Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1798

[p. 510]

Eenige Aanmerkingen over het Publiek Onderwys, door F. van Leyden van Westbarendregt. Te Leyden, by D. du Mortier en Zoon, 1798. In gr. 8vo. 39 bl.

Het eerste gedeelte van dit Werkje loopt over de verpligting der Maatschappye tot bezorging van noodig onderwys; en wat deswegen staat in agt te neemen, tot het bekomen van bekwaame Onderwyzers. - Naa eene opgaave der hoofdtrekken van het Nationaal Instituut in Frankryk, vaart de Schryver voort om zyne denkbeelden mede te deelen, wegens een Nationaal Instituut in ons Gemeenebest. In de eerste plaats deelt hy zyne gedagten mede over de veel betwistte vraag: ‘Zal 'er meer dan ééne Hoogeschool worden daargesteld?’ Hy pleit voor ééne. En onderzoekt vervolgens, ‘Waar de Nationaale Hoogeschool zal geplaatst worden?’ - Omtrent dit verschilstuk spreekt de Burger Schryver in deezer voege.

‘De Raad der Gemeente van Utrecht heeft het voormaalig Collegie van Curatoren der Universiteit te Leyden beschuldigd, in zynen brief aan de Constitutioneerende Vergadering, door aanbelang voor die Hogeschool gedreeven geweest te zyn, wanneer het zynen wensch uit, dat ene bloeiende Hogeschool de plaats van veele kwynende, zo doorluchte als Hogescholen, zou vervangen. Ik zal geenzins dien brief, die my alleen uit de binnenlandsche Courant bekend is, rescontreeren. Het onderzoek, welke Universiteit het meest bloeit, kan best door hen, die beider staat onderzocht hebben, worden beslischt; maar doet niets ter zaake: alleen merk ik aan, dat de Raad van Utrecht niet schynt gelesen of begrepen te hebben, dat gedeelte van den Brief der Leydsche Curatoren, het welk denzelven niet behaagd heeft. Ik meen van my zelven, zo wel als van de Burgers p.l. van de kasteele, l. Van santen en g.a.m. van bommel, die mede tot het afzenden van dien Brief hebben gestemd, te kunnen zeggen, dat het belang der Stad Leyden, of de Universiteit, die toen aan onze zorge was toevertrouwd, ons hier in werkzaam hebben doen zyn; en wanneer men zich de moeite geeft onsen Brief, die met veel naauwkeurigheid, in het Dagblad by van Schelle gedrukt, te vinden is, met eenigen aandacht te lesen, zal men zien, dat alleen van ene Universiteit gesprooken wordt. De dood heeft, sints dien tyd, den verdienstvollen van santen aan de geleerde Waereld, aan zyn Vaderland en aan zyne Vrienden, ontrukt. Maar ik houde my verzekerd, dat hy en wy allen niet zouden verlangen dat 'er te Leyden ene Schole bleef voor de Weetenschappen, zo de Nationaale School elders

[p. 511]

wierd geplaatst. Indien de wyze Staatkunde niet vorderde de welvaart, zo veel mogelyk, over het geheele Land te verspreiden, zoude ik niet afkeerig zyn van het denkbeeld om de Nationaale Universiteit te Amsterdam te plaatzen, en ik zou dan in die Stad den zetel van het onderwys in de Kunsten, en het Nationaal Instituut, verlangen, om dat hare uitgebreidheid het gemaklyker zou maaken een aantal bekwaame Mannen, die aldaar hunne wooning hadden, te vinden. Maar Amsterdam heeft tot hare welvaart geen Universiteit noodig. Men mist daarenboven te Amsterdam wandelingen, die ik ondertusschen voor een vereischte houde in ene Stad, alwaar men de Burgers der Maatschappye wil brengen, in enen tyd dat zy de gezondheid van het lichaam minder dan ooit uit het ooge moeten verliezen. Utrecht heeft zeker ene voordelige ligging in het midden van ons Gemeenebest; Leyden heeft buiten 's lands enen meer gevestigden roem dan eenige der andere Universiteiten. In deze kan ik by ondervinding spreeken. Hoe veel hebben scaliger en salmasius toegebragt om haren luister te vestigen. De naam van boerhave werkt nog tot den bloei van het vak der Geneeskunde. En zo lang de menschen menschen blyven, zal de wyze Wetgeever, zo wel als een verstandig Gouvernement, van dergelyke omstandigheden gebruik maaken. De nabyheid van de Universiteit by het verblyf der hoogste magten kan in vele zaken nuttig zyn. Misschien, daar ik thans in geen betrekking meer sta tot de Leydsche Universiteit, zal men my minder van ene vooringenomene partydigheid beschuldigen.’

