Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1792

Bespiegeling van den mensch, als het behoeftigste, en te gelyk het voortreflykste, schepsel in dit ondermaansche.

Wanneer de mensch zich zelven gadesloeg, met alle die naauwkeurigheid, welke 'er vereischt word, welk eene aangenaame bezigheid zou hy zich zelven verschaffen? hoe veel tyd zou hy op eene nuttige wyze daar aan te kost leggen? 'Er zou zekerlyk een geruime tyd met een aangenaam nut verloopen eer hy die bron, om zich zelven te bespiegelen, ten éénemaal had uitgeput. Beschouwt hy zich zelven, by zyne eerste intrede in de Waereld, - slaat hy zyne magteloosheid in dien weerloozen staat gade; dan ziet en leert hy, dat zyn bestaan, zonder de medehulp zyner Natuurgenooten, op dit benedenrond van eene korte duurzaamheid zyn zou; en dat men hem zo dra de Waereld zou zien verlaaten als hy er in verscheenen was, dat hy slegts zou doortrekken, als een reiziger, die geen oogenblik vertoeft, op de plaatzen, waar hy aankomt. - Uit deze zyne magteloosheid, zo als hy de hulp zyner Natuurgenooten noodig heeft, begrypt hy terstond de volstrekte noodzaaklykheid eener Maatschappy. - Buiten de Maatschappy zou de mensch, by zyne geboorte, weldra vergaan; gemerkt

[p. 132]

de menigvuldige behoeften, welke hy niet missen kan; en zonder welker vervulling hy dit tooneel weder zo dra zou moeten verlaaten, als hy 'er opgetreeden was. - De mensch is, by zyne geboorte, gewis, één der magteloosste dieren; volstrekt buiten staat, om zich zelven in het allerminste te kunnen helpen, en hy is daar benevens ook één der dieren, welke het langst de hulp van anderen noodig heeft. Hoe veel tyds verloopt 'er eer de mensch in staat is, om voor zich zelven te zorgen, en de hulp van anderen niet meer behoeft. Geen dier op aarde heeft zo lang een tyd noodig, eer het aan zich zelven kan overgelaaten worden. - - Neen: het is de mensch alleen, die zo lang volstrekt behoeftig is. En hoe veele zorg en oplettenheid word 'er al dien tyd niet vereischt, om hem in het leven te bewaaren? welk eene alles gade slaande goedwillendheid word 'er niet gevorderd voor de allereerste en tederste Jeugd? - Dan nog al verder heeft hy de hulp van zynen evenmensch bestendig noodig. - Onze kleederen, die wy aantrekken, het voedsel, dat wy dagelyks nuttigen, onze verblysplaatzen, de huizen, welke wy bewoonen, alle onze verkwikkingen, alle onze verlustigingen, alles wat ons het leven aangenaam maakt, dat alles, en nog meer, komt hier zekerlyk in opmerking. Wy zyn dat alles aan den bystand, de hulp en bescherming, van anderen verschuldigd; ten minsten de een heeft des anders hulp noodig; of het leven geraakt, by 't gemis hier van, aan 't kwynen; weldra zouden wy vergaan, en ophouden te leeven. - Zo veel is de mensch verschuldigd aan zyne Natuurgenooten. - Zo helpt de een den anderen; door hunne gezamenlyke medewerking blyft het menschlyk geslagt in stand, en daardoor alleen kan het algemeene welzyn bevorderd worden. - Zo vertoont zich de mensch van zyne behoeftige zyde. Dan slaat hy, na deze bespiegeling, zich vervolgens eens van een anderen kant gade; beschouwt hy zyn eigen maakzel, zo als hy op eene zeer vreesselyke en wonderbaare wyze gevormd is; - Hoe veel voortreffelyks valt 'er dan in hem niet te bespiegelen! - Wat is zyn maakzel heerlyk! hoe uitsteekend is zyn lichaamsgestel! - Het is een verrukkend Kunststuk, welks Maaker men nooit genoeg bewonderen kan. - Vestigt hy slegts het oog op een enkel deel van zyn lichaam, hy zal terstond eene onuitputtelyke bron van zeldzaamheden en wonderen ontdekken, die hem in de uiterste verbaazing moeten wegvoeren. - Hoe ontzettend is de toestel van 's menschen Gezigt! - Onze oogen zyn op elkander liggende vliezen, met onderscheiden vogten voorzien, in driehoeks holten geplaatst; ze worden door veelerlei Spieren bewogen; en tweeërley oogleden dienen tot dekzels. De vyf onderscheide vliezen, die den oogappel bekleeden, zyn het bind-, harde-, hoorn-, aderagtige en druifvlies. De oogappel dient om de Lichtstraalen binnen in 't oog doorgang te verleenen. Op den Regenboog

