Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1798

Over het gebruik der laauwe baden in koort zige ziekten, en inzonderheid in de zogenaamde sleepende koortzen, (Febres lentae nervosae.) Door J.D. Brandis, Gezondheids-Raad en Bronnen-Arts te Drieburg.

Schoon zommige Geleerden, die over het gebruik der Baden in koortzige Ziekten hebben geschreeven, en wel onlangs de schrandere markard, het gebruik der warme Baden in de Zenuwkoortzen veroordeeld hebben, zo meen ik echter derzelver voortreffelyk nut in sleepende Zenuwkoortzen te hebben waargenoomen, en vinde het daarom dienstig eenige myner Waarneemingen omtrent dit stuk mede te deelen.

Geduurende den Winter van 1785 heerschte te Gottingen eene Koorts, verzeld met Gastrische, Galachtige en Slymachtige toevallen; doch welker hoofdcharacter eene sleepende Zenuwkoorts tekende. Geduurende de eerste acht of twaalf dagen der Ziekte, waren de lyders nog niet geheel bedlegerig. Steeds hadden zy een weinig Koorts, zonder kennelyke verpoozingen. Het Herssengestel was hoofdzaakelyk aangedaan, kennelyk door een stompe pyn in het voorhoofd, en eene belemmerde gevoeligheid der zintuigen, of ook door eene buitengewoone gevoeligheid derzelve. Voorts hadden plaats, neerslagtigheid van geest; een kleine ongeregelde eenigzins ingetrokkene Polsslag; eene raauwe geheel heldere of ook wel eene geheel natuurlyke pisloozing; slaapeloosheid of eene groote neiging tot slaap zonder verligting; en eene Loopachtige Buikontlasting zonder verligting. Allengskens wierden de zintuigen meerder aangedaan, 'er

[p. 182]

openbaarden zich mangel aan Geheugen, eene volkomene lusteloosheid, eene afwisselende ylhoofdigheid, enz. Vervolgens kwamen 'er stuiptrekkingen te voorschyn, onder welke zich de krankte, in de vyfde of zesde week der Ziekte, met den dood eindigde.

Op de beschreevene wyze zag ik een jongen Geneesheer in de zesde week der Ziekte sterven, wiens lyk ik ook geopend hebbe. Een weinig laater wierd een ander voortreffelyk jong Geneesheer, die my in die lyken-opening had bygestaan, door die zelfde Koorts aangetast. Daar ik een tydlang van Gottingen afweezig geweest was, zag ik hem eerst op den achtsten dag der Ziekte, en vond zyn toestand zeer bedenkelyk. Zyn Herssengestel was ten sterksten belemmerd: eene allerdiepste neerslagtigheid wisselde af met kleine ylhoofdigheden. De Pols was snel, klein en onregelmaatig. Men kon geene duidelyke verpoozingen van Koorts bespeuren; doch 'er was geenerley spoor van onreinigheden in de eerste wogen. De Geneesheer had, tot het voldoen aan deeze aanwyzingen, Spaanschevliegplaasters aan de beenen laaten leggen, en den Lyder voorts Wyn, Koortsbast en Kampher voorgeschreeven. Edoch deeze prikkelende middelen scheenen zyn Herssengestel nog meerder te bezwaaren, de ylhoofdigheid vermeerderde en de angstvalligheid nam toe in een zeer hoogen graad. Onder deeze omstandigheden oordeelde ik het veiligst, om tot het bekoomen van meerder bedaardheid het warm Bad aan te pryzen, 't geen door den anderen Geneesheer insgelyks wierd goedgekeurd. Teffens lieten wy den Wyn, Koortsbast en Kampher vaaren, en stelden daar voor in plaats den Mindererschen Geest, benevens laauwe waterige dranken met wat Wyn vermengd. De werking van dit eerste warme Bad was zo onbeschryfelyk gunstig, dat het my zo by den anderen Geneesheer als by den Lyder zeer weinig moeite kostte, hem tot het aanhouden met dit middel te beweegen; schoon het veel zwaarigheids inhad, een warm Bad te vervaardigen op eene kamer op de derde verdieping. De Lyder was naauwelyks een half uur lang in het Bad geweest, of de ylhoofdigheid en de angstvalligheid verdweenen geheel en al. De Lyder drukte my de hand, en verzekerde my, dat hy zich thans zeer wel bevond, en zyn behoud van dit middel verwachtte. Wy hielden acht of tien dagen lang aan met het gebruik van

[p. 183]

het Bad. Dagelyks bragt ik myn Vriend zelve daar in, en had tot belooning voor myne moeite het genoegen hem dagelyks beter en eindelyk geheel hersteld te vinden.

Geduurende den Winter van 1789 heerschte in Hildesheim eene gelykzoortige Volksziekte. Ik gebruikte myn middel, daar ik het maar eenigzins kon aanwenden, en deed zulks steeds met het beste gevolg. Twee gevallen van Kranken zal ik hier by aanvoeren, die, zo ik meene, zeer veel bewyzen.

