Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1796

Nieuw Woordenboek der Pruissische Staatkunde, nagelaten door den Graave Van Herzberg aan zynen Kweekeling. Gevolgd naar het Hoogduitsch. Alom. In gr. 8vo. 36 bl.

Zeldzaam vindt men een Woordenboek in zo weinig Bladzyden begreepen. De Woorden, of de Afdeelingen, in deeze Erfgift des Graaven van herzberg, zyn niet te veelvuldig om ze af te schryven, en dus onze Leezers te doen weeten, omtrent welke Onderwerpen zy hier van het licht des Graaven van herzberg zich, ter opheldering hunner Staatkundige Begrippen, bedienen kunnen, indien zy anders, om het te volgen, zulks nuttig, of, om 'er althans kennis van te draagen, noodig, oordeelen.

Zie hier de Woordenlyst. Activiteit - Alliantie - Arondeeren - Beschermer des Duitschen Ryks - Bondsbreuke - Contingent - Convenientie - Demarcationslinie - Demonstratie - Depot - Despotismus - Duitsche geest - Diversie - Evenwigt - Guarantie - Jacobyn - Kabinet Geheimen - Landruiling - Manifest - Medestend - Mediateur - Observations Corps - Preponderantie - Redelykheid - Revolutie - Ryks-Opperhoofd - Schavergoeding - Verklaaring - Vorstenverbond - Vreede.

Door twee of drie Artykelen over te neemen, zullen onze Leezers den geest, die in dit klein Woordenboekje heerscht, genoegzaam, zonder eenige byvoeging of opheldering, leeren kennen.

‘Convenientie (al of niet gelegen komen; dienen of niet dienen; strooken.)

Dit Woord zou ik gaarne met gulden Letters in het Woordenboek onzer Staatkunde ter neder schryven. Wat zou Pruissen zyn zonder Convenientie!!! Convenientie

[p. 369]

is de kracht, door welke de Pruissische Magt zich ontwikkelde. Convenientie is de Talisman of het Tovercyfer, waar door wy op avontuur uitgingen van den Silesischen Roof af tot den afzonderlyken Vrede met de Nationaale Conventie. Laat by alle uwe onderneemingen dit gulden woord uwen grondslag zyn. In dit toverwoord ligt de kracht van losmaaken en binden, en Pruissen wordt daar door de Staatkundige Kerk. Voor de wereld moet gy 'er u niet zeer luid van bedienen, en 't zelve zagtkens uitspreeken; maar uwe geschriften moeten immer overvloeijen en glimmen van de woorden Eerlykheid, Trouw, Regtmaatigheid, Liefde voor 's Ryks welzyn, en alle zulke ouderwetsche Vaderlandsche woorden meer; dewyl het anders de overige Mogenheden e ndelyk mogt convenieeren, onze Convenientie paalen te stellen.’

‘Demarcations-linie (Linie van Afscheiding^(*)).

Dit Woord zult gy bezwaarlyk in eenig ander Staatkundig Woordenboek vinden. De verdienste der toepassing behoort mede nog aan ons Kabinet. Wy weeten wel dat andere Mogenheden, na geëindigden Kryg of na geslootene Ruilingsverdragen, grenslinien om haare nieuwe Bezittingen trokken; maar eene Demarcations-Linie, geduurende eenen gemeenschaplyken Ryksoorlog, te trekken, en dat niet om den vyand, maar om de met ons verbondene Vrienden, den toevoer af te snyden, hen in hunne werkzaamheden te hinderen, en hen rechtstreeks onder de grootmoedige

(*) Dus noemde men eene Linie of Lyn, welke in 1498 door Paus alexander VI vastgesteld werd, om een einde te maaken aan de twisten, welke ontstaan waren tusschen den Koning van Portugal, joannes II, en tusschen ferdinand, Koning van Castilie. Door een middagslyn, getrokken ten Westen van de Canarische en Açores Eilanden, bepaalde men, dat alles, wat ten Westen van die Lyn was, behooren zou aan de Spanjaarden, en dat de Ontdekkingen, welke men ten Oosten mogt doen, zouden toebehooren aan de Portugeezen. Een andere Scheidslinie werd getrokken in 1524, toen de Portugeezen zich in Brasilie gevestigd hadden. Hier kan men over nazien de Geographia Reformata van Vader riccioli, (Vertaaler.)

[p. 370]

aanbieding van bemiddeling tot Vrede te dwingen, daar toe behoort een scheppend vernuft; dewyl door deeze aanbieding, en de tusschenkomst van voorafgemaakte Grensbepaaling, het voortzetten van den Oorlog onmogelyk gemaakt werdt voor de Geällieerden; den vyand daarentegen den toevoer van leevensmiddelen en een vryen handel opengezet, en daarenboven nog een bekwaamen weg ontslooten werd, om de verbondene Mogenheden te vervolgen en afbreuk te doen. - Ik weet wel dat onze voormaalige of geweezen Bondgenooten over deeze handelwyze zeer ongunstig oordeelen; doch zoo zy zich de geringe moeite durven geeven over de afstamming des Woords Demarcation na te denken, zullen zy bevinden dat hetzelve afkomstig is van Démarquer, uitveegen, uitdoen, en dat wy niets deeden dan het geene de betekenis van dat Woord medebrengt, te weeten, dat wy den geest hunner verdere Werkzaamheid uitwischten, uitbluschten.’

‘Redelykheid.

Een oud Woord, waar door men pleeg te verstaan, Trouw en Vertrouwen, Deugdlykheid, Eerlykheid, Opregtheid, Verbondspligt en zo voorts, gelyk zulks nog in de Woordenboeken der oude eerlyke Duitsche Vorsten te zien is. By ons gebruiken wy het ten hoogsten als Zand, 't welk wy, als 't ons convenieert, de wereld in de oogen werpen.’