Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1793

[p. 293]

Mengelwerk, tot fraaye letteren, konsten en weetenschappen, betrekkelyk.

Proeve, over de onoplettenheid der menschen op de middelen om hun geluk te verzekeren.

Le Bonheur est l'Objet des Desirs de tous les hommes, & non pas de leurs Reslections.

Essai sur la Vie de helvetius.

(Uit het Engelsch.)

Wie zich gemeen gemaakt heeft met de Schryvers eens nabuurigen Lands, vondt zeker te meermaalen gelegenheid, om hunne gehegtheid aan het Wonderspreukige op te merken: en het zeggen van den Schryver der Essai sur la Vie de helvetius, als een Motto boven deeze Proeve geplaatst, zal veelen toeschynen onder die onbestaanbaare en strydige Wonderspreuken te behooren. Maar de Mensch zelve is een Wonderspreuk, en dat geen, 't welk de traager bevatting van bespiegelende Redenkaveling gereed is, als eene onbestaanbaarheid, in den Schryver af te keuren, is dikwyls niets meer dan de vrugt van die vlugge en leevendige doordringenheid, die de Wereld meer dan de Boekenkamer tot het tooneel haarer waarneemingen maakt, en de leevende characters van het Menschlyk Hart meer beoefent, dan de doode letters van Leerstelzels, in dikke boekdeelen bevat.

Deeze aaninerking geldt, myns bedunkens, byzonder ten opzigte van het geplaatste, in den eersten opslage onbestaanbaar, gezegde: want, hoe zeer bespiegelende ernsthaftigheid agter uit moge deinzen, op het denkbeeld daar in begreepen, zal een weinig tyds, aan weezenlyke waarneeming toegewyd, ons onderrigten van den grondslag, waarop het rust, en overtuigen, dat de Spreuk, 't Geluk is het voorwerp der Begeerte; maar niet van de Overdenking der Menschen, zo wel elders als in Frankryk doorgaat.

[p. 294]

In de daad, de vernuftige Schryver van het Werkje, waar in dezelve voorkomt, houdt zich niet te vrede met die Spreuk te neder te stellen; maar gaat voort om dezelve op te helderen, door aan te toonen, dat, in alle eeuwen, ten opzigte van dit gewigtig Stuk, zelfs die rang van Menschen, van welken men het allermeest een tegenovergesteld gedrag zoude hebben mogen wagten, zo onoplettend geweest is, ‘dat zelfs zy, die het Geluk met de onvermoeidste naarstigheid zoeken, maar luttel bystands vinden door het onderwys in de Middelen, waar door het kan verkreegen worden; weinig is over dit Onderwerp geschreeven, dan de opgave van eenige algemeene Grondregels, eenige niet veel betekenende Dichtstukjes, en drie of vier kleine Proeven.’

De Wysgeeren der Oudheid, 't is waar, hebben hunne aandagt niet weinig te koste gelegd aan dit belangryk Onderwerp; doch zy hebben ons veeleer schoone gezegden, dan bepaalde denkbeelden, opgeleverd. Zelfs in de Verhandelingen van seneca, de Vita beata en de Tranquilitate Animi, schoon 'er veel vernufts in doorstraale, is slegts weinig, 't welk Wysbegeerte mag heeten.

Wat de hedendaagsche Zedeschryvers betreft, zy hebben zich meer bevlytigd om de Menschlyke Natuur te hekelen, dan om 'er de Geschiedenis van op te geeven. Zy geeven, wel is waar, voor, dat zy dezelve afschilderen gelyk zy is; doch zy bemorschen en mismaaken die alleen, en wraaken dan met de grootste hevigheid het haatlyk beeld, 't geen van hun eigen maakzel is. - Onkundig van de waare beginzelen eens weldaadigen Godsdiensts, verbannen zy het Geluk na het Ryk der Hemelen, en merken 't zelve aan als niet op deeze Aarde woonende. By hun wordt het tegenwoordige Leeven, wat het Geluk aanbelangt, als een Niet aangemerkt, en alles, wat naar Genot gelykt, tot het toekomende uitgesteld. Zo dat wy, met de onnatuurlyke pligten van kloosteragtige eenzaamheid, en de remelaaryen van krankhoofdige geestdryverye, in de schoonste oorden des aardbodems, verweezen worden, de kennis des Geluks verwoest te zien door denkbeelden van Zaligheid, welke noch Rede, noch Openbaaring, inboezemen; door gebrek aan Overdenking, dat Zegeningen niet over de Wereld zouden uitgestort weezen, indien het oogmerk der Voorzienigheid niet geweest ware, dat de Kinderen der Men-

[p. 295]

schen dezelve zouden genieten; en dat geen aardsch Genoegen met reden kan aangezien worden, als strydig tegen, en vyandlyk met, eeuwig Geluk, dan wanneet 't zelve onbestaanbaar is met de voorschriften van waare Godsvrugt en Deugd.