[p. 133]

worden de koleuren gevormt; dezelve verwydt of vernaauwt zich naar de Lichtstraalen veel of weinig zyn. De drie onderscheiden vogten, het wateragtige, het cristalline en het glasagtige, zyn als zo veele verschillende glazen, om de voorwerpen daardoor te beschouwen; en dan geschied het zien, wanneer de Lichtstraalen, van het verlichte voorwerp te rug gekaatst, door den oogappel heen schieten, en, door de vogten gebogen, tot het netvlies doorgaan; alwaar zy eene kleine, dog juiste, beeltenis vormen; die, door de aandoening der straalen, op het zeer gevoelig netvlies, aan de hersenen, en vervolgens aan de Ziel, vertegenwoordigd word. - Zie met zulke wonderen, en nog oneindig veel meer, is 's menschen gezigt voorzien! - Hier heeft men eene ryke bron van bespiegelingen, welke waarlyk onuitputtelyk word, wanneer men alle de leden en deelen, uit welke dat wonder kunststuk des menschen lichaams gevormd is, in overweeging neemt. - Maar, dit is nog het minste: de mensch munt, op eene nog sterker wyze, ver boven alle dieren uit, in voortreffelykheid en heerlykheid, door zyne zonderlinge Voorregten. - Hy is een redelyk Wezen, dat denkt en redeneert; dat denkbeelden zamenvoegt en van een scheid; dat daar uit gevolgen trekt, en kennis verkrygt van allerleie verschillende soorten van Voorwerpen. De mensch is met kennis, oordeel, verstand en weetenschap begaafd. Hoe veel hebben de menschen hier door te weeg gebragt in de dingen dezer Waereld; ter welker uitvoeringe het redeloos vee nimmer vatbaar kan worden. Stof kan niet denken. - Stof kan nimmer een vermogen van redeneeren verkrygen. Het Lam zal nooit bezeffen, dat het word heen gedreven om geslagt te worden, - en de Koe, welke ons haar sinaakelyk zuivel schenkt, zal nooit berekenen kunnen, dat zy ons nog met haar vleesch moet voeden - Waarom bezit de mensch alleen die kennis, welke hem boven alles doet uitmunten? - Het is, om dat God hem gevormd heeft tot eene hoogere bestemming, tot een edeler doel. - Hoe veel stof van overpeinzing zal men hier vinden, wanneer men zyne aandagt met dit alles gaande houd! welk eene stoffe van bewondering! De mensch bezit iets verhevens, boven alle de Schepzelen die hem omringen; en vandaar is hy ook in staat, om over die Schepzelen, zelfs dezulken, wier lichaamlyke vermogens de zynen in sterkte verre te boven gaan, eene soort van heerschappy te voeren. Het moedig paard, dat niet bezest, waar toe het gevormd is, laat zich breidelen; het onderwerpt zich, niettegenstaande zyne grootere kragten, onder de veel mindere vermogens van den mensch! Ja, de allerwoestste dieren laaten zich allengskens door ons temmen! Dit werkt de verstandlyke bestiering onzer mindere vermogens uit; en hierdoor blyven de redenlooze Schepzelen aan ons onderworpen. - Overweeg dit, ô mensch! Ken uwe voortreffelykheid boven al het vee! Dan, bereken bovenal, tot wat einde, met welk eene bestemming, u alle deze voorregten geschonken zyn! -

C. v.d. G.