Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1793

Ideäal van eene Algemeene Waereldgeschiedenis, door A.L. Schlözer,Hoogleeraar te Gottingen. Uit het Hoogduitsch vertaald, en met eenige ophelderende Aanmerkingen uitgegeeven door Z.N. Te Amsterdam by L. van Hulst, 1792. In gr. 8vo. 114 bl.

De Vertaaler van dit Werkje, die zich onder de letteren Z.N. verbergt, heeft drie jaaren de Geschied-

[p. 203]

kunde beoefend onder den Hooggeleerden Opsteller van het Ideäal, 't geen reeds voor twintig jaaren in Duitschland verscheen, en de goedkeuring van allen, die het kenden, wegdroeg. - In de daad, dit kleine Boekje is veel bevattend, en levert blyken op van den doordenkenden geest des Schryvers, die het belangryk Onderwerp eener Algemeene Waereldgeschiedenis overwoogen uit de voornaamste gezigtpunten beschouwd, en met weinige woorden in eenen vry klaaren dag gehaald, heeft. De kortbondigheid, met welke alles voorgedraagen wordt, en de zamenschakeling, maakt het alleen vatbaar voor het volgend schetzend berigt.

Het is geheel in vier Hoofdstukken afgedeeld. Het eerste, ten opschrift voerende, Begrip van eene Systematische Waereldgeschiedenis, geeft ons de Bepaaling op, wat de Schryver daar door verstaat, en zullen wy deeze, als een algemeen licht over 't geheel verspreidende, opgeeven: ‘Wy willen de Omwentelingen van den Aardbol, dien wy bewoonen, en van het menschlyk Geslacht, waartoe wy behooren, in zyn geheel overzien, om den tegenwoordigen staat van beiden beredeneerd te leeren kennen. Wy willen de Geschiedenis van den Mensch, in het Oosten en het Westen, aan deezen en geenen kant van de Linie, naspeuren; deszelfs agtereenvolgend ontstaan, verëdeling en verbastering op alle haare wegen, van land tot land, van volk tot volk, van tydstip tot tydstip, volgens haare oorzaaken en uitwerkingen, nagaan, en met dit oogmerk de groote gebeurtenissen der Waereld in hunnen zamenhang overdenken. Met één woord, wy willen eene Algemeene Waereldgeschiedenis leeren.

Elk Land in Duitschland, ja byna elke Duitsche Stad, heeft haare byzondere Geschiedenis; uit de zamenstelling van alle deeze, en uit het opmerken van het geen, in alle enkele gedeelten van Duitschland, voor het geheel gewigtig is, ontstaat de Algemeene Duitsche Geschiedenis; welke op deeze vraag antwoord: Hoe werd Duitschland gevormd? - Elk Volk van ons Waerelddeel heeft zyne byzondere Geschiedenis: de zom van deeze allen, in een Systema gerangschikt, levert eene Algemeene Europische Geschiedenis op, die aan de Wysgeerige deeze vraagen oplossen kan: Hoe is Europa geworden? Waardoor is 't zelve tot een zo hoogen trap van beschaafdheid gevorderd? Hoe heeft

[p. 204]

zich dit kleinste van alle Waerelddeelen, door verlichting, zeden en magt, dusdanig boven de andere verheeven? - Nog uitgebreider is de Algemeene Geschiedenis; zy geeft nog meer afgetrokken denkbeelden; zy bevat alle Waerelddeelen en Tydperken; zy verzamelt alle Volkeren in alle Landen by een. Haar voorwerp is de Aarde, en het Menschlyk Geslacht. De voorgaande Geschiedenis hadt tot voorwerp niet dan Europa en het Europische Menschensoort. De eerste niet dan Duitschland en de Duitsche Natie.

De Aarde en de Menschen waren van begin af zo niet als ze tegenwoordig zyn; en zo als dezelven nu aan den eenen hoek zyn, vinden wy ze aan den anderen niet. Aardbeschryvers, Reisbeschryvers, en Staatkundigen, schilderen ons, gedeeltlyk, hoe dezelve tegenwoordig zyn. Gedenkschriften, Jaarboeken en byzondere Geschiedenissen, leeren ons gedeeltlyk, hoe dezelve voorheen waren. Fabelen, Romans, en Voltaires, toonen ons, hoe dezelve hadden kunnen zyn. Zedeleeraars, Staatkundigen en Natuurkundigen, wyzen aan, hoe dezelven moesten zyn. De Algemeene Geschiedenis moet vast doen zien, hoe zy over 't geheel, en in haare gedeelten, dat wierden, het geen zy eertyds waren, en nu zyn; zy zal de voorleden Waereld aan de hedendaagsche hegten, en de evenredigheid van beiden tegen elkander leeren.’

De Stoffe tot zulk eene Geschiedenis is te zoeken in de Omwentelingen, zo van het Menschlyk Geslacht als van den Aardbodem, en de veranderingen daar in ontstaan, door de Natuur, of door de handen van den Mensch. - Wat derzelver Vorm betreft, wyst de Hoogleeraar aan, het onderscheid tusschen Zamenzetzel, en Systema, der Waereldgeschiedenis, en besluit dit Hoofdstuk met de aanwyzing van de mogelykheid van zodanig een Systematische Algemeene Waereldgeschiedenis.

