Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1797

[p. 421]

Gods liefderyk Bestier, in de Omwending van Nederland aangeweezen; om deszelfs bewooners, ter eerbiediging van zynen Wil, daarin zichtbaar, te beweegen; door Hendrik van den Hespel, Predikant te Westzouburg, Lid van het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen te Vlissinge. Te Middelburg en Amsterdam, by W.A. Keel en J.v.d. Burgh en Zoon, 1796. In gr. 8vo. 253 bl.

Onder de menigte Politieke Schriften en Verhandelingen, waar mede wy, zints de Omwenteling, overlaaden wierden, was het Werk van den Eerw. van den hespel onzer opmerkinge ontsnapt. Intusschen is het geenzins een der minstverdienstlyken, over de Omwenteling in ons Vaderland handelende. Van hier, dat wy, zo dra het ons onder het oog kwam, ons ter nederzetteden, om 'er onzen Landgenooten eenig verslag van te doen. Het hoofddoel van onzen Schryver is, de Omwenteling, in den aanvang des Jaars 1795, in ons Gemeenebest voorgevallen, in zulk een licht te doen voorkomen, dat de opmerkenden daarin kunnen ontwaar worden de weldaadige hand eener oppermogende Voorzienigheid, het geheele Werk bestuurende, om uit hetzelve voorspoed en geluk, over 't geheel genomen, te doen geboren worden. Dat oppermogend bewind meent van hespel in eene menigte byzonderheden te kunnen ontdekken; terwyl hy, egter, zeer voorzigtig zyne Leezeren waarschouwt tegen het denkbeeld, als of in alle de byzonderheden dit Godlyk bestuur daadelyk zou kunnen aangewezen worden. ‘'Er zyn,’ dus schryft hy, ‘in dezelve, zo als in alle voornaame gebeurenissen, wanneer die eerst ontstaan, of liever voor ons nog nieuw zyn, een aantal byzonderheden, welke wy nog niet, althans ik niet, met Gods verheven doel kunnen overeenbrengen. - Het gaat doorgaands zo, dat wy in de beöordeeling van groote gebeurenissen, in het begin, omtrent Gods wegen, in veele opzichten dwaalen, en dat alles, althans veel van het geen 'er in heeft plaats gehad, hoe verkeerd wy 'er te vooren ook over mogten denken, dat dit in volgende tyden ons zo voorkome, echter alles zodanig en niet anders wezen moest, om het hoofdoogmerk, hetwelk de opperste

[p. 422]

wysheid zich hier in had voorgesteld, te bereiken; en zo zal het ook gaan (zegt hy) met deeze omwenteling: tyden, lange tyden hierna, zullen wy nog veele liefderyke bestieringen van het Opperwezen, en byzonderheden 'er van, welke ons nu nog duister voorkomen, duidelyk zien en bewonderen. - Denkelyk (zo als hy zich elders uitdrukt) zullen 'er nog jaaren moeten verloopen eer 'er vrugten van genooten worden; misschien heeft God dezelven niet voor ons, maar voor een volgend geslacht, geschikt.’ Ongetwyfeld zullen deeze aanmerkingen de toestemming wegdraagen van allen, die van de zwakheid van het menschelyk doorzigt in het uitgebreide plan der Godsregeeringe een pligtmaatig gevoel hebben; doch te gelyk het met den Schryver eens zyn omtrent de heilzaame bedoelingen, voor Land en Volk, in de Nederlandsche Omwenteling opgesloten.

De hoofdzaaklyke inhoud des Werks gaan wy nu kort en beknopt voordraagen. Het is verdeeld in zes Hoofdstukken. Het eerste Hoofdstuk behelst eenige bewyzen, dat de Omwenteling in Frankryk door Gods hand is bewerkt, met beandwoording der bedenkingen, welke daar tegen kunnen worden ingebragt. Het tweede Hoofdstuk stelt Gods liefderyk bestier voor in de aanleidinge tot onze Omwenteling. In vier Afdeelingen, de stelling ontvouwende, in dit Hoofdstuk gesmaldeeldd: De eerste bevat wigtige aanleidingen daartoe, in onze Nederlanden. Het gebeurde in Frankryk wordt vervolgens beschouwd als de voornaamste aanleiding tot onze Omwenteling. De uitwerkzelen deezes Oorlogs worden wyders voorgedraagen als aanleidingen tot onze Omwenteling op Gods tyd. De laatste Afdeeling teekent den Overtogt der Franschen over onze Rivieren door de vorst, als de naaste aanleiding tot onze Omwenteling. In het derde Hoofdstuk wordt de Staatsomwenteling van ons Nederland zelve - en in het volgende, de bevestiging dier Omwentelinge voorgesteld; terwyl, in het vyfde Hoofdstuk, de bedenkingen beantwoord worden, welke men gemeenlyk tegen onze Omwenteling aanvoert. Het zesde of laatste Hoofdstuk dringt aan op de eerbiediging van Gods wil, in de Omwenteling zigtbaar, of op de waarneeming der Pligten, welken 'er uit voortvloeijen. Deeze pligten zyn: dat geen Nederlander zich ooit tegen deeze Omwenteling mag verzetten. - Ieder Nederlander moet God in deeze

[p. 423]

Omwenteling vereeren. - Wy moeten ons overeenkomstig de wyze van Gods bestier, in de Omwenteling uitgedrukt, gedraagen.

Uit deeze opgave blykt genoegzaam de verscheidenheid van schryfstoffe, hoewel tot het zelfde doelwit betrekkelyk, in dit Werk voorhanden. Van hier dat wy tot een uitvoeriger verslag, dan die opgave van den hoofdzaaklyken inhoud, ons niet kunnen inlaaten. Den Beminnaaren der Vaderlandsche gebeurtenissen kunnen wy dit Werk ter leezinge aanpryzen, als waarin hy een aantal merkwaardige byzonderheden zal aantreffen; terwyl de Godvrugtigen stigting zullen ontmoeten in des Schryvers aanmerkingen, door welke hy dit merkwaardig lotgeval te rug brengt tot de eerste oorzaak van alles, de Alregeerende Godheid, welker opperbewind door allen, die gronden en beginzels van Godsdienst bezitten, hoe wyd zy voor 't overige in staatkundige begrippen mogen verschillen, moet erkend worden.