Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1788

[p. 204]

Zedelyke bedenkingen.

Ieder mensch blyft den Godsdienstigen aanhang, onder welken hy geboren is, natuurlyk toegedaan. Met de opvoeding krygen de eens gevatte grondbeginzels der jeugd, trapswyze, meer kragt en sterkte; zy wortelen zich vast in het hart; en dit doet elk wanen, dat die wyze van Godsdienst, welken hy belyd, de ware en gevolgelyk de beste zy. Weinigen hebben moeds, en nog minder vermogens genoeg, om de onderscheiden Godsdienstige denkwyzen te onderzoeken; verre de meesten vertrouwen, dat de Waarheid, door de kundigste hunner Geloofsgenoten, al lang ontdekt is; en dat ze zich dus veilig hier op verlaten mogen. - En zou dat ook de oorzaak niet wezen, waarom doorgaans elk mensch zo gerust in zyne wyze van denken over den Godsdienst sterft?

Wat vermag de gewoonte niet! Hy, die dagelyks kranken bezoekt, word niet eens door hun stenen, of kermen aangedaan: de gevoeligste smarten kan hy den lyder zien uitstaan, zonder die aandoenelykheid ontwaar te worden, welke menschen gevoelen, die daar niet aan gewoon zyn. - Hy, die dagelyks menschen ziet sterven, of dezulken behandeld, die aan het stof worden overgegeeven, gevoelt weinig meêr aandoening daar van, dan dat hy afscheid van een Vriend neemt, die een klein speelreisje zal gaan doen. De Krygs- en Oorlogs-Man stelt al zingende het doodlyk en verschrikkelyk moordtuig voor zynen Vyand toe; waar op deeze hem ook op zynen tyd meent te onthalen; gehard in den kryg, ziet hy, zonder aandoening, duizenden zyner natuurgenoten sneuvelen, en duizend duizenden gesneuvelden voor zyne oogen. Hy ziet allerwegen niets anders dan een schouwtoneel van erberming, en, in de woelingen van den kryg, beschouwt hy het zonder aandoening: het is veel, zo het verlies van een vriend hem een traan uit de ogen perst. - Een Krygsman ziet, in die omstandigheden, het slagveld aan, met even veel aandoening, als wy dagelyks gewoon zyn onze doodlysten te beschouwen. - Men heeft plaatzen, waar het aardryk op zyne fundamenten kan schudden, zonder dat deszelfs inwoners 'er van schrikken; om dat ze door eene dagelyksche gewoonte, of ten minste veelvuldige gebeurtenissen van dien aart, 'er in verhard worden. - Zy moet zich by wylen zelfs volstrekt openen, en een gedeelte der inwoneren verzwelgen, zal ze de ongevoeligheid dier menschen overwinnen. - Zo veel werkt de gewoonte uit op 's menschen hart; en zo weinig indruk maken de grootste rampen op het gemoed der stervelingen, als men 'er aan gewoon word.

[p. 205]

Het is te bejammeren, dat Oorlogzugtige Vorsten, en hunne Raadsmannen, te laat zien, hoe gruwelyk zy het menschdom verwoest hebben. - Zy zien het doorgaans eerst op hun doodbedde, en dan verteert hen het naberouw. - Zy geven doorgaans schoone lessen aan hunne opvolgers, hunne monden zyn vol van Vrede, en zy wilden wel, dat, na hunnen dood, nooit geoorloogd wierd. - Dan, waar vloejen deze vreedzame lessen uit voort? Het is uit eene magteloosheid; en dat, in het tydstip van sterven, de zaken ons in haren regten aart en gedaante voorkomen - Voeg hier by, dat de Vorsten dan eerst regt ontwaar worden, dat zy niet meêr dan menschen zyn; en zo op het punt staan, om rekenschap te geven van al het menschenbloed, het geen op de Wereld door hunne heerschzugt is gestort geworden.

De wreedaardigheid is eene ondeugd, waarvan de natuur gruwen moet. - Kan een waar Kristen deze ondeugd plegen, daar onze gansche Godsdienst niet dan Liefde ademt? - Geloof niet, dat hy een waar Kristen is, die 'er zich opzettelyk aan schuldig maakt. - De Wreedaart moet zidderen, om voor zynen God te verschynen! want hy zal zeker gestraft worden.

