Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1788

Reize van eene Russische Dame door Zwitzerland, en gedeelte van Savoye, in gezelschap van den Heer Van Goens, in den Jaare 1786 gedaan, en door haar zelve beschreeven, naar den derden Druk, uit het Hoogduitsch vertaald. 1787. In gr. 8vo. 108 bladz.

By het opslaan van deezen Tytel, wisten wy niet wat van dit Boeksken te denken - Het verzwygen van de Plaats, waar, en by welken Boekhandelaar, 't zelve gedrukt was, - Het uitdruklyk melden des Heeren van goens - deedt ons vermoeden, 'er veel in te zullen vinden 't welk aanleiding gaf tot deeze twee in 't oogloopende Tytelbyzonderheden. - Tytelbyzonderheden, schryf ik, want wy kunnen onze Leezers verzekeren, dat ze te deezer plaatze alleen te vinden zyn. Niets, volstrekt niets, komt 'er in voor, 't welk den Drukker of Uitgeever heeft kunnen noodzaaken, of van verre zelfs eenige wettige reden ter Naamsverzwyging opleveren. - De Heer van goens, op den tytel met zo veel nadruks gemeld, wordt op de eerste bladz. ongenoemd alleen met een onderscheide Letter, zo wy denken, aangeduid, door de spreekwyze: ‘Onze reisgenoot, is een Man van veele kundigheden en begaafdheden, en buitengewoon opmerkzaam;’ en worden andere ongenoemde Reisgenooten, omtrent met dezelfde kortheid, beschreeven. Vervolgens ontmoeten wy dien Heer aangeweezen door v.g, de Leeraar lavater een billet van beletvraaging schryvende: en nog eens by 't vermelden van een geleend Boek, zonder dat hy ergens, in eenig gewigtiger geval, of meer dan eenig ander Reisgenoot, voorkomt. 't Is vreemd, doch niet moeilyk te raaden, waarom de Nederduitsche Tytel, de Hoogduitsche hebben wy niet gezien) dien Naam draage: dan, men zal 'er geene byzonderheden, dien Heer betreffende, in opdoen, en in zo verre zich misschien bedroogen vinden.

De Russische Dame ontdekken wy, in een der Brieven, (want

[p. 134]

in Brieven aan eene Vriendin te Straatsburg is het geschreven,) is Mevrouw de kroock. Leerde ons de Tytel niet dat zy uit Rusland kwam, in 't geheele beloop van 't Werkje is geen ééne trek, die het ons zou doen vermoeden. Zeldzaam vergeet men in zo verre zyn Land, dat men ten vreemd bezoekende en beschryvende, geene vergelyking altoos tusschen die beide maake. Doch Mevrouw de kroock is van een zeer aandoenlyk gestel, of, wil men dit woord liever, zeer Sentimenteel, en heeft zich door de Vertooningen en Ontmoetingen in Zwitzerland en Savoyen, dermaate getroffen gevoeld, dat zy Rusland geheel vergeeten hebbe. Wy willen, egter, haare Russische afkomst niet in twyfel trekken: of onze Leezers in 't vermoeden brengen, dat deeze Reis een Verdichtzel is; verre van daar, dezelve draagt verscheide blyken van Egtheid, hoe bevreemend alles moge weezen, wat wy 'er tot nog toe van gezegd hebben.

Van haare Schryfwyze spreekt zy zelve in deezer voegen: ‘Vergeef my den weinigen zamenhang, dien myn gekrabbel heeft, ik moet elke gedachte, zo als ze my invalt, nederschryven, en heb nog tyd, noch rust, genoeg, om aan orde of zamenhang te denken: ik schryf u nog liever gebrekkig, dan in 't geheel niet. - Naauwlyks ben ik alleen, of ik zit weêr met de pen in de hand. Ik kan begrypen, dat gy het byna voor een ongeluk houden moet, dat men de Vrouwen schryven leert. Zy hebben haar pen even zeer tot haar wil, als haare tong. - Myn gekrabbel is lang, en bevat byna niets als meteorologische aanmerkingen, die u in Straatsburg byna onverschillig zyn moeten, indien gy anders uit beleefdheid voor my u niet een weinig aan zon en weder wilt laaten gelegen leggen.’ - Indedaad, wy beklaagden Mevrouw de kroock, haar Reisverhaal leezende herhaalde keeren, over de met veel afwisseling beschreevene Stortregens, die haar vergezelden, volgden, en zo veele bezienswaardige zaaken onttrokken.

