Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1792

Uittrekzel eens briefs, uit Koningsbergen, aan den heer Crell geschreeven, over het succin, geel amber of barnsteen, en de ontdekte vorming daarvan.

(Journal de Physique, 1791. Nov.)

myn heer!

Het Regt om den Geelen Amber, door de baaren van de Baltische Zee, naa stormweer, op de Kusten van Pruissen geworpen, te verzamelen, kwam, zints langen tyd, den Koning alleen toe, en maakte gevolglyk een zyner Kroon-voorregten uit. Maar, eenigen tyd geleden, houdt men zich niet te vrede met deeze dikwyls onzekere inzameling; eene nieuwe wyze, om die zelfstandigheid, in eene veel grooter hoeveelheid, magtig te worden, is onlangs in zwang gebragt, op het voorstel van den Heer de gaude, Staatsdienaar.

Deeze handelwyze, welke volstrekt nieuw is, spreidt den klaarsten dag over de vorming dier zelsstandigheid, tot nog toe zeer twyfelagtig^(*): want, na dat men den Barnsteen, of het Geel Amber, heeft gaan zoeken, gelyk men Metaalen of andere Delfstoffen opspeurt, weeten wy ten minsten, dat die zelfstandigheid ongetwyfeld een voortbrengzel is van het Groeijend Ryk.

(*) Men zie hier over, een Scheikundig Onderzoek der Eigenschappen, van het vlugge zuure Zout van den Barnsteen, door den Heer pott: uit de Hist. de l' Acad. Royale des Sciences & Belles Lettres de Berlin vertaald, in de Uitgezogte Verhandelingen by houttuyn, I D. bl. 223, enz.

[p. 234]

Men heeft naamlyk, naar alle de regelen van de kunst der Mynwerkeren, begonnen, met, op eenen zekeren afstand van Zee, Putten en Gaanderyen te maaken, waaruit de Barnsteen, in eene vry groote hoeveelheid, gehaald wordt. Ik ben in eene dier Putten nedergedaald; dezelve lag twee honderd voeten van de Zee af, en hadt de diepte van 98 en een halven voet. Met behulp van Lampen, die wy, in de diepste plaatzen, veel moeite hadden om brandende te houden, ontdekte ik, met myne Medeonderzoekers, dat de Barnsteen lag tusschen twee strooken Houtskool, aan welke dezelve menigmaal zo vast gehegt was, dat verscheide stukken, welke men ons aanboodt, vry groote Kooldeelen bevatten, waarin het houtagtig zamenweefzel zeer duidelyk te ontdekken was.

De kleur van den Barnsteen, welken wy zagen, was bruin als Turf: dezelve brandende, ontstondt 'er een lugt aan Turf eigen, waarin egter een sterke harstlugt doorstak; verscheide brokken Geel Amber ontbonden zich als men ze aan de lugt blootstelde; andere van kleur veranderende, behielden desniettegenstaande hunne vastheid.

De Barnsteen ligt niet in geregelde of onafgebrooke aderen, doorgaans vindt men dezelve zodanig met de Koolen vermengd, dat deeze laatste 'er dikwyls doorheen loopen, derwyze dat het bezwaarlyk valle, eenigzins naauwkeurig te bepaalen, waar de eene of de andere zelfstandigheid begint of eindigt^(*). 't Is met deeze zelfstandigheid even eens gelegen als met versteend Hout, waarin men omtrent dezelfde evenredigheden waarneemt, tusschen de houtdeelen en de versteenende stoffe, die medegewrogt heeft tot deeze verandering. Boven deeze Koolen, vertoonen zich golvende Zandlaagen.

Een weinig denkende op 't geen ik heb voorgedraagen, verkrygt de oude veronderstelling, dat de Barnsteen het bestaan verschuldigd zou weezen aan harstagtige Boomen, die eene zekere maate van verbranding ondergaan hadden, en dat de onvolkomenheid dier verbranding veroorzaakt was door instortingen, die waarschynlyk het vuur uitbluschten, eene nieuwe maate van aanneemelykheid. Misschien ook, dat de onderscheide zoutagtige zelfstandigheden, bevat in

(*) De Heer de luc, schryft in eenen Brief aan delamethrie, sur la Theorie de la Terre, ‘dat de Barnsteen zich in het Delfhout bevindt.’ Journal de Physique, 1791. Dec.

[p. 235]

het Zeewater, 't welk zypelde door het zand, 't welk deeze ontstooke laagen bedekte, het haare desgelyks toebragten aan de vorming van die zelfstandigheid^(*).

Die stukken, welke men uit de Putten haalt, zyn van verschillende grootte. Ik heb stukken van verscheide ponden gezien, zelfs die van drie tot vyf ponden woogen. In allen gevalle, 't geen deeze wyze van Barnsteen verzamelen kost, wordt ryklyk door het geen 'er van komt goed gemaakt.

(*) De Heer pott merkt, in 't slot van het voorheen aangehaalde Onderzoek, op. ‘'t Is een klaarblyklyk Gevolg van alle de voorgaande Proesneemingen, dat het vlugge Zout van Barnsteen geenzins een gewoon Zuur is van Zout, noch een gewoon Zuur van Vitriool; maar dat het, in zeer veel opzigten, naar het Zuur der Plantgewassen of Azynzuur (Acidum Vegetabile) zweemt: gelyk van de andere zyde de Flores Benzoin, ten opzigte van hunne drooge sublimeering, en eenige andere omstandigheden, veel overëenkomst hebben met ons Zout, volgens 't geen de Heer neuman reeds opgemerkt heeft; alleenlyk met dit verschil, dat dit Zout, wegens de menigvuldigheid zyner Harstagtige deeltjes, zeer vaardiglyk ontbonden wordt, zo in Brandewyn, als in deszelfs overgehaalden Geest of Voorloop, en daar aan een scherpen smaak geeft.’