Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1790

Papieren, afgegeven ter gelegenheid ener Voorreden, geplaetst voor de bovenstaende Leerredenen van den Hoogleeraer P. Curtenius.

Eerbiedige dankbaerheid voor wylen den Hoogleeraer Curtenius, heeft den Hoogleeraer Broes, op het verzoek van den eersten, vóór deszelfs overlyden, genoopt, om de bovenstaende Leerredenen, onder zyn naem als Uitgever, het licht te laten zien; het welk hem ene korte Voor-

[p. 541]

reden voor dezelven heeft doen plaetzen. 'Er verliep weinig tyds, of men ontdekte dat deze Voorreden zommigen mishaegde. 'Er kwam weldra te voorschyn een Brief aen zyn Hoogeerwaerden, getyteld: Bedenkingen op de Voorrede, enz. Het geen dezen Briefschryver in die Voorreden stootte, was de volgende voorstelling van den Hoogleeraer.

‘In de daad, mijne Landgenooten! God is geen laaggeestig Weezen, 't welk behaagen schept in redelooze gewaarwordingen en nuttelooze eerbewijzingen; geen stuursche Vader, die de onschuldige vreugd zijner kinderen met een grammen blik aanziet; geen wrevelmoedig opziener, die, om des te meer stof van berisping te hebben, magtig onderscheid weet te maaken tusschen gewoonten en gewoonten, die, wanneer men ze volgt als man en heer, niet als kind en slaaf, in den grond even onschuldigd, even geoorloofd, even betaamelyk zyn. God is een geestelijk Weezen, en Hij berekent onze gelijkheid aan Hem, naar mate wij, met een hart, vol ootmoed, vol dankbaare liefde jegens Hem, onze eigene natuur naar derzelver geheelen aanleg trachten te veredelen, en in de waereld verkeeren, ja wel met al de fierheid eens wezens, 't welk zijne waarde en zijne bestemming kent, maar te gelijk met al de grootmoedigheid eenes menschen, die in elken natuurgenoot een deel van zich zelven bemint, en de vergoeding van alle zijne opofferingen zeker verwacht in de toekoomende wereld.’ - En 't komt hem daerbenevens vreemd voor, dat de Hoogleeraer aenduid, hoe 't te wenschen ware, dat dit teder Stuk eens naer eisch behandeld mogte worden, in de verwachting dat zy, ‘wier zwakke gezicht zoo veel lichts nog niet verdraagen kan, het zullen toejuigchen in de tijden der verbetering, naar welke het verlichtste deel des menschdoms met uitgestrekten halze uitziet: tijden, waarin de groote Insteller van onzen Godsdienst met all' de Majesteit des Oneindigen Wereld- Beheerschers den slagboom der vooroordeelen, die den voordgang eener verlichte deugd onder het Menschdom zoo jammerlijk stuit, verbrijzelen zal.’

In dit voorstel, en de uitdrukkinge dezer verwagtinge, vind de Briesschryver, als een onkundige, zo veel duisterheid, dat hem het een en 't ander onverstaenbaer zy; te meer, daer hy van oordeel is, dat bekwame Mannen dit teder Stuk, zo als hy 't begrypt, reeds voorlange voldoende afgehandeld hebben; hoewel op ene wyze, die hy vaststelt niet overeenkomstig te zyn met den smaek des Hoogleeraers. Zulks doet hem, als 't ware ten beteren verstande van 't be-

[p. 542]

doelde, en den zin der gebruikte spreekwyzen, den Hoogleeraer eenige vragen onder 't oog brengen, met verzoek om derzelver beantwoording. - Uit de manier van schryven in dezen gehouden, kan men genoegzaem afnemen, dat des Schryvers onkunde, en klagte over onverstaenbare duisterheid, niet anders dan voorgewend is; en dat 'er alleen bedoeld word, den Hoogleeraer, die eene onschuldige vreugde op Aarde erkent, in te wikkelen in een pennenstryd met een soort van menschen, 't welk beweert, dat 'er geen onschuldige vreugde op Aarde is, zedert Adams val. Zo de Hoogleeraer zich mogte vleien in staet te zyn, om zulke naergeestige bewoonders van den Aardbodem, (welken God intusschen zo bestiert, dat het onder anderen ook door hem geschikt zy, om onze harten te vervullen met spyze en vrolykheid,) te recht te brengen, zou het der moeite waerdig zyn, zulks te onderneemen. Maer, om hierin naer wensch te slagen, zal men vermoedelyk tot een beter tyd hebben te wagten, nadien derzulker droevig gezicht nog niet geschikt schynt, om een vreugderyk licht met genoegen te beschouwen.