In eene zeer benaauwde wooning had ik vooreerst onder myne zorge een Kamerdienaar, wiens Ziekte in alles het beloop volgde der zo even beschreevene Zenuwkoorts. Een aantal van ongeregelde toevallen volgde de een op den ander, die zich echter alle door eene byzondere aandoening op de Herssenen lieten verklaaren. In de derde week openbaarde zich eene algemeene onverschilligheid met ongevoeligheid en kleine ylhoofdigheden. Ik had zeven weeken lang tyd om alle mogelyke middelen aan te wenden; ook heb ik niet nagelaaten te beproeven, wat ik konde uitdenken, als Wyn, Naphtha, enz. doch alles te vergeefsch. Gaarne had ik ook gebruik gemaakt van het laauwe Bad, doch zulks wierd onmogelyk geoordeeld van wegen de legplaats des Lyders, die in het midden der achtste week overleed. - Onmiddelyk daarop wierd een jong Vrouwsperzoon in het zelfde huis door deeze Ziekte overvallen. De toevallen waren, van den beginne af, zeer geweldig; eene onbeschryfelyke treurigheid en angstvalligheid, verzeld met eene doffe hoofdpyn en een sluipend niet geheel afloopend Koortsje, drongen de Zieke reeds met zes of acht dagen het bedde te houden, en kort daarop openbaarde zich, met den twaalfden dag, eene zeer gevaarlyke onverschilligheid, door kleine ylhoofdigheden afgebrooken. Met den grootsten yver herhaalde ik myne aanpryzingen van het warme Bad, en bragt het zo verre, dat hetzelve tegen den vyftienden of zestienden dag der Ziekte wierd in het werk gesteld. Het gevolg beantwoordde ten vollen aan myne beloften; de ylhoofdigheid verminderde ten sterksten, de Krankte nam hand over hand af zonder eenige duidelyke scheiding, en na verloop van vier weeken was dezelve geheel verdweenen. Met de herstelling der kragten vorderde het intusschen zeer langzaam, en 'er verliepen zeven of acht weeken, eer de Lyderes wederom kon

[p. 184]

uitgaan. Ook wierd de heftigheid der nu geneezene Ziekte beweezen, door het geheel uitvallen van het hoofdhair.

In Sprokkelmaand van 1790, wierd ik geraadpleegd over den toestand van een jongen Koopman, die, myns oordeels, volgens alle berichten, aan dezelfde Krankte ziek lag. Drie weeken lang was hy nu door een anderen Geneesheer, deels met zagte ontlastende, deels met de levenswerkingen aanzettende, middelen behandeld. Eene zorgelyke Zogverplaatzing myner Huisvrouwe, en de daar door by my ontstaane bekommering, welke my tot het onderneemen van eenigerhande bezigheid ongeschikt maakte, belette my toenmaals de zorge deezes Kranken op my te neemen; ik gaf hierom alleen een mondelingen raad, en prees het gebruik van het warme Bad ten sterksten aan. Doch de Geneesheer scheen geenerley vertrouwen op dit middel te hebben, en het wierd niet aangewend. Na verloop van veertien dagen weder in staat zynde myne zaaken buitenshuis waar te neemen, wierd ik op nieuws tot dien Lyder geroepen, omtrent wiens geneezing de Arts alle hoop had opgegeeven, en wiens toestand ik voorzeker ook allerbedenkelykst vond. Hy lag geheel en al zonder eenige bewustheid van zich zelven; de natuurlyke ontlastingen liepen hem af, zonder dat hy ergens van wist; by aanhoudenheid mompelde hy tusschen de tanden, in eene geduurige ylhoofdigheid; hy maakte allerley beweegingen met de handen, en pluisde steeds aan zyne bedlakens, enz. Teffens was de Pols zeer klein en snel, 'er waren aanhoudende opspringingen der peezen aanweezig, en de tong was glinsterend rood, zeer droog en zonder eenig beslag. Dikwyls openbaarde zich een drooge hoest, door welke meer of min schuimend bloed wierd opgegeeven. De Krankte had nu volle vyf weeken geduurd, ontlastende en prikkelende middelen waren in overvloed gebruikt, en men had nu inzonderheid een tydlang zyn toevlucht genoomen tot Wyn en Moschus in zeer ruime giften, doch alles te vergeefsch; zo dat niets dan een kort op handen zynde dood te wagten scheen.

Met dit alles stelde ik ook in deezen byna hoopeloozen toestand de warme Baden voor, in vertrouwen, dat, zo dezelve al niet in staat mogten zyn om in dit byna wanhoopig geval aan de verwagting te voldoen, dezelve ten minsten geenerley nadeel zouden kunnen veroorzaa-

[p. 185]

ken. De Geneesheer en de Naastbestaanden, die zich toch ook geenerley gunstig einde voorstelden, stemden hier zeer gaarne in toe. Het eerste Bad verschafte ons reeds verligting van toevallen, waar door wy niet weinig wierden aangezet, om in het gebruik van dit heerlyk middel te volharden. Het bloedspuwen hield spoedig op, de stoelgang minderde in hoeveelheid, en liep niet langer onwilliglyk af. Na verloop van acht dagen was de Lyder buiten gevaar, en binnen de drie weeken was dezelve volkomen hersteld.