Het tweede Hoofdstuk, Van den Zamenhang der Gebeurtenissen. Deeze onderscheidt de Hoogleeraar, in een zaaklyken Zamenhang, en een Zamenhang door den tyd. De zaaklyke Zamenhang is het natuurlyk, onmiddelyk, en zigtbaar, verband van zulke Gebeurtenissen, die een en hetzelfde onderwerp betreffen, en als oorzaaken en gewrogten op elkander gegrond zyn. De Tydzamenhang vindt plaats by Gebeurtenissen, die niet van elkander afhangelyk, maar evenwel gelyktydig zyn. Het middel om

[p. 205]

deeze laatste te vatten, geeft hy aan de hand, met voorbeelden opgehelderd.

De Gelyktydige Rangschikking der Waereldgeschiedenis is de inhoud van het derde Hoofdstuk; deeze behandelt hy volgens Eeuwen, welke hy noemt de Beginnende Waereld, van de Schepping tot den Zundvloed - de Voorwaereld, van moses tot cyrus, en deeze laatste weder onderscheiden, in de Oude en Midden-Waereld. Dit gansche lange tydvak van 3400 jaaren kan, zyns oordeels, niet agtereenvolgend (Systnetisch) by Volkeren, maar enkel Tydrekenkundig (Chronologisch) by Eeuwen, behandeld worden. ‘Maar,’ schryft hy, ‘met de Vestiging van het Persische Ryk, wordt de Waereld eerst belangryk voor de Geschiedkunde. Van daar tot de Ontdekking van America zyn omtrent 2000 jaaren. Deeze maaken het eigenlyk perk van onze Waereldgeschiedenis uit, en binnen deeze twee uiterste paalen, de Zesde Eeuw voor, en de Vyftiende naa, christus, zal zy beslooten zyn, en in Oude en Midden-Geschiedenis gescheiden.’ - De Nieuwe Geschiedenis, of de drie volgende Eeuwen, laat hy aan de Byzondere Geschiedenis over. Voor eerst, ‘om dat van hier af de Geschiedenis te ryk wordt, en de menigte der gebeurtenissen te groot: voor my is het ten minsten nog te moeilyk, Eenheid en Zamenhang in deeze onnoemelyke menigte van stukken te brengen, en ze in een Systema zamen te neemen, dat aan het bovengemeld begrip van de Waereldgeschiedenis voldeede. Ginds noodzaakte my de schaarsheid van narigten, om de Beginnende en Voor-Geschiedenis van de Algemeene Geschiedenis af te scheiden; hier noopt my de ontzaglyke rykdom aan gebeurtenissen, de Nieuwe Geschiedenis daar van uit te sluiten. - Ten tweeden, het nieuwste Tydvak is nog niet geslooten; het laatste bedryf duurt nog; en het is tegen de regels van de kunst, over een stuk oordeelen, wiens laatste tooneelen men nog niet gezien heeft. Ook is deeze geheele Geschiedenis nog te nieuw, te onzeker, gedeeltlyk ook te onbekend; dan de Geschiedschryver kan over onderwerpen niet dan op een bepaalden afstand juist oordeelen; eveneens als het oog, het al te naby zynde bedriegt hem even zo ligt als het al te verre; en de Eeuw van george den III is voor hem in veele opzigten zo duister, als die van homerus.’

In het laatste of vierde Hoofdstuk, getyteld, Aaneenge-

[p. 206]

schakelde Rangschikking der Waereldgeschiedenis, volgens de Volkeren. Vierderlei Leerwyzen stelt hy voor, naar de Eeuwen (Chronographisch) - naar de Kunsten en Uitvindingen (Technographisch) - naar de Landen (Geographisch) en - naar de Volken (Entographisch). Alle deeze erkent hy dat haare voor- en nadeelen, haare zwaarigheden en gemakken, heeft: de laatste dunkt hem de minst met ongemak bezwaarde. Waarom hy het Werkje doet afloopen met eene nadere ontvouwing, wat men door Volken te verstaan hebbe, en hoe ze verdeeld kunnen en behandeld moeten worden.

Ten slot vinden wy eenige Aanmerkingen, deels den Vertaaler door den Hoogleeraar gezonden, deels door hem zelven daar by gevoegd; zynde de eerste door de Letter S. van de laatste onderscheiden. Deeze zyn alle op verre na van geen gelyk gewigt, en zouden, ter opheldering van veele in het Werkje zelve voorkomende duisterheden, uit de beknoptheid ontstaande, zeer veel hebben kunnen vermeerderd worden.

De Hoogleeraar schlözer heeft, volgens 's Vertaalers Voorberigt, twee jaaren geleden, een Systema van de Algemeene Geschiedenis, evenredig met dit plan, uitgegeeven; welks Vertaaling hy belooft, indien dit Ideäal aan het oordeel en den smaak der Nederlandsche Leezeren mogt voldoen; in welk geval de Schryver hem de vriendelyke mededeeling van eenige byzondere Aanmerkingen en Uitbreidingen heeft willen belooven.