Een ontrouw mensch is het gevaarlykst schepzel op aarde. Een ontrouw Veinsaard ligt altoos te loeren, om anderen te verstrikken. - Van de opregtheid van zynen evenmensch maakt hy het snoodst misbruik, tot deszelfs verderf. Hy ontziet niet de ongeoorloofdste middelen daar toe by de hand te grypen, mits hy maar slagen kan in zyne gevloekte oogmerken. - Het hart van eenen ontrouwen is een diepe afgrond, die men niet peilen kan. - Zyne redenen schynen opregt en zuiver; dan ze dienen nergens anders toe, dan om zynen naasten te vangen. - Bedrog is zyn hoofdoogmerk, zyn voornaam doel, en daartoe wend hy woorden aan, die vermomd zyn met den schyn van waarheid en opregtheid, en heeft hy zynen evenmensch bedrogen, dan trompet hy de Leugen allerwege uit, en maakt hem by al de Wereld zwart. - Als hy van zyne oprechtheid zwetst, als hy voor een getrouw man wil doorgaan; dan heeft hy alreeds ontrouw aan u getoond, maak 'er vast staat op, en zyn voornemen is, om het nog verder voort te zetten. Hy lagt om de onnozelheid dier menschen, die zich aan hem vertrouwen, en roemt zichzelven over zyne loosheid, en doortraptheid, ondertusschen schroomt hy niet, een kwaad gebruik te maken van het vertrouwen van zynen evenmensch. - Een ontrouw man zal u met raad, en met vriendschap, voorkomen - duizend schoone beloften zal hy doen - Dan zyn raad zal van agteren blyken, dat een valstrik is, zyne vriendschap in beloften louter bedrog. - Met één woord, geen schadelyker Schepzel, dan een Ontrouw Mensch.

[p. 206]

De opregtheid is eene schoone en sierelyke Deugd, zy blinkt boven alles uit, is beminnelyk by allen, en blyft altyd, zonder eenige Kunstenaryen, groot in zichzelven. Zonder Luister van elders, is zy glansryk in zichzelven. - Een opregt man blyft zichzelven altoos gelyk, en doet zyn woord gestand, al is het tot zyne eigen schade. De waarheid staat altoos aan zyne regte zyde, en verlaat hem nimmer. De standvastigheid is zyne bestendige gezellinne; deze beiden bestieren alle zyne daden, en maken dat zyne gangen bestendig zyn op de paden des regts. - Hy is nimmer lafhartig, om de leugen in te roepen als hy wanen zou, dat ze hem kan helpen, of uit ongelegenheden redden. Maar spreekt bestendig de waarheid, zelfs in den uitersten nood. - Zo handelt een opregt man, en hier door dwingt hy zelfs zyne Vyanden, om hem te eeren.

Indien men vele menschen, afgescheiden van hunne waardigheid en eer, afgescheiden van hunne Schatten en Rykdommen, buiten hunne trotsche vertooningen, waarmede zy in de Wereld schitteren, buiten hunne geboorte en den roem hunner voorvaderen, beschouwt; indien men ze dit alles uittrekt, dan zal 'er eene groote menigte gevonden worden, die niets luisterryks van zichzelven over behoud.

Wat is 'er billyker, dan, in alle standen, in welke men door de goede Voorzienigheid geplaatst is, regt en geregtigheid te oefenen? - Geen staat zo hoog, die een mensch boven deze verpligting verheft; ook geen staat zo laag, die 'er hem van bevryd.

Elk mensch, wie hy ook zyn moge, moet zich wapenen tegen alle zondige verleidingen, ten einde zich te veiligen voor alle derzelver bestrydingen en aanvallen.

Alle daden, alle bedryven der menschen, moet men wegen in de schaal van een zuiver oordeel, dan zal men niemand in zyn regt benadeelen.

Alle brave, alle deugdzame menschen hebben dit vooruit, dat hun door de geheele Wereld achting en eerbied worden toegedragen: de ondeugd zelfs moet hun hulde doen.