdraagt, eenige rekenschap geeven van de wyze, waarop hy de uuren, die van zyne ambtsbezigheden overschieten, waarneemt, en alzoo aan de beweezene liefde en opgevatte verwachting tracht te beäntwoorden. Wy willen, wat ons aangaat, 's mans welmeenende zucht, ter verbreiding van Godsdienstige kennis en waarheid, gaarne toejuichen. Men mag 't niet in alles met hem eens zyn, ook hier en daar iets weggelaaten, of anders uitgedrukt, en den schryfstyl over 't geheel wat zuiverer en vloeibaarer wenschen, men zal hier echter een aantal goede aanmerkingen aantreffen, die door allen, die in soortgelyke onderwerpen belang neemen, en het ook ten aanzien van 't leerstellige met den Eerw. vos vinden kunnen, met genoegen zullen ontvangen worden.

Zie hier, tot eene proeve, een kort uittrekzel van 't geen bl. 160-85 voorkomt over het zesde Kruiswoord: Het is volbragt. Eerst wordt iets gezegd over den tyd, wanneer de Zaligmaaker dit woord uitsprak, te weeten onmiddelyk vóór het einde van zyn lyden. Daarna maakt de Schryver gewag van 't gevoelen van Grotius, die meende, dat de Heiland, met dit zeggen, alleen wilde te kennen geeven, dat hy binnen kort zou sterven, en andere uitleggingen, volgens welke dit volbragt alleen op het drinken van den azyn, en de vervulling der voorzegging Ps. LXIX:22, of op de vervulling van alle voorzeggingen, aangaande zyn lyden, moet toepasselyk gemaakt worden. Hy denkt liever, dat Jesus op zyn geheele lyden, nu zoo zoo ten einde gebragt,

[p. 361]

zal gezien hebben. Hy brengt vervolgends, al 't geen hy daaronder verstaat, tot vier byzonderheden. 1) Alles, wat, door de offerhanden en verdere kerkplegtigheden des O.T., was voorgebeeld, en dat in den Messias moest vervuld worden, hadt nu reeds zyn volle beslag gekreegen. 2) Hy hadt alles volbragt, met opzicht tot het geen 'er geschreeven stond, aangaande de smarten des Messias. 3) Hy hadt zyn werk volbragt, met opzicht tot den voordragt des Evangeliums. 4) Maar vooral hadt dit volbragt zyn opzicht op het verzoenende en plaatsbekleedende van het lyden van Jesus. Daarop volgt eene uitweiding over deze kerkleer, die de Leeraar met yver voorstaat, en waarop hy meent, dat ook dit overwinningslied des Verlossers moet toegepast worden, omdat de Apostelen aan zynen dood uitdrukkelyk eene verzoenende kracht toekennen. 'Er volgen nog eenige aanmerkingen over 't gewigt van deze ontboezeming voor het geluk der waereld. Vooreerst was dit volbragt het middel, door het welk het poppenspel der oude waereld, de Joodsche en Heidensche offerplegtigheden en tempeldiensten, van den aardbodem wierd verbannen. Ten tweeden, diende dit volbragt tot steun des Evangeliums, terwyl de leer van de verzoening des Verlossers 't middenpunt en de hoofdwaarheid van 't geheele Christendom is. By deze aanmerking wordt deze leer op nieuw, met welmeenenden ernst, verdedigd. Hy staat toe, dat men, met de verklaaring van dit leerstuk, veel te ver gegaan is, b.v. met te stellen, dat Jesus Gods toorn en gramschap gedraagen, Gode onze schuld betaald heeft, enz. ‘Het N.T. spreekt,’ zegt hy, ‘de offertaal der oude Jooden. De Schryvers schikten zich naar de bekrompene begrippen en kinderdenkbeelden der oude waereld, van God en Goddelyke zaaken. De beelden, die de Apostelen van de verzoening van den Verlosser gebruiken, loopen lynrecht tegen elkanderen. Onmogelyk tog kan Jesus onze Altaar, Priester, Hoogepriester, Offer Gaave, Middelaar, Schuldbetaaler, enz. zyn. Dit toont klaarlyk, dat deeze trekken niet in een schildery passen; en wy dus aan deeze beelden niet moeten blyven kleeven. 'Er is een oneindig onderscheid tusschen de Leer des Bybels, en die der Godgeleerden. Verscheiden uitdrukkingen, die nergens in den Bybel staan, zyn in de schoolen der Godgeleerden opgenomen. Laat

[p. 362]

ons tog eenmaal ophouden, den Bybel toe te schryven, wat hy niet leert; en dat voortreflyk boek, dat reeds genoeg miskend en gehaat is, door onze misselyke verklaaringen niet nog meer in verachting brengen!’

Men ziet uit deze proeve, dat de Eerw. vos, hoewel hy anders tot de rechtzinnige party schynt te behooren, echter moeds genoeg heeft, om, daar 't pas geeft, van de gewoone leerwyze nog al eenigzins af te wyken. Dit bespeurt men allerwege in dit geschrift. De bede van den moordenaar, gedenk myner, als gy in uw ryk zult gekomen zyn, verstaat hy alleen van het verlangen dezes nadenkenden mans, om zig zyner te herinneren, en hem zyn lot te veraangenaamen, wanneer hy zyn duizendjaarig aardsch ryk zou aanvaarden; en het antwoord van den Heiland, heden zult gy met my in het paradys zyn, niet letterlyk van eene toezegging, dat hy met hem naar den hemel zou gaan, maar eene belofte van een gelukkig lot in de eeuwigheid, met een spreektrant, ontleend van de Joodsche fabelleer omtrent 't schimmenryk. - Het vierde Kruiswoord, myn God, myn God, waarom hebt gy my ver aaten, verstaat hy in dezen zin: hoe lang hebt gy my laaten lyden! of dus: red my tog schielyk uit dit bitter lyden! En dit zy genoeg, om de wyze van deze letterlyke en oudheidkundige beschouwing van de zeven Kruiswoorden van Jesus eenigzins nader te leeren kennen.