Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1790

Leerredenen over de gewigtigste gebeurtenissen, uit het leven van Jesus Christus, gewoonlyk genoemd Euangeliën, door J. Tissel, Leeraar der Luthersche Gemeente te Amsterdam. Derde Deel. Te Dordrecht by A. Blussé en Zoon, 1790. In gr. octavo, 352 bladz.

Heeft men de twee voorgaende Deelen dezer Leerredenen met genoegen ontvangen, daer men in den Eerwaerden Tissel bestendig een Leeraer bespeurde, die zyne onderwerpen met oordeel behandelde, en ter verstandige betrachtinge van den Godsdienst schikte; men zal, by het doorbladeren van dit derde Deel, niet min gunstig over 's Mans arbeid denken; alzo de uitvoering geschikt is om zyne achting te versterken. - Men vind in het zelve negen Leerredenen over de volgende onderwerpen. De Godsdienst van J.Ch. de bron van ware te vredenheid en duurzaam genoegen. Joh. XVI. 16-23. De tegenheden der Godvrugtigen zijn zegen en geluk. Joh. XVI. 5-15. De gronden, die ons tot bidden verplichten. Joh. XVI. 23-30. De verplichting tot Hemelsgezindheid. Marc. XVI. 14-20. De ware en valsche Godsdienstijver. Joh. XV. 26. XVI. 1-4. De Apostelen als Leeraars van God gezonden. Joh. XIV. 23-31. Gods liefde jegens de Menschen. Joh. III. 16-21. De bekeering of de hervorming van 't hart. Joh. III. 1-15. Het ongeluk van een vermaakvol of geheel zinlijk leven. Luk. XVI. 19-31. - Zie hier, tot ene nieuwe proeve van

[p. 403]

des Leeraers manier van voordragt, zyne beschryving van de natuur der Christlyke bekeeringe. Na enige voorasgaende aenmerkingen over deze en gene verkeerde denkbeelden, nopens dit gewigtig stuk, herinnert hy zyne toehoorders, uit het voorheen gezegde, dat de menschlyke natuur thans niet meer is 't geen zy behoorde te zyn; als bezittende ene overhellende neiging tot al het zinlyke; en hierop vervolgt hy dezerwyze.

‘De bekering of verandering van 't hart zal dus natuurlijk, voornaamlijk, te plaatzen zijn, in de matiging en bestiering van deeze heerschende liefde voor 't zinlijke, in de betere richting van onze neigingen en begeerten, overeenkomstig met onze oorspronglijke verordening, en uit hoofde dier drangredenen, die de Christlijke Godsdienst aan de hand geeft. Hem noemen wij een bekeerd Christen, die het waarlijk deugdzame en Godsdienstige, standvastig en bestendig, heerschend en van ganscher harte, bemint en beoefent; met doorgaande veragting en zorgvuldige vermijding van al het tegenoverstaande kwade; en die dat alles doet, uit de zuiversle en verhevenste beginzelen, ik meen, het innigst gevoel van dankbaarheid en liefde jegens God. - Zien wij M.V. in het leven der menschen, hoe de begrippen, die wij ons van die dingen vormen, hoe de neigingen, die zij bij zig zelven koesteren, de naaste oorzaaken zijn van hunne bedrijven. 'Er kan dus, bij ons, gene doorgaande verandering in onze daden en bedrijven plaats grijpen, zonder ene gelijke verandering in onze begrippen en beginzelen, in onze neigingen en begeerten, te vooronderstellen. Zulk eene hervorming is, gevolglijk, gelegen, in eene verandering of omkeering van denkbeelden, van neigingen en van bedrijven. - Is nu 't veld der zinlijkheid de algemeene plaats, waarop de menschen werken; de streek egter, die de menschen op dezen grond bewandelen, is zeer onderscheiden gewijzigd, of ingerigt, naar gelang van hunne oorspronglijke gesteldheid, naar hunne bloedmengeling, naar hunne opvoeding of de hun omringende omstandigheden. Terwijl de samenhang van dat alles, aan de ziel van den enen, ene richting geeft tot de hebzugt of het goud, stort dezelve, in die van den anderen, ene neiging tot aanzien en eer, en vervult het hart van een derden, met zugt tot zinlijke vreugde en vermaak; en het bijzonder gewigt 't geen zij hegten aan het een of ander van deze onderscheide dingen, maakt de verschillende gesteldheid van ieder sterveling uit. Bekering is dus ene ganschlijke verandering, even zo

[p. 404]

zeer in onze denkbeelden, als in onze neigingen. Even gelijk een stroom, die men door behulp van dijken of andere konstwerken, met geweld, van loop doet veranderen, en ene tegengestelde beweging geeft; even zo erlangt, ook hier, bij de bekering van den zondaar, alles ene tegengestelde richting.