Eenige hedendaagsche Wysgeeren, men moet het bekennen, van eenen geheel anderen stempel, hebben ons eene en andere kleine Verhandeling ter hand gesteld, over het Ondermaansche Geluk; die van fontenelle en maupertuis munten onder deeze uit. Doch de eerstgemelde, die langen tyd gewoon geweest was, zyne verstandsbekwaamheden alleen te gebruiken als een Man van vernuft en sterke verbeeldingskragt, was geen Wysgeer geworden toen hy het ondernam, dit gewigtig Stuk op te helderen. Hy wist zelfs niet, hoe zyne denkbeelden algemeen te maaken, en, schoon hy verscheide nutte waarheden door zyn Werk verspreid, en fraay omkleed, hebbe, heeft hy zyn Stelzel zo geschikt, dat het alleen toepasselyk is op zyn eigen byzonder Character, Smaak en Leevensömstandigheid. Eene Ziel, met leevendige en vuurige aandoeningen vervuld, zal, in dit Stelzel, niets vinden, 't geen dezelve kan toepassen op haare gevoelens. Met één woord, het behelst slegts weinige waarneemingen over de wyze om het Geluk algemeener te maaken: alleen berigt het ons, hoe fontenelle zelve Gelukkig kon zyn.

Maupertuis, aan den anderen kant, een Man van een verslaagen en jalourschen aart, ongelukkig, om dat hy de eerste Man van zyn tyd niet was; maupertuis, twee of drie valsche bepaalingen aangenomen hebbende. onze Begeerten vertoonende als onze plaagsters, onze Arbeid als lyden, en onze Hoop als een bron van smert, beschryst het Menschdom als in opeengehoopte elenden. hals over hoofd, gedompeld. Volgens hem is Bestaan zelfs een Kwaad, en, terwyl hy handelt over Geluk, schynt hy in verzoeking, om zich door Zelfmoord van 't leeven te berooven.

Zodanig is het Tafereel, 't geen ons een leevendig Fransch Schryver heeft opgehangen, van de oude en hedendaagsche Schryvers over 't Menschlyk Geluk.

Wat het Stelzel van den Heer maupertuis betreft, het ontbreekt in geenen deele aan de zodanigen, die het zelfde droefgeestig spoor betreeden hebben; die, de donkere schaduwen van hun eigen alles droef en naar

[p. 296]

beschouwenden geest over de voorwerpen hunner bespiegeling verspreidende, in stede van ons te leeren, hoe het Geluk kan verkreegen worden, ons, in zeker voege, tot Wanhoop dreeven.

In 't kort, ten aanziene van dit groot en allerbelangrykst Onderwerp, heeft de Wysbegeerte ons, tot hier toe, weinig lessen medegedeeld, en is het, uit dien hoofde, geenzins te verwonderen, dat de weinig onderweezene Menigte, overgelaaten aan de heerschappy van grillige verbeelding, of de blinde aandrift van prikkelenden lust, zo dikwyls in het net der dwaalingen zich verward vonden, en in hunne omhelzing een schaduw, in stede van het beeld, aangreepen.

De verregaande Onoplettenheid en Agtloosheid der Menschen, ten deezen opzigte, moet den eenigzins opmerkenden Beschouwer treffen; en kan hy niet naalaaten zich te verwonderen, als hy rondsom zich heen ziet, en niemand, om zo te spreeken, ontdekt, zoekende na 't geen elk een zo greetig tragt te verkrygen. De Gierigaart, die alles stelt in het verkrygen van schatten, leert, op welk eene wyze hy best geld op geld kan stapelen: de Held, die na krygsroem dingt, bevlytigt zich om de kunst des bloedigen Oorlogs zich eigen te maaken. Elke Kunst, elke Weetenschap, heeft haare byzondere geheimen, zonder welke aan te wenden, niemand denkt de eer, daar aan vast, te kunnen verwerven: ja, het handwerktuiglykste Beroep gaat gepaard met naarstige bevlytiging; en elk zoekt te verkrygen, wat weezenlyk kan strekken ter bereikinge van zyn geliefd oogemerk; maar Geluk alleen, de algemeene wensch en begeerte van allen, schynt door allen aan 't geval te worden overgelaaten; of aangezien te worden als een toevoegzel by het voorwerp van elks najaaging, 't geen ongevergd zal komen, wanneer men dat voorwerp verkreegen heeft.

Hebben wy ons dan zeer te verwonderen, dat kwelling en te onvredenheid zo dikwyls de gezellinnen zyn des Voorspoeds; of dat Menschen, die elk voorwerp, 't welk zy betuigden na te jaagen, schynen verkreegen te hebben, nogthans zo verre zich verwyderd vinden van Geluk? Moet het ons niet veeleer bevreemden, indien het anders met de zaak gelegen ware; indien Geluk, het gewigtigste voorwerp onzes Leevens, kon verkreegen worden zonder die Overdenking, dat Natragten, 't welk bykans elke andere zaak vordert?