Groot was de spoed, waar mede zy deeze Reis heeft afgelegd: dezelve vangt aan den 17 Aug., en de laatste Brief is den 1 Oct. gedagtekend. Wel mogt zy te Lausanne schryven: ‘Hoe schoon het Land ook zyn moge, zo ziet men 'er evenwel weinig van, wanneer men enkel den grooten weg rydt. Om de binnenste gedeelten 'er van te zien, daar toe wordt meer tyd gevorderd dan ik 'er aan geeven kan. Buiten twyfel moet Lausanne veele schoonheden hebben. Dat toont de menigte vreemdelingen, die zich hier hebben nedergezet. Wat kan men van dit alles in een enkelen dag zien, die daar by nog half met uit- en inpakken, en schryven, doorgebracht wordt? Is daarby nog het weder ongunstig, zo kent men op zyn hoogst de vier muuren van zyn Logement. - En op 't einde van haare Reis is haare klagt regtmaa-

[p. 135]

tig. Iets dat my in Zwitzerland mishaagt, is, dat 'er te veel zienenswaardige zaaken in zyn. - Terwyl men den tyd, die tot een Zwitzersche Reis bestemd wordt, naar den omtrek van het Land, en niet naar de waardy van het merkwaardige, dat deeze omtrek bevat, afmeet, zo is het gevolg daar van, dat men dit heerlyk Land niet veel wyzer verlaat dan men 'er in gekomen is: en enkel het leedweezen daar van draagt, van het niet nauwkeuriger te hebben leeren kennen’

Met dit alles zullen veele Beschryvingen van de grootsche Tooneelen, die Zwitzerland en Savoye den oogen bieden, gevloeid uit de pen eener zo aandoenlyke Dame, met veel genoegen geleezen worden: ze zyn menigvuldig, en met gepaste afwisselingen uitgedrukt. Een schoone Avond, dien zy zelden aantrof, doch te Vevay genoot, schildert zy in deezer voege. ‘Even voor dat wy hier aankwamen, zagen wy voor ons de zon in haare gantsche pracht in de stroomen van het meir nederdaalen. Haare laatste straalen verfden den horizont met purper, en verspreidden een roozenkleur over den sneeuwberg, die tegen over haaren ondergang ligt. Nog duurde de glinsterende scheemering van haare nederdaaling, wanneer achter ons, met bescheidene majesteit, de byna volle maan boven de ruwe rotzen opsteeg. Het doffe geluid van het meir, dat met eene langzaame beweeging tegen den oever aansloeg, maakte het geheele tooneel nog plechtiger. Gedankt zy de Schepper, dat hy een warm gevoel, voor de onuitspreekelyke schoonheid der Natuur, in my gelegd heeft! Ik moet my hier van daan scheuren: want nergens heeft my de gedachte zo geweldig overmeesterd; laat ons hier tabernakelen bouwen.’

Alleszins betoont zy zich eene Bewonderaarster van rousseau. Op zekeren dag een eigenhandigen brief van deezen grooten Man in handen gekreegen en geleezen hebbende, betuigt zy: ‘De Eerbied der Roomschen, voor de Reliquien hunner Heiligen, is my thans geen raadzel meer!’ - Van voltaire spreekt zy zo groot niet; en alles wat zy te Ferney zag, deedt hem in haare oogen daalen. ‘Overal,’ is haare taal, ‘heb ik spooren van een onvergeeflyk kleine vanisect, verbonden met zeer veel slechten smaak, en mesquinerie aangetroffen. Ik begryp niet, dat zyne vrienden het elendig schilderstuk, 't geen men de Apotheose van Voltaire noemt, en 't geen hy zelve onder zyne oog heeft laaton vervaardigen, niet, uit achting voor zyne naagedagtenis, in het vuur smyt. En dan die praalery in het opschrift van de Capelle:

deo. erexit. voltaire.

Eigenlyk heeft hy de helft van de Capelle, die lang voor hem

[p. 136]

daar stondt, laaten afbreeken, en enkel het portaal vernieuwd.’

Veele Geleerde en Beroemde Mannen in Zwitzerland bezogt zy, veelen poogde zy te zien; doch zy moest het by poogen laaten berusten. De Verhaalen dier ontmoetingen zyn meestal treffend, en, zo veel wy hebben kunnen ontdekken, charactermaatig, en met de waare gesteldheid dier Heeren overeenkomstig. Wy moeten onze Leezers tot het Stukje zelve wyzen, om haar in die gemeenzaame gesprekken te hooren; en bovenal om haar op het Gebergte in Savoye, door haar zo moedig beklommen, dat het de verwondering van beide de Heeren de saussure en bourrit grootlyks verwekte, en haar in byzondere kennis met den laatstgemelden bragt. Zy hadt alle reden om zich te verheugen, ‘den Schryver der Alpen (Bourrit), aan derzelver voet gevonden, te hebben leeren kennen. - De Man is een Vader van acht kinderen, arm, eerlyk, en heeft een beter hoofd en een beter hart dan menig hoogëdel gebooren Jonker. De groote meesterstukken, met welke de natuur zyne geboorteplaats ontworpen heeft, hebben zyne denkensvermogen gevoeligheid ontwikkeld.’

Kortom, deeze Brieven laaten zich zeer wel leezen.