In zijne heerschende denkbeelden was de Godheid voorheen klein en belangloos; de wareld, het zinlijke, alleen groot en belangrijk. De deugd, de Godvrugt in 't geheel niet kennende, beschouwde de zondaar allerlei onedele handelingen, als onverschillig of geoorlofd in zigzelve; te gelijk, als bevorderlijk voor zijn geluk en belang. Dan bij zijne bekering, de dingen meer van nabij beoordeelende, worden zijne begrippen zuiverder, meer strokende met de waarheid. Dan wordt het verstand getroffen, door den glans der Godlijke Volmaaktheid, door 't onuitdrukbaar vermaak der godlijke goedkeuring. De misdaad en de zonden vertonen zig nu in 't regte licht, in hare afzigtlijke en enkele rampbevorderende gedaante; in 't ogenblik dat het hart doordrongen is van 't beminlijke en genoeglijke in alle de verschillende christlijke deugden. - Zodanig eene aanmerklijke verandering in de begrippen en gevoelens, omtrent God en de wareld, omtrent plicht en belang, omtrent deugd en ondeugd, valt 'er trapswijze voor in de ziel van hem, die zijne vorige slegtheden verlaat, en zig met het gansche hart tot God bekeert. Daar nu de denkbeelden, die wij van de dingen vormen, de voorname gronden zijn, die onze neigingen helpen veroorzaaken en bestieren, zo is ook eene verandering van neigingen of begeerten volstrekt onvermijdelijk. Met die zelfde heerschende drift, waarmede hy voorheen 't zigtbare najaagde, zoekt hij thans zijne zaligheid en geluk, in gemeenschap te oefenen met een onzigtbaar Wezen, en in dit beste Wezen na te volgen. Daar de gunst der wareld of de belangen van den tijd, hem nu min gewigtig voorkomen, is de toejuiching van God en de goedkeuring van zijn eigen hart, het innigst zoet van waardige gevoelens, of het uitzigt op de beloningen der eeuwigheid, beurtlings, of te zamen, dat geen, dat zijne neigingen vuur en leven schenkt, en alle zijne begeerten bestiert. Naar edeler vermaken strevende, dan die de lieden van de wareld zoeken, is zijn genoegen geenzins gevestigd, op den beker van zinlijke wellust of van enig strafbaar vermaak. Neen M.V. Een bekeerd Christen vind zijn genoegen in, dikwijls, onder gebeden en lofgezangen, aan de Godheid te denken; in, zon-

[p. 405]

der geruisch of vertoning, wel te doen, en in 't aankweken van allerlei heilige en menschlievende, van allerlei grote en edele gevoelens. - Dat nu zulk eene verandering in beginzelen en neigingen, natuurlijk, eene gelijke omkering in de bedrijven van den stervling te weeg brengt, behoef ik niet te herinneren. Trouwens, wat zijn tog alle onze daden en bedrijven, wat anders, dan de uitvloeizels van onze denkbeelden of begrippen, van onze neigingen of begeerten? - Misschien zal 't niet ondienstig zijn M.V., u den aart der bekeering eens voor te stellen in een aanmerklijk voorbeeld. Ik bedoele hier 't gebeurde met enen Zacheus. Naar zijne voormalige begrippen was het geld hem het hoogste goed. Zijne schatten door allerlei woekerijen te doen aangroeijen, was 't grote beweegrad van alle zijne bedrijven. Voorheen beschouwde hij alle de wegen tot voordeel, hoe verschillend ook, van gelijke waardij. Terwijl hij in alle de deugden van naauwgezetheid en trouw, van belangloosheid en weldadigheid, voor zig zelven, niets beminlijks zag, roofde hij ter regte en ter linke hand. Menig elendeling de tranen uit de ogen perssende, was gevoeligheid en deelneeming, bij hem, meer zwakheid der ziele, dan ene beminlijke hoedanigheid. Dan nu, nu ondergingen alle deze denkbeelden en gevoelens ene ganschlijke verandering. 't Goud en zijn gehele schat wierd hem veragtlijk. Geen het minste zoet meer vinden de in dezelve te bezitten, wierd hem die gedagte: alle beginzelen van Godsdienst en menschenliefde te hebben veragt; den draak te hebben gestoken met de jammeren en 't geklag der ongelukkigen; alle deze denkbeelden wierden hem grievende en onverdraaglijk; en de herrinnering aan dat alles folterde zijne ziel op aarde, gelijk de ongelukkige geesten gepijnigd worden in de helle. Hoort M.V., 's Mans geheel ongevergde en edele betuiging: de helft van al mijn goed geef ik den armen, en heb ik iemand onregt gedaan, dat geef ik hem viervoudig weder! Nu bezielden hem enkel eerlijke en naauwgezette gevoelens, door waardige en menschlievende beginzelen bestierd; en die blijkbaar wierden in den loop van zijne bedrijven.’