Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1792

[p. 12]

Verhandeling over het gebrek aan Predikanten. Alom te bekomen, 1791. In gr. octavo, 107 bladz.

Het gebrek aen Proponenten in onze Nederlandsche Kerk loopt ieder in 't oog, en het kleine aental van Jongelingen, die zich op de beoefening der Godgeleerdheid, tot het aenvaerden van den Predikdienst toeleggen, geeft een ongunstig vooruitzicht. Natuurlyk trekt dit veler aendacht, ter naspooringe van de oorzaken, waeruit dit ontstaet, en der middelen, welken zouden kunnen dienen, om de verdere gevolgen hiervan af te wenden: en zulks heeft ook den Schryver dezer Verhandelinge genoopt zyne overdenkingen deswegens gemeen te maken.

By den aenvang geeft hy een beknopt verslag van 't geen 'er in een rechtschapen Leeraer vereischt word; en verder laet hy zich uit over de verbeteringen, die 'er in de Triviale Schoolen en Academien gemaekt behoorden te worden, om zodanige Leeraers te vormen; als mede over de vereischte omzichtigheid der Ouderen, om genen hunner Kinderen, dan bekwame voorwerpen, tot den Predikdienst te schikken. Na dit algemene voorafgaende, verledigt onze Schryver zich byzonderlyk ter overweginge van een Geschrift door de Theologische Faculteit te Harderwyk, aen de Geldersche Synode overgegeven, en de Resolutie van enige particuliere Synoden, dat de Candidandi moeten toonen twee jaeren geantwoord te hebben, in de Theologische Collegien, op eene Academie, of in een Gymnasium. Tegen dezen voorslag en die Resolutie, brengt hy verscheiden aenmerkingen te berde; en laet zich, ter dier gelegenheid, byzonderlyk uit, over het private onderwys van zommige Leeraers. - ‘'Er hebben naamlijk, zo als hij meld, zedert eenigen tijd hier en daar eenige kundige Kerkleeraars ondernomen private onderwijzing te geeven aan Jongelingen tot de Studien, vooral tot de Godgeleerde Studien geschikt, door welke onderwijzingen de Leerlingen, langs eenen korteren weg dan in de openbaare Schoolen, tot hoogere lessen vatbaar gemaakt wierden, de beginzels van de Logica, Metaphijsica en de Oostersche Taalen leerden, waardoor zij binnen korten tijd, van de Academie komende, de Kerk van dienst konden zijn.’ - De Theologi-

[p. 13]

sche Faculteit valt hier over klagtig; dan hy poogt te doen zien, dat hunne klagten deswegens verre van regtmatig zyn, en hunne redenen tegen zodanig een privaet onderwys, gene genoegzame bondigheid hebben. Hy legt het 'er ernstig op toe, om dit private onderwys de hand, als 't ware, boven het hoofd te houden; bewerende inzonderheid, dat het genoegzaem blykbaer zy, dat 'er bekwame Leeraers gevonden worden, die naerstige Jongelingen de vereischte kundigheden inboezemen, om den Predikdienst met roem te aenvaerden, en zich verder te volmaken. Men heeft de voortzetting hier van, zyns oordeels, in te zien, als 't beste middel, dat in de tegenwoordige omstandigheden, ter vervullinge van het beoogde gebrek, aengewend kan worden. Het zelve wint tyd uit; bespaert groote kosten; houd de Jongelingen onder een bestendig goed opzicht; (dat den Ouderen veel waerd is) en maekt hen bekwaem, om zich by het ene of andere Classe aen te geven; ten einde, naeuwkeurig onderzocht, beproefd en goedgekeurd zynde, door het zelve Proponent verklaerd, tot den openbaren Predikdienst toegelaten, en vervolgens tot Predikant geordend te worden. En dit is, zo veel hy weet, de zaek niet van de Theologische Faculteit, maer van 't Classe; 't welk het Examen zo behoort in te richten, dat ze geen half- of ongeleerden, tot oneer van de Kerk, aennemen, maer dezelven afwyzen, en gene toelaten, dan die, als behoorlyk geoefende Jongelingen, in hun Examen voldoende bewyzen voor hunne geschiktheid tot den Predikdienst opleveren. Zyns oordeels is dit middel ongelyk beter, dan de bovengemelde voorslag; daer de groote vraeg moet zyn, niet waer ter plaetze, en hoe lang, maer hoe wel hy gestudeerd hebbe, en of hy al dan niet bekwaem zy.

