Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1798

Vaderlandsch Woordenboek, oorspronglyk verzameld door Jacobus Kok. XXXIV en XXXV Deel. Met Kaarten, Plaaten en Pourtraiten. Te Amsterdam, by J. Allart; het een 317, het ander 295 bl. in gr. 3vo.

Wy voegen, in onze Aankondiging, deeze twee Deelen te zamen, om, daar wy 'er het einde deezes Werks mede zien, ook een einde aan onze reeds lang genoeg uitgestelde Aankondigingen te maaken; immers de Jaartekening des laatsten Deels is 1796. Te meer spoeden wy ons; dewyl wy reeds twee Deelen van de beloofde Aanvulling deezes Werks ontvangen hebben, die om Aankondiging en Beoordeeling roepen.

Met den Zaanstroom opent zich het XXXIV Deel; en heeft de Vervaardiger zich ten deezen opzigte, en de Dorpen aan dien Stroom gelegen, bediend van de onlangs uitgegeevene Beschryving der Zaanlandsche Dorpen, van wylen adriaan loosjes. Het verslag der Friesche Zeedyken is zeer breedvoerig. - Zeeland beslaat een groote plaats, en loopt van bl. 98 tot 174. - Zierikzee alleen strekt zich van bl. 191 tot 241. Niets, om 'er byzonder op stil te staan, hebben wy aangetroffen; weshalven wy onverwyld overgaan tot het XXXV Deel.

De breedvoerigheid van een en ander Artykel, die wy in 't voorgaande Deel zo even opmerkten, heeft hier plaats omtrent het Graafschap en de Stad Zutphen; loopende van bl. 12 tot 80. De Stad Zwolle beslaat het geen wy vinden van bl. 169 tot 259. Het Geslacht der van zwieten, in Holland zeer vermaard, doch nu meer dan anderhalve Eeuw geleden uitgestorven, bekleedt eene uitvoerige plaats; dan een ruimer dat des nog be-

[p. 508]

staanden Geslachts der zypesteins, met welks opgave het laatste Deel deezes Werks beslooren wordt.

Onder de niet algemeen bekende zaaken, van welke laatste een Werk van deezen aart natuurlyk overvloeit, komt ons voor, 't geen wy geboekt vinden van de Verwoesting te Zwammerdam, door de Franschen, in den Jaare 1672, aangerigt; eene Verwoesting, soms zo zeer vergroot, en ten afschrik der Franschen, in vroegeren tyde, zo breed uitgemeeten, en, met een aantal leugens gestoffeerd, den kinderen op de Schoolen in handen gegeeven Het berigt, hier voorkomende, wordt geboekt, zo als het den Vervaardiger deezes Werks is medegedeeld, uit den mond van oude Lieden, die, in den Jaare 1725, nog in 't leeven waren. 't Luidt in deezer voege.

‘Op den acht en twintigsten December, in den vroegen morgenstond, kreegen de Ingezetenen van Zwammerdam kennisse, dat de Franschen langs de Mykaade in aantogt waren; en naardien zy zich van den Graave van koningsmark verlaaten zagen, pakten zy hunne beste goederen op, en begaven 'er zich mede op de vlugt. Korten tyd, en, volgens zommigen, geen uur daar naa, vertoonden zich de Franschen voor de Brug, die over den Rhyn ligt. De weinige Manschap, die 'er de Graaf van koningsmark, onder 't bevel van een Luitenant, nog gelaaten hadt, hieldt hen hier wel een korte wyl op; mar de Franschen middel gevonden hebbende om met een Damschuit over den Rhyn te komen, wierd de Luitenant omsingeld, en door hen in 't water versmoord; veelen zyner Manschap toogen op de vlugt, maar de meesten verlooren 'er het leeven.

De Franschen, toen in Zwammerdam gekomen, begonden aanstonds alle Huizen open te breeken, en 'er alles, wat hun van 't overgeblevene goed aanstondt, te plunderen en te rooven. Vervolgens staken zy de Huizen in den brand, die allen, benevens de Kerk, door het vuur verteerd zyn, uitgezonderd twee, waar in de vlam niet gevat hadt. Daarnaa begaven zy zich na de Boerenhuizen landwaards in. Hier schoot een Boer, die nog in zyn Huis gebleeven was, op de Franschen, 't welk hy op 't zelfde oogenblik met den dood moest bekoopen, en dees is de éénigste der Ingezetenen van Zwammerdam geweest, die 'er in deezen togt is omgekomen.

Even buiten Zwammerdam, na den kant van Alphen, vonden de Franschen nog eenige weinige menschen in de Huizen, die zy deerlyk mishandelden, alles afpersten, en naakt en bloot door de sneeuw en bittere koude landwaards in joegen. De voornaamste wreedheid, die hier gepleegd werdt, was aan een Metzelaar en zyn Vrouw, die zy zamen te bed vonden leggen, de Man wegens eene zwaare krankte en de Vrouw eenige dagen oud kraams. De Kranke wierd

[p. 509]

met de hairen van het bed gesleept, en de Vrouw zo mishandeld, dat zy te ter Goude, daar zy, door hulp van anderen, nog leevendig met haar Man gebragt was, naa weinige dagen overleed. - Een Dogtertje deezer Lieden, toen zes jaaren oud was met andere Kinderen in een Schip geborgen; maar, door den ouderdom en het overlaaden van het Vaartuig in 't gevaar van zinken geraakende, begaf zy zich met andere te land, en zworf langs den Rhyndyk aan de laage zyde, tot dat zy door een Franschen Ruiter, die haar aanzag voor een Kind van goeden huize, wierd gevangen genomen, en op zyn paard gezet. Eerst werd zy na Woerden gevoerd, en aan andere Franschen verkogt; vervolgens na Utrecht, en aldaar in een gat gezet. Hier zat zy eenige weeken, tot dat zy door aanzienlyke lieden voor zeshonderd Guldens gelost werd. Deeze hadden het Kind gaarne by zich willen houden; doch de Vader eischte het, naa verloop van omtrent een jaar, in welken tyd hy hertrouwd was, terug, en was door geen ernstig aanhouden, of groote beloften, te verzetten, waar op dan zyn Dogtertje aan hem werd overgegeeven.’

Onder het afschryven hier van kwam het ons voor, meermaalen iets dergelyks geleezen te hebben. Wy sloegen het Tafereel van cerisier, ons naast by de hand, open; en hier het bedoelde in allen deele niet vindende, gingen wy met de door hem aangeweezene Schryvers te raade, en onder deezen vonden wy den Tegenwoordigen Staat vermeld, VI D. bl. 348, waar wy het opgegeeven verhaal bykans woordlyk lazen. Het bleek ons hier uit, dat nosh kok, noch wie ook de verdere Voortzetter deezes Werks moge weezen, de Man ware die dit berigt ontving; maar Wagenaar, dien men met grond voor den Schryver houdt van dit gedeelte des Tegenwoordigen Staats.