Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1787

Zedelyke bedenkingen.

De Landman komt nader, dan de Stedeling, aan de eenvouwige natuur: dan zal men hem daarom gering schatten, of minder gelukkig achten? Zal hy beneden den Stedeling gesteld moeten worden, om dat hy op het Land woont; en, om dat hy minder van die dingen bezit, welke eene dartele wellust voortteelt? - Zal een Landman, om deze en meer andere redenen, zich beneden den Stedeling plaatzen? - Kent men op het Land minder wellust, men smaakt 'er ook minder deszelfs wrange vrugten. - In de Steden krielt het van bedriegers, waar door men op de listigste wyze misleid word. - Maar het vermaak van buiten overtreft zelfs de verbeelding.

Men kan bykans niets zo krom, of zo verkeerd begrypen, dat niet, door den eenen of den anderen, kan verdedigd worden. Ik heb honderdmalen gevoelens staande hooren houden, en met yver verdedigen, waar van de eenvouwige natuur der zaak het tegendeel leerde. Wie anders, dan een dwaas, of ten minsten een Man van nieuwigheden, zal eene opvatting zyner Voorvaderen, wier gegrondheid bevestigd was door een al-

[p. 282]

lergelukkigste Practyk, afkeuren, en eene andere invoeren, wier uitvoering ongelukkig slaagt?

Geen Schryver, of wie hy ook zyn moge, zal iets in de waereld brengen, ten zy hy eene zekere dosis eigenliefde bezitte, of door eerzacht en eigenliefde daar toe bewogen wordt. - Dan, deze eigenliefde en eerzucht is geenzins strafbaar, indien zy haren grond hebbe in het algemeen welzyn.

Wie een waar Vaderlander wil zyn, en voordeel aan de goede zaak toebrengen, die moet niet maar doldriftig voortgaan, met alles te willen doorzetten, 't zy, volgens gronden van billykheid of niet; 't zy met of tegen regt en reden. - 't Zy met of tegen het genoegen van het Algemeen; 't zy het de gemeene rust beware, of dezelve verstore. Niets verzwakt eene party meer, dan dat men dezelve weet te verdeelen - En 't is te verwonderen, dat men dit zo zelden wil begrypen. Al te groote drift heeft menige goede zaak in den grond, en onherstelbaar, bedorven. - De kwaade party, veel listiger dan de goede, zaait geduurig zeden van tweedragt onder de goede party; zaden, die, als het onkruid onder de tarwe, schielyk opwassen, het goede koorn verdrukken, en de verderfelykste vrugten voortteelen. - Niets maakt meerder magt, dan de eensgezindheid. Geen ding verzwakt sterker, dan verdeeldheid. - Wie de kunst bezit, om te verdeelen, bezit meer geslepen Staatkunde, dan die Styfhoofdig op zyn stuk blyft staan, en het zelve wil doordringen, al zou het ook ten koste der goede party wezen. - Is het niet een inmengzel van dwaasheid, eene nieuwigheid te ondernemen met gevaar van de bedaardste gerustheid te verliezen in Plaatzen, alwaar alles vredig en gerust is? Wie zal een verbroken rust herstellen? Wie zal de gemoederen, die eens van elkanderen verwyderd zyn, weer zamen brengen? Wie de verdeeldheden doen ophouden, welke 'er ontstaan zyn? Men kan door één eenige driftige en onbedagte daad, in een enkel oogenblik, meer afbreken, dan men dikwils door duizend goede bedryven in staat is, weer op te bouwen, weer te herstellen; vooral, wanneer de tegenparty loos genoeg is, om 'er gebruik van te maken. - Hy, die veel wil uitwerken, moet veel van zyne eigene belangen aan de goede Zaak kunnen opofferen, en de laatste nimmer aan de eerste. Hy, die veel wil uitwerken, moet nimmer de voorzigtigheid uit het oog verliezen. Een onvoorzigtig, doