Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1797

Kort verslag der uitsteekende geneeskundige vermogens van de Calx Antimonii Sulphurata Hoffmanni - of Sulfure calcaire Antimonié.
Medegedeeld door H.W. Rouppe, Med. Doct., Lector Chemiae & artis Pharmaceutices, te Rotterdam.

Menigvuldige voorbeelden zyn 'er voorhanden, dat een Middel, hoe heilaanbrengend ook in deszelfs uitwerkselen, wanneer deszelfs bereiding als een geheim wierdt achter gehouden, in weerwil van deszelfs deugden, tot nadeel van het algemeene menschdom, in de vergetelheid is gedompeld geworden. - Een algemeen verlangen bezielde dikwerf den menschenvriend, eenen zekeren weg te kennen, om de bestaandeelen van een, veelal uit eigenbelang geheim gehouden, Geneesmiddel te ontwaaren; dan de geringe vorderingen in de Scheikunde gaven weinig hoop, hier in wel te zullen slaagen.

Daar nu echter, sedert eenige jaaren, deze edele Dochter der Artzenymengkunde zulke snelle en belangryke vorderingen gemaakt heeft, zoo in de kennis van de bestaandeelen der ligchaamen, als in de verschillende eigenaartige eigenschappen, waar door deze bestaandeelen zich kenmerken en van anderen laaten onderscheiden, zoo moeten wy, met regt, verlangen, dat zy

[p. 492]

onze gids zal zyn, in het juist bepaalen van de samenstellende deelen van een ligchaam, welks bereiding ons verborgen is. En in de daad zien wy ten dien opzichte onze wenschen, voornamenlyk wat het ryk der Delfstoffen aangaat, by uitstek vervuld. - Zonder derhalven gewag te maaken van de ontleeding van veele onderwerpen van het mineraal ryk, zal ik my bepaalen tot die van een Geneesmiddel, welks werkend vermogen in Duitschland, sedert eenige jaaren, alomme beroemd wierd; met oogmerk om aan te toonen het voordeel der nieuwere Scheikunde, in 't ontwaaren van de samenstellende deelen van eenig ligchaam.

Vóór eenige jaaren verkogt men, voornamenlyk in Duitschland, een Geneesmiddel, welks bereiding geheim gehouden wierdt, en uitgevonden was door den geheimen Raad hoffman, te Mentz; welk middel de Heer gmelin^(*), onder den naam van Calx Antimonii Sulphurata Hoffmanni, zeer aanpryst in de ziekten der beenderen. Van dit zelfde middel gaf de ervaren westrumb een scheikundig onderzoek in de Scheikundige Annalen van den Heere crell^(†), uit het welk bleek, dat dit middel bestondt uit Kalkaarde, Spiesglas, Selenit (Sulfate de Chaux), en een zeer gering gedeelte yzer. - In het laatst afgelopen jaar nam de geleerde bremser, overtuigd van de goede uitwerkselen van hoffman's middel, hetzelve tot een onderwerp van zyn Chemisch onderzoek, en, na veele beredeneerde proefneemingen, bepaalde hy naauwkeurig de samenstellende deelen van dit middel, en gaf by gevolg de manier op, om hetzelve te bereiden; bestaande hier in: door Zwavel, Kalkaarde, en Spiesglas, (in een hoeveelheid welke ik zo aanstonds zal opgeeven,) ondereen in 't vuur te verkalken, en van deze Spiesglas bevattende kalk-Zwavellever eene zekere hoeveelheid in water te laaten kooken, en dit laatste, even als in 't voorschrift van hoffman, den lyder toe te dienen^(‡). - Eindelyk trok dit middel de aandagt tot zich van den

(*) Gmelin apparatus medicaminum regnum minerale complectens, pars I. p. 232.

(†) Crell Beytrâge zu den Chemischen Annalen, 4 ter Theil, pag. 287.

(‡) Dr. bremser Dissertat. Chem. Med. de Calce Antimon. cum Sulph. Hoffm. Jenae 1796.

[p. 493]

verdienstelyken Hoogleeraar hufeland, welke niet naliet hetzelve in veele Ziekten te beproeven, en daar van zulk een voortreflyk uitwerksel ondervondt, dat hy niet schroomde het gebruik van dit middel ernstig aan te pryzen^(*).

Vóór de aanpryzing van dezen ervaren Arts, had ik, dadelyk by de ontfangst van 't werkje van Doctor bremser, reeds het voorneemen eenige proeven met de oplossing van hoffman's Antimoniale kalk-Zwavellever in 't werk te stellen; gelyk ik dan ook, door het toedienen van dit middel aan onderscheiden lyders, ras overtuigd wierd van de werkzaamheid van hetzelve; en in de daad wierd ik hoe langer hoe meer aangespoord, hetzelve in verschillende gevallen te beproeven; te meer, daar ik, in drie voorwerpen, zeer verouderde en door de gewoone geneesmiddelen onherstelbaare kwaalen, buiten myne verwagting, door dit middel allengs geheel zag ten onder gebragt.

Zeker hadde ik het niet gewaagd, om, alleen steunende op de door my gedaane en nog steeds voortgaande gelukkige Geneezingen met dit nieuw middel, het mynen Landgenooten dadelyk aan te raaden; myne ondervinding, door de redeneeringen en proeven van den grooten hufeland versterkt, verplicht my, dit voortreflyk geschenk der nieuwere Scheikunde, tot heil myner medeburgeren, algemeener bekend te maaken.

