Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1793

Wollen in Frankryk gegroeid, voor allerfynste Lakenen, niet min als de Spaansche, geschikt; met Proeven gestaafd, door den Heer Daubenton.Vertaald, en met Aanmerkingen vermeerderd, door P.T. Couperus.Te Gouda by W. Verblaauw, 1792. In gr. 8vo. 66 bl.

Voorheen was men in Frankryk niet in staat, één enkel stuk fyn Laken te maaken, dan met Wolle van de Spanjaarden gekogt. Doorzichtigen, zo als de Heer daubenton, voorzagen, dat de Spanjaarden, zo dra hunne eigen Lakenfabryken eens in staat kwamen, zekerlyk alle hunne Wolle binnen 's Lands zouden houden, om die zelv' te gebruiken; en daar door de Franschen buiten staat zouden stellen, om fyn Laken te maaken. In den Jaare 1766, raadpleegden de Heeren de trudaine, welke deeze belemmeringen, in den Handel en Fabryken, mede voorzagen, met den Heere daubenton, of 'er geene mogelykheid ware, de Fransche Wolle zodanig te verbeteren, dat dezelve het gebrek van vreemde Wolle in Frankryk zoude kunnen vervullen. Sedert lang had de laatste, door zyne gedaane Waarneemingen, omtrent de gemengde rassen der Huisdieren, vermoed, dat men, door het onderling paaren van wel uitgezogte Ooijen en Rammen, in staat zoude zyn om de Wollen fyner of langer te doen worden. Hy begreep dat de lucht van Frankryk gunstiger was voor het Wolvee, dan de Spaansche of Engelsche, overmids dezelve niet zo heet als in Spanjen, en minder nevelachtig dan in Engeland, is.

Het gevolg van zyn gesprek met de Heeren de trudaine was, dat de Regeering van Frankryk, van tyd tot tyd, Rammen en Ooijen uit Roussillon, Vlaanderen, Engeland, Marokko, Thibet en Spanjen, ontbood. Dat de Heer daubenton alle deeze rassen van Wolvee, in eene wat bergachtige, en gevolglyk gunstige, Landstreek, ter voortbrenging van de allerfynste Wolle, naby de Stad Montbard, bragt, alwaar hy dezelve het geheele jaar door,

[p. 624]

nacht en dag, zonder eenige bedekking, in de opene lucht deedt blyven. Hy paarde Rammen met de allerfynste, aan Ooijen met de allergrofste, Wolle, en die ruim zo veel hair als wolle hadden, om door deeze uitersten te kunnen oordeelen over den invloed, die de Ram op de Ooy hadt: en hy stondt zeer verwonderd, uit deeze vermenging, een Ram met allerfynste Wolle te zien voortkomen.

Deeze verbetering was alleen door een Roussillonschen Ram te wege gebragt, en gaf hem de grootste hoop, om, door de vermenging met Spaansche Rammen, nog gelukkiger te zullen slaagen. Deeze ontving hy, in den Jaare 1776, benevens eenige Spaansche Ooijen; bezittende toenmaals zeven zeer verscheidene rassen van Wolvee, welke hy eensdeels buiten vermenging hield, om te kunnen weeten wat van dezelve in zyne Hoederye worden zoude; anderdeels dezelve te zamen koppelde, om daaruit andere gemengde Rassen te hebben, en te ontdekken, tot welken trap dezelve invloed op elkanderen zouden hebben, met opzicht tot de verbetering der Wolle. Door deeze Proeven, met de grootste voorzorg, ter voorkoming van alle twyfeling, genomen, heeft hy alle de Rassen zyner Hoederye tot den hoogsten trap van fynheid gebragt welke de Spaansche Wollen bezitten.

