Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1800

Catechismus der Apothecarskunst, of de eerste Grondbeginzelen der Artsenymengkunde, voor eerstbeginnende opgesteld, door Dr. Sigismund Fredrik Hermbstädt, te Berlyn. Uit het Hoogduitsch vertaald door F.M. Lynen, Apothecar te Amsteldam. Te Amsteldam, by J.B. Elwe, 1799. In gr. 8vo. 280 bl.

Deeze Catechismus der Apothekerskunst bevat eene vry naauwkeurige verhandeling, over alles, wat tot deeze weetenschap betrekkelyk is, in zes Hoofdstukken afgedeeld. Het geheel Werkje is, gelyk, voor een Catechetisch onderwys, het gevoegelykst was, in vraagen en antwoorden afgedeeld, doch op zodanig eene wyze, dat de vraagen alle op den kant zyn geplaatst, en men het Werk ook geheel aaneengeschakeld leezen kan, zonder dat men die vraagen behoeft in te zien. Het eerste Hoofdstuk handelt over de Artzenymengkunde in het algemeen, derzelver bewerkingen, en de werktuigen, die daar toe vereischt worden. In het tweede Hoofdstuk gaat de Schryver over tot de beschouwing der vier zogenoemde elementen, in zo verre derzelver kennis voor een

[p. 108]

Apotheker van nut kan zyn. Hier op volgen, in drie Hoofdstukken, de beschryvingen der enkelvoudige geneesmiddelen, uit de drie Ryken der Natuur, benevens hunne artzenykundige bereidingen. Eindelyk bevat het zesde Hoofdstuk, in veertien Afdeelingen, de beschryving der zamengestelde geneesmiddelen, of der artzenymengkundige en scheikundige bereidingen, en der manieren, op welke zy het best verkregen worden.

De Schryver is, over het algemeen, teffens beknopt en naauwkeurig. Meestal vindt men, by hem, ook al de nieuwste en beste wyzen van werken; by voorbeeld, dus spreekt hy, p. 246, by gelegenheid van de beschryving der bereiding van den verzoeten Zoutgeest: ‘Eene tweede en betere wyze van bereiding des verzoeten Zoutgeests, wordt, met behulp van gedephlogistizeerd Zoutzuur, bereid, welke schielyker op het brandbaare van den wyngeest werkt, en daarom door denzelven verzoet kan worden. Om deeze te bewerken, maakt men eene vermenging, van vier oncen rookenden geest van keukenzout, met twaalf oncen hoogst gezuiverden wyngeest, en giet dezelve in eene retort, waar in zich twee oncen tot poeder gewreeven bruinsteen bevinden. Men onderwerpt dan dit geheel aan eene destillatie, en haalt twaalf oncen vogt over. Welk Destillaat dan een waare verzoete Zoutgeest is.’ Tot dus verre de beschryving der bewerking, van welke de Schryver deeze uitlegging geeft: ‘Hierby deelt het Zoutzuur deszelfs brandbaar gedeelte aan den bruinsteen mede, werkt dan als gedephlogistizeerd Zoutzuur op den wyngeest, en brengt daar mede een verzoeten Zoutgeest voort; welke in dit geval geheel niet zuur is, maar een speceryachtigen smaak en den reuk van verzoeten salpetergeest heeft.’

Uit deeze verklaaring ziet men ligtelyk, dat onze Schryver nog aan de ouderwetsche uitlegkunde in de Scheikunde is toegedaan, gelyk nog nader blykt uit § 140, in welke het weleer zo hoog verheven, doch thans van den zetel gebonsd, Phlogiston, met alle zyne heerlyke ingebeelde eigenschappen, uitvoeriglyk beschreeven wordt. De Schryver schynt toch ook nog al iets van het Lavoisieriaansche Stelzel gehoord, doch het waare daar van niet recht gevat te hebben; want § 146 verhaalt hy ons: ‘Men heeft het water lang voor eene Hoofdstoffe gehouden, maar thans is men daar over

[p. 109]

sterk in twyffel. Men heeft naamelyk gevonden, dat, wanneer een mengzel van ontvlambaare en levenslucht te zamen verbrand wordt, zulks water voortbrengt en men gelooft daarom, dat het uit phlogiston en de grondstof der levenslucht is zamengesteld.’ Dit geloof is voorzeker niet het Lavoisieriaansche, dewyl de brandbaare lucht, welke hy ontegenzeggelyk beweezen heeft, een der zamenstellende beginzelen des waters te zyn, niets gemeens heeft met het ingebeelde phlogiston.

De Vertaaler zegt, in zyn Voorbericht, dat de Schryver ‘zich van alles, wat men nieuwigheid zou kunnen noemen, onthouden, en alleen algemeen aangenomene grondstellingen heeft voorgedraagen.’ Deeze verzekering komt, onzes achtens, weinig met het boven aangehaalde, ten opzicht van het phlogiston, overeen; dewyl de Schryver dienaangaande dingen heeft geleerd, die thans algemeen verworpen worden, en die geen den minsten ingang meer vinden, dan by eenige weinige lieden, die door hunne geliefde vooroordeelen zodanig verblind zyn, dat zy het helder schynend licht op den vollen middag niet kunnen zien.