Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1800

Nieuwe Scheikundige Bibliotheek. 5de Stuk. Te Amsterdam, by de Wed. J. Dóll en Zoonen, 1799. In gr. 8vo. 100 bl.

Behalven de Recensien van eenige binnen- en buitenlandsche Schriften, die tot het Scheikundig vak behooren, komen in dit Stukje voor, eene Redevoering in het Genootschap Concordia & Libertate uitgesprooken door den Hoogleeraar g. vrolik, betoogende de Onmogelykheid eener grensscheiding tusschen Dieren en Planten: benevens eene korte Beschryving van de waare reden der telkens in de natuur plaats hebbende mildwording van bytende Loogzouten, medegedeeld door daniel craanen, Artzenymenger te Amsterdam.

De laatstgemelde Schryver tracht in dit Stukje te betoogen, dat de zo lastige mildwording der bytende Loogzouten niet ontstaat uit eene opslorping der vaste lucht uit den dampkring, maar uit eene vereeniging van het oxigène des dampkrings met het koolstoffelyk deel der

[p. 152]

Loogzouten; en dat, wanneer dit laatstgemelde beginzel is uitgeput, geene mildwording verder plaats heeft. De Proeven, waar mede de Schryver zyn gevoelen heeft trachten te bewyzen, komen ons zeer voldoende voor, en de aandacht van deskundigen, tot verdere overweeging en bevestiging, overwaardig.

Met veel genoegen lazen wy insgelyks de Redevoering van den Hoogleeraar vrolik, dewyl wy hier de voornaamste natuurlyke byzonderheden by elkander verzameld vonden, die tot bevestiging der voorgestelde Leere kunnen dienen: zynde voorts alles in een vloeijenden styl zodanig voorgedraagen, dat dezelve door een ieder kan begreepen worden. Tot een staaltje zullen wy hier de vergelyking afschryven, welke de Redenaar maakt, tusschen de werkzaamheden van den Polypus en der Dionaea Muscipula.

‘Tot dus verre, M.H. hebben wy de volmaakte overeenstemming gezien, welke 'er in den groei, aanwas en voortplanting in beide bewerktuigde ryken der Natuur overal gevonden wordt. Het zy my vergund, aan te toonen, dat zy, als gevoel hebbende en prikkelbaare lichaamen beschouwd, dezelfde overeenkomst behouden.

Vestigt slegts oppervlakkig uw oog op een Polypus en een gevoelig plantgewas: vergelykt de manier, waarop deeze worm zyne werking uitoeffent, met de werktuigen van de Dionaea Muscipula, en gy zult reeds by den eersten aanblik de grootste overeenkomst ontwaaren. Op de inwendige oppervlakte namelyk van haare bladen zyn veele roode kliertjes verspreid, welke eene vloeistof bevatten, waardoor vliegen en torren sterk worden aangelokt. Wanneer deeze diertjes nu zich zo zeer laaten verleiden, dat zy dit vogt trachten op te neemen, om zich ten kosten van deeze plant te vergasten, en derhalven met de binnenste oppervlakte der bladen in aanraaking komen, springen, met de sterkste veerkragt, en als op een oogenblik, derzelver randen tot elkaêr, beknellen het onnozel diertje, en drukken het tusschen de priemswyze stekels dood.

Waarin, M.H. zal nu het onderscheid bestaan moeten tusschen de werktuigen van dit gewas en die des Polypus? In beiden vinden zy haare oorzaak in eene byzondere gesteldheid der werktuigen. Deeze vernietigd zynde, vervalt alle beweeging zo zeer, dat zy op geene

[p. 153]

wyze kan opgewekt worden. Worden zy niet in beiden door eene byzondere prikkeling veroorzaakt? werkt dus niet dezelfde aanleiding in plantgewas en worm? Is het ontwaaren van deeze prikkeling niet in beiden de oorzaak van beweeging? Zonder dit immers zou geene tegenwerking, geene beweeging worden voortgebragt. Maar geene ontwaaringen kunnen zonder het vermogen van gevoel verstaan worden, daar zy onmiddelyk met hetzelve verbonden zyn: 'er bestaat dus in deeze beide bewerktuigde lichaamen een gevoel, hoe zeer ook andere Natuurkundigen zich tegen deeze meening mogen verzet hebben.

Men begrypt ligtelyk, dat ik hier het oog niet hebbe op dat vermogen der ziel, het geen men met denzelfden naam van gevoel pleeg te bestempelen, maar aan redelyke wezens alleen eigen is. Dit onderstelt verstandelyke vermogens en denkbeelden van aart en eigenschappen. Dit vermogen, waar van ik hier spreeke, behoort tot het lichaam, is aan alle levende werktuigen eigen, en zelfs in die gedeelten, welke van het lichaam afgescheiden zyn, nog lange aanwezig.’