Uit de enkele beschouwing van de opgegeeven samenstellende deelen, en het geen 'er, by de vereeniging derzelve, plaats grypt, ziet men dadelyk dat 'er een kalk Zwavellever gebooren word, voortkomende uit de vereeniging, zo van de Zwavel des ruuwen Spiesglas, als uit die geene, welke in het mengzel komt; verders geschied 'er eene naauwer verbinding van de Spiesglaskalk, of liever oxide d'antimoine, met de Zwavel en Zwavellever zelve. - Eindelyk word, door de kooking in water, een gedeelte van de Kalkaarde en van de Spiesglas bevattende kalk-Zwavellever opgelost, 't water voor een gedeelte gedecomponeerd, en 'er word een gedeelte zwavel-aartig waterstofgaz vry, het welk door het water opgenomen word; - daar, aan den anderen kant, 't oxygene, 't andere bestaandeel des waters, zich met een gedeelte

(*) Journal der practischen Artzneykunde, 3ter band, pag. 726, en 4ter band, pag. 32.

[p. 494]

Zwavel vereenigt, en Zwavel of Vitrioolzuur vormt, welk laatste, met de kalkaarde, Selenit, of Zwavelzuure kalkaarde, daarstelt: - bygevolg bevat 't water, waar in men de Calx Antimonii Sulphurata heeft laaten kooken, behalven een weinigje Selenit, zuivere kalkaarde, kalk-Zwavellever, Spiesglaslever, en Zwavelaartig waterstofgaz, welk laatste 't vermogen heeft om Spiesglas opgelost te kunnen houden^(*).

Uit de kennis, nu, der bestaandeelen van ons kunstaartig mineraalwater, konden wy, a priori, van deszelfs geneeskundig vermogen oordeelen.

Dan ik achte het onnodig dit Stukje te vergrooten, door eene opgave te leveren van de heilzaame uitwerkselen der zogenaamde Zwavelwateren, alzo deze in de schriften der Genees- en Scheikundigen genoeg aan te treffen zyn, en, daar en boven, de daaglyksche ondervinding ons hierin genoeg bevestigt. - Alleen moet ik aanmerken, dat ons Geneesmiddel, behalven de eigenschappen der zogenaamde Zwavelaartige wateren, nog in zich bevat de uitneemende oplossende, bloedzuiverende, en kramp tegengaande, eigenschappen van het Antimonium; en dat in de daad dit Geneesmiddel, 't welk wy in de natuur in geen mineraalwater aantreffen, vereenigd met de opgenoemde bestaandeelen, geschikt is, om in eene veel grootere gifte, dan men gewoon is, toegediend te worden, zonder de eerste wegen merkelyk aan te doen, of braakingen te verwekken. - ‘Ik hebbe, zegt de verdienstlyke hufeland, hetzelve, dikwerf, in zulk eene gifte toegediend, dat de lyder, in eenen dag, 20 greinen Sulphur auratum antimonii innam, zonder echter braaking gezien te hebben.’

De meest in 't oog loopende uitwerkselen zyn, dat het eenen zagten stoelgang doet ontstaan, en de uitwaasseming en afscheiding der Urin bevordert.

Wat nu de indicatie tot het gebruik van dit middel aangaat, zo komt het te pas in alle gevallen, in welke men van de Antimonium-Zwavel, Zwavellever, of de

(*) Uit de Scheikundige proeven van bertholet blykt, dat het Zwavelaartige waterstofgaz, als de zuuren, de blaauwe planrensappen rood verft, en zich zo wel met de Alcalia als metaalen verbindt, en met beiden middenzouten daarstelt. - Deze laatste nu zyn de Kermes, Sulph. auratum, &c. welke bertholet Hydrosulfures noemt.

[p. 495]

kalkaarde, zoude gebruik maaken, dus in het grootste gedeelte der hardnekkigste Chronische Ziekten.

Geenszins echter verbeelde men zich, dat dit middel, in alle gevallen, roekeloos kan worden toegediend; met regt brengt de meergemelde Hoogleeraar hufeland 't volgende by: ‘Dit middel prikkelt zeer gevoelige gestellen, in geen geringen graad, en kan of kolykpynen, buikloopen, en andere toevallen des darmcanaals, voortbrengen, of algemeene Zenuwtoevallen veroorzaaken. Verders kan het, by dezulken welke hier toe geneigdheid hebben, of de gewoonlyke bloedontlastingen vermeerderen, of nieuwe tegennatuurlyke bloedvloeijingen doen ontstaan. - Verzwakking van de maag, vermindering van eetlust, ja wel eene algemeene verzwakking, kunnen 't gevolg zyn van eene ongepaste of roekelooze toediening van dit anderszints zoo heilzaam middel.’

Uit dit laatst bygebragte blykt dadelyk, dat dit middel, even als alle meest vermogende geschenken der Pharmacie, dient bestierd te worden door de voorzigtige hand van een beredeneerd, en des middels kundig, Geneesheer: vooral dient hetzelve, met de grootste omzigtigheid, toegediend te worden, in zeer prikkelbaare, verzwakte, scorbutique, of hectische, gestellen, en by die geenen, welke aan bloedspuwing, of sterke maandelingsche ontlastingen, of vloeijingen der Aambeijen, onderhevig zyn. - Ook worden 'er, by het gebruik van het Zwavel-lever-aartig Spiesglaswater, dikwerf versterkende of pyn-stillende hulpmiddelen gevoegd.

Dit nu zy genoeg voorloopig van de bestaandeelen en eigenschappen van 't bedoelde Geneesmiddel. Ik zal nu opgeeven, de wyze, hoedanig hetzelve te bereiden, en op welke men het kan toedienen; en besluiten met een kort verslag der Ziekten, in welke de Hooggeleerde hufeland dit middel met vrugt heeft toegediend, verrykt met de door my gedaane Proefneemingen.

(Men verwagte dit in een volgend Stukje.)