Ter meerdere aenzettinge van het bedoelde des Brief-Schryvers heeft men, (zo men, op den Tytel zegt,) om aan de begeerte van veelen onzer Landgenooten te voldoen, die Voorreden afzonderlyk gedrukt, met de bygevoegde betuiging, dat men zeer verlangt na des Professors beantwoording dier Vragen. Ook heeft een Schryver, die zich Orthodoxus heet, getracht, het zyne daeraen toe te brengen, door de uitgave ener Dankzegginge aen den Opsteller der voorgenoemde Bedenkingen, dien hy hooglyk roemt van wegens zynen daerin betoonden yver voor de Rechtzinnigheid, in tegenoverstelling waer van hy den Hoogleeraer dan doet voorkomen, als een Armynsgezinden; als behoorende tot dezulken, ‘die de leer van Dordrecht poogen te verzagten, dezelve willen revideren en na verandering staan, enz.’ Uit dien hoofde wekt hy den Briefschryver op, om aen te staen op de beantwoording zyner Vragen, en tragt te doen zien, dat de Hoogleeraer daertoe verpligt zy. - Zo gaet men allengskens een stap verder: eerst verstaet men den Hoogleeraer niet, en nu, terwyl men nog de duisterheid van zyn voorstel beweert, houd men hem reeds verdacht, als een rustverstoorenden Dwaelgeest. - Men kan hier uit gereedlyk afleiden, wat 'er ten laetsten met dit schryven bedoeld worde, en men heeft 'er te minder aen te twyffelen, ze-

[p. 543]

dert men nog te voorschyn zag komen ene Missive van... uit Zuid-Holland, aan.... te Amsterdam, over de Voorreden van Prof. broes, waerin de Schryver zich voorstelt te toonen, het schadelyke van zulk een schryftrant, en 't nadeel dat daer uit voortvloeit voor 's Lands Universiteit te Leyden. Alles is hier geschikt om de Rechtzinnigheid van den Hoogleeraer verdacht te maken, op een enkelen argwaen, dien men bouwt op uitdrukkingen, welker zin men voorgeeft niet te kunnen doorgronden; en waeromtrent men van den Hoogleeraer nadere ophelderingen vordert. - Als voorgewende onkunde en daerop gebouwde argwaen een Hoogleeraer kan verplichten om zyne Rechtzinnigheid te verdedigen, is 't ver gekomen. Tot nog hebben wy gedacht, te meer daer 't, naer de Apostolische les, billyk is, dat men niet gereedlyk tegen iemand, en vooral tegen een Man van aenzien in de Kerk, ene beschuldiging aenneme, dat men in zodanig een geval met geen vermoedens, maer met min of meer toedragende bewyzen van Onrechtzinnigheid, voor den dag behoorde te komen.

Wyders is ons nog ter hand gekomen een Stukje, getyteld, de peinzende Christen in gepeins, over de denkwijze van den Hoogeerwaardigen Hooggeleerden Heere b. broes. Dr. en Pr. der H. Godgel. aan 's Lands Hooge Schoole te Leyden, in de bovengemelde Voorreden. Dit gansch gerekt Geschrift, welks inhoud genoegzaem ter helste, uit een herhaelden druk van de geheele Voorreden, en aanhaalingen uit de peinzenden Christen van p. broes en de Uitspanningen van j. van lodenstein bestaet, behelst zeer veel dat in dit geval niets ter zake doet. En uit de weinige bladzyden, die nog enigzins geagt kunnen worden doel te tressen, is op te maken, dat de Schryver ene andere denkwyze in den Godsdienst toegedaen zy, dan de Hoog Eerwaerde Curtenius gevoed heeft, en de Hoogleeraer Broes voorstaet: doch dit kan gene wezenlyke zwarigheid baren; vermits de ene en andere denkwyze gene onregtzinnigheid in de Nederlandsche Kerk kentekent. Wel byzonder heeft de Schryver het zeer geladen op ene zogenoemde ruime Zedeleer, van welke hy en Curtenius en Broes verdenkt, met aenduidinge van de haetlyke gevolgen, die hy daer uit asleid. Intusschen is alles wat hy aenvoert niet dan enkele verdenkingen, en gezogte gevolgtrekkingen; zonder enig bewys dat de Hoogleeraer zulk ene Zedeseer voorstaet, die geschikt is, om voor zondige

[p. 544]

gewoonten, gelyk deze Schryver aenduid, te pleiten. Men weet dat 'er Zedenleeraers zyn, die de Zedekunde of te streng of te zagt behandelen, en dat 'er zyn, die den middelweg zoeken te bewandelen; welke laetsten meermaels door de strenge party van zagtheid beschuldigd worden: zulks schynt ook hier plaets te hebben, maer 't bewys der verdenkende beschuldiginge ontbreekt.