Dan middelerwyl heeft men, zo als hy meld, ‘in Zuid- en Noordholland bepaald, dat men niemand tot het Examen, zo praeparatoir als peremptoir zal toelaaten, als die blijken geeven kan, dat hij twee jaaren in Collegiis Theologicis gerespondeerd hebbe, op een Academie of Gymnasium, terwijl anderen de Gymnasien van het recht, om Jongelingen tot den dienst te bekwaamen, ook willen berooven, en het Octroij tot de Academien alleen bepaalen.’ - En dit geeft onzen Schryver aenleiding om, als een stuk van belang voor de Kerk, te onderzoeken, ‘of zulk eene bepaaling, vooral in deze dagen van een reeds heerschend, en nog meer

[p. 14]

te vreezen gebrek aan Proponenten en Predikanten, ter vervulling van een zoo groot aantal van ledig staande plaatzen, wel tijdig zij; en of eene Synode wel bevoegdheid hebbe, om, zonder Approbatie van den Souverain, zoo eene bepaaling in te voeren.’ Beide deze voorstellen worden door den Autheur ontkennend beantwoord; en hy toont, wel byzonder met opzicht tot het laetste, dat het tot de Souverainiteit behoort zulk een uitsluitend recht te verlenen; dat uit zodanig ene bepaling, onder de verschillende denkbeelden, ligtlyk zou kunnen ontstaen, dat de ene Synode iemand, die by ene andere Synode onberoeplyk is, beroeplyk verklaert; en 't is, gelyk hy zegt, bekend, dat geen Particulier Synode veranderingen mag maken, die invloed op alle de Kerken in Nederland kunnen hebben; dat dit alleen vry blyft aen een Nationael Synode.

Zo laekbaer als hem alle beperkingen van die natuur voorkomen, even zo min kan hy zyne toestemming geven aen hun, die in deze omstandigheden Catechizeermeesters en Krankenbezoekers zouden willen ordenen: en nog hartlyker laet hy zich uit, tegen de zodanigen, die 'er voor zyn, om maer Combinatien van naby gelegen plaetzen, schoon 'er nog een tamelyk aental van Leden gevonden worde, te maken, om dus het getal van benoodigde Predikanten te verminderen. - Des Schryvers bedenkingen over 't een en 't ander zullen ongetwyfeld by velen nog al overweging verdienen; maer men zou hem ligt kunnen verdenken, dat hy te zeer ingenomen is tegen het onderwys op de Hooge Schoolen; zulks doet hem meermaels die verdenking tegengaen; en onder anderen laet hy zich deswegens aldus uit.

‘Was het in ons Vaderland zoo gesteld, dat een Predikant en ordelijke Burgers, welken de tegenwoordig zoo hoogloopende kosten tot de Studien afschrikken, eene gemaklijke gelegenheid hadden, om hunne zoonen, die eenen heerschenden lust en geschiktheid tot den H. dienst hebben, zonder bezwaar, merkelijk bezwaar voor hun bestaan, op eene Academie te laaten onderwijzen, en hun zoo Godsdienstlievend oogmerk daardoor te bereiken: ik houd mij verzekerd zij zouden dien weg, met vermaak en dankzegging aan God, en de Bezorgers van die gelegenheid, inslaan, en hunne kinders dagelijks hunne verpligting tot erkentenis inboezemen. Men zou kunnen denken, het is moedwil, als men zijne kinders, langs an-

[p. 15]

dere wegen, tot den Predikstoel wil laaten bereiden, en van dien kant zou zulk eene bepaaling, als boven gemeld is, zekerlijk haare verdediging en aanprijzing hebben. Maar, hoe zeer ik beken, dat 'er eenige gelegenheden zich daartoe voordoen; zal niemand ontkennen, dat die te weinig zijn, om zoo veel Studenten te helpen, als men moet hebben, om het gebrek aan Leeraars te vervullen; op dat ik niet schrijf, hoe veel moeite en soms laage sollicitatien, die evenwel mislukken konnen, 'er toe aangewend moeten worden; en dit zo zijnde, dan is het geen wonder, dat iemand, wiens hart recht geplaatst is, dat een Leeraar, die de gelegenheid, om zijnen zoon of anderen tot dat oogmerk te brengen, bij zichzelven vindt, besluiten zal, om dien weg, met ter zijdestelling van wisselvallige vooruitzigten, en afsnijding van het gevaar, dat de Jongelingen aan eene Academie loopen om bedorven en verleid te worden, in te slaan; en, onder biddinge tot den Heer, zijnen jongen of anderen ten onderwijzer en voorganger te dienen: waardoor zoo een vast ontwijkt die minachting, welke dergelijke begunstigde Studenten aan de Academie ondergaan; en de laage verwijtingen van verstandlooze opgeblazen niet behoeven te wreeken door middelen, die de verdorvenheid leert, en dikwils ongelukkige gevolgen na zich sleepen.’