Vervolgens deelt de Burger zyne denkbeelden mede, over het aanneemen der Studenten en de Promotien - Over de Taal, waar in het Onderwys gegeeven wordt - Over de Politie en Rechtbank van de Universiteit. - Over de Onderwyzers der onderscheidene Godsdienstige Genootschappen laat hy zich in deezer voege hooren: ‘Al hadde men in de Staatsregeling het denkbeeld van hen gevolgd, die het nuttig oordeelden, dat de Leeraaren van alle Godsdienstige Genootschappen enige toelage van 's Lands wege ontfingen, dan nog zou het niet betrekkelyk gemaakt kunnen worden tot hen, die de Jongelingen onderwyzen, welke zich tot het Leeraarampt willen vormen, om dat die gelykheid, welke kan bewaard worden in het eerste geval, by het tweede niet doorgaat. Maar zo de Maatschappy niet op zich kan nemen de betaaling der Professoren in de Theologie der onderscheidene Godsdiensten, is het echter voor haar nuttig om alle Godsdienstige Genootschappen aan te moedigen, hunne stichtingen tot vorming hunner Leeraaren aan de Nationaale Universiteit te plaatzen en over te brengen. Het is nuttig voor de Maatschappy, dat alle Godsdienstige Leeraaren opgeklaarde denkbeelden heb-

[p. 512]

ben, en dezen hebben zy gelegenheid te verkrygen ter plaatze, alwaar van 's Lands wege gezorgd wordt, dat onderricht in de onderscheidene Weetenschappen wordt gegeeven. Alle Weetenschappen zyn in een naauw verband tot elkander; niemand zal ontkennen, dat het den Staat van het hoogst belang is, dat alle Godsdienstige Leeraaren grondige kennis hebben van de Natuurlyke Godgeleerdheid en Zedekunde. De deugdzaame Wysgeer verheugt zich, wanneer hy ene volkomene vryheid in het Godsdienstige ziet daargesteld, en de Kerk van den Staat gescheiden; maar de deugdzame Wysgeer beklaagt een Land, alwaar het ene onverschillige zaak is, of men aan een Opperweezen gelooft.’

De overige Afdeelingen voeren ten opschrift: Over het bevorderen der Onderrigtingen aan minvermogenden - Over het Onderwys in de schone Kunsten - Over de betrekking van het Nationaal Instituut tot het Publiecq Onderwys.

Daar by de aangenomene Staatsregeling voor het Bataafsche Volk veel overgelaaten is, en veel aan het Wetgeevend Lichaam opgedraagen, waar toe ook de Nationaale Opvoeding en het Openbaar Onderwys behoort, heeft de Burger Schryver zich van zynen pligt gekweeten met deeze Bydraage. En beantwoordt het geheele Werkje aan zyn doel (bl. 28.) ‘Dat zyn oogmerk alleenlyk is eenige denkbeelden op te geeven, die door andere meer bevoegde oordeelaars kunnen onderzogt, en, zo waardig gekeurd, nader ontwikkeld worden.’ - Wy wenschen, dat de Schryver de aangenaame aandoening smaake, van medegewerkt te hebben, om iets dat algemeen nuttig is daar te stellen; en dus meer hebbe dan de genoegdoening, die goede oogmerken alleen geeven kunnen.