Moeite hebbende om zich zelven van deeze schoone verbetering te overtuigen, bragt hy eenige Monsters zyner nieuwgeschoorene Wollen naar Parys; doch bevond, dat noch de Verkoopers, noch de Koopers, van de Spaansche Wolle, noch de Fabrykeurs die dezelve gebruiken, in staat zyn de verschillende fynheid daar van te onderscheiden, voor dat zy 'er Laken van gemaakt hebben. Daar het echter noodig was, dat de uitslag zyner Proeven den hoogsten graad van juistheid en zekerheid hadt, besloot hy den omtrek, of de dikte, der draaden van de Wollen te meeten, door een Micrometer, voorzien van een Microscoop; door welke meeting hy duidelyk den voortgang in de verbetering van de Wollen ontdekte: zynde dit ook het eenigste middel, om den Fabrykeur, die Wol beziet, juist te doen oordeelen omtrent den trap der fynheid van het Laken, dat hy zich voorstelt te maaken.

Zodanig eene meeting, met het Microscoop en den Micrometer, voor het algemeen te kunstmaatig zynde, heeft de Heer daubenton een gemakkelyker manier, om de

[p. 625]

verschillende trappen van fynheid der Wollen te kennen, den Herders en Eigenaars van Kudden voorgeschreeven; welke voorschriften in eene Memorie, van den Jaare 1777, en in het Onderwys voor de Herders, van den Jaare 1782, gevonden worden; welk laatste Werk, door de Maatschappy ter bevorderinge van den Landbouw, te Amsterdam, in het Nederduitsch vertaald; is in het licht gegeeven.

Nu ontbrak nog de grootste proeve op deeze Fransche Wolle, naamlyk het maaken van Laken van dezelve. Om deeze ook te neemen, zond de Heer daubenton 828 ℔ van dezelve naar de Koninglyke Lakenfabryk van Chateaux du Parc. Men maakte 'er verscheidene gekleurde Lakenen van, en men bevond, onder het bewerken, dat deeze Wol meer sterkte en veêrkragt dan de Spaansche Wolle bezat; hebbende tevens meer fynheid voor het oog, en meer zagtheid op het gevoel. Dezelve had zich niet alleen even fyn laaten uitspinnen, maar men had die sterker kunnen draaijen, zonder te breeken; terwyl de ketting zelve meer stevig en sterk was, dan die van de Spaansche Wolle. De maaker verbond zich derhalven, om voor deeze Fransche Wollen niet enkel de hoogsten prys te zullen betaalen, die voor de Spaansche Wolle gegeeven wierdt; maar zelfs tot minderen looptvd, of Uso, op den Wissel. In 't kort, de Heer daubenton had alle redenen om over den goeden uitslag te vreden te zyn; het Laken was zwaarder dan het geen men gemeenlyk in Frankryk, uit Spaansche Wolle, maakt, en het geleek meer naar het Engelsche. Het vatte de verw heel wel, en liet zich even zo goed vullen en bereiden als het Spaansche: welk een en ander, door gepaste getuigschriften, bevestigd wordt.

De naauwkeurige beschryving, hoedanig de Wolle in een Noordlyker gewest dan Spanjen, door vermenging der Schaapen, verbeterd kan worden, moet voor onze Lakenfabrykeurs niet minder van belang gerekend worden, dan voor onze Vaderlandsche Veehouders; nadien beiden, met veel vrucht, op hetzelfde spoor werkzaam zouden kunnen zyn, om onze Nationaale Wolle te verbeteren, ten einde de Spaansche ook meerder te kunnen missen. De Heer couperus heeft met dat oogmerk dit Werkje vertaald, en hetzelve aan de Directeuren des Oeconomischen Taks, van de Hollandsche Maatschappy der Weetenschappen, opgedraagen; beloovende in het vervolg eenige Aan-

[p. 626]

tekeningen daar op te zullen mededeelen. Deeze kunnen zeer gewigtig zyn, vooral wanneer de Schryver het oog gelieft te vestigen op onze Nabuuren, de Engelschen, met opzicht tot de verbeteringen der Wolle. Mogt een welmeenende yver onze Landproducten mede eens tot zulk een hoogen trap brengen, als op welken zy waarschynlyk gebragt kunnen worden; gewillig zouden wy dan het gezegde van den Hoogleeraar ploucquet, in deeze betrekking: dat de Hollander die schlafmuze ubers ohr ziehet, als laster te boek stellen; daar wy echter tot heden nog geene vryheid toe hebben.