Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1799

[p. 399]

Nieuwe Scheikundige Bibliotheek. Vierde Stuk. Te Amsterdam, by de Wed. J. Dóll en Zoonen, 1799. In gr. 8vo. 98 bl.

In dit vierde Stukje der Nieuwe Scheikundige Bibliotheek komen voor, uittrekzels uit, en beoordeelingen van, verscheidene Werken, als van gren, brandis, monnet, werkhoven en trommsdorf. Nog vindt men hier in een lezenswaardig Vertoog over de Planten, waar van de oude Europeesche Volkeren zich bedienden, om hunne pylen te vergiftigen, 't welk in de Societé Philomatique door den Burger coquebert is voorgeleezen: gelyk ook de belangryke Redevoering door den beroemden Amsterdamschen Geneesheer j.r. deiman, over de verdiensten van anton lorenz lavoissier, voorgeleezen in 't Genootschap: Concordia & Libertate, met een daarop toepasselyk Latynsch Gedigt van den geleerden h. de bosch. In de gemelde Redevoering vindt men een uitvoerig en keurig bericht, aangaande het beminnelyk character, de verwonderenswaardige ontdekkingen en den verfoeijelyken moord van den onsterflyken Stichter der hedendaagsche Scheikunde, waar uit wy dienstig hebben geoordeeld het volgende als een proefje mede te deelen.

‘Een groot gedeelte (zegt de Heer deiman, p. 376 en volg.) van zyn aanzienlyk vermogen besteedde lavoissier ten voordeele zyner ongelukkige Medeburgers, een ander gedeelte ten nutte der Weetenschappen, en aankweeking en aanmoediging van jonge lieden, die zich op beoeffening der Weetenschappen toeleiden. En schoon zyn Genie boven zo veelen uitmuntede, gevoelde hy de diepste achting voor de talenten en voor de verdiensten van anderen.

Zyn huis was een groote werkstede, waar in niets ontbrak tot het doen der belangrykste Proefneemingen.

Tweemaal des weeks hield hy, ten zynen huize, een openbaare byeenkomst, waar toe alle beroemde Mannen, zo wel in, als buiten, Frankryk, een vryen toegang hadden. - Hier, in den cirkel van zo veele uitmuntende Geleerden; hier herhaalde hy de gewigtigste proefneemingen; hier deelde hy zyne uitzichten

[p. 400]

en gemaakte ontwerpen, met die hem ei ene rondborstigheid, mede.

De groote la place, de la lande, morveau, fourcroy, monge, vauquelin, en zo veele andere beroemde Mannen, welke bestendig deeze byeenkomsten bywoonden, en met hem gewerkt hebben, zyn zo veele spreekende getuigen van de vindingrykheid van zyn vernuft, in het ontwerpen van plans, en uitdenken van de zamengesteldste werktuigen, en van de naauwkeurigheid, waar mede hy zyne proeven in het werk stelde. - Gewapend met alle die hulpmiddelen, welke het talent kunnen ondersteunen, heeft lavoissier nog meer aan zyn oorspronglyk Genie te danken.

Alle zyne groote ontdekkingen, en de gevolgen, welke hy daar uit heeft afgeleid, stellen een geheel daar, dat zo naauwkeurig is verbonden, natuurlyk aaneengeschakeld, dat het voor den kenner onmogelyk is, daar in niet te bemerken de grootheid van zyn oorspronglyk Genie, de ongemeene veerkragt van zyn denkvermogen, en de schranderheid van zyn wysgeerig vernuft.

Zie daar eene flaauwe schets van de verdiensten van een man, waarop Frankryk, waarop deeze eeuw, zich met recht mag beroemen: die, als Wysgeer, als Natuurkundige, en als Menschenvriend, boven zo veele andere stervelingen heeft uitgemunt, en die te midden van zyn glorieryke loopbaan, te midden van zyn nuttig en weldaadig leven, in den ouderdom van byna acht-en-veertig jaaren, aan zyne Echtgenoot, aan zyn Vaderland, aan zyne Vrienden, en aan de Weetenschappen, is ontrukt, en als een misdaadige, zonder beschuldiging, ter dood veroordeeld is, door eene Rechtbank, die, azende op de bezittingen van anderen, en gevoelloos voor deugd, voor talenten, zelfs voor het belang van hun eigen Vaderland, zich niet heeft ontzien, menschen even als dieren te laaten slagten.’

By deeze gelegenheid neemen wy de vryheid onzen Schryver onder het oog te brengen den geweldigen misslag, dien hy in zyn tweede Stukje, p. 164, begaan heeft, in de recensie van het Tasschen- Buch fur Scheidekunstler und Apotheker, auf das Jahr 1797. Want, na bericht te hebben gegeeven, aangaande de ontdekking van den Heer

[p. 401]

göttling, door welke het hem gelukt was, geduurende de zomerhette, zo veel Vitriolischen Ether uit eene bepaalde hoeveelheid van ingredienten te bekomen, dat hy in het midden des winters op geene grootere hoeveelheid zou hebben kunnen hoopen, laat hy daar onmiddelyk op volgen: ‘Na het eindigen der bewerking die vloeistoffen onderzoekende, welke in den luchttoestel waren overgegaan, vond men dezelve uit Ether en Salpeterlucht te zamengesteld.’ Daar nu tot hier toe klaarblykelyk over Vitriolischen Ether was gehandeld, en in deszelfs bereiding geen Salpeter of Salpeterzuur wordt gebezigd, konden wy de meening onzes Schryvers niet begrypen, noch verklaaren, van waar hier toch die Salpeterlucht te voorschyn kwam! Ja wy gelooven, dat, al hadden wy hier over de bedenkingen van alle Philologen (zie den Brief van den Schryver der Nieuwe Scheikundige Bibliotheek aan de Schryvers der Algemeene Vaderlandsche Letteroefeningen) byeenverzameld, wy nog even onverlicht zouden gebleeven zyn. Best was het derhalven den oorsprongelyken Schryver zelven in te zien: waar door ook de geheele zaak zeer duidelyk wierd. Want na dat de Heer göttling zyne ontdekking, aangaande den Vitriolischen Ether, had medegedeeld, laat hy daar op volgen, eer hy tot de beschouwing der dampen, die uit Ether en Salpeterlucht bestonden, overgaat: ‘Wyl het my met deezen arbeid zo goed gelukt was (zie Tasschenbuch 1797, p. 75.) zo ondernam ik, by de tegenwoordige hooge Temperatuur, de bereiding van den Salpeter-Ether, door middel eener zoortgelyke Destillatie,’ enz.

Thans bleek het ons dus zonneklaar, dat de Schryver der Scheikundige Bibliotheek, door het over het hoofd zien des overgangs van göttling, van de bereiding van den Vitriolischen tot den Salpeter-Ether, zyn bericht, aangaande deeze beide geheel van elkanderen in aart verschillende bewerkingen, in een gesmolten, en dus een onverstaanbaar en belachlyk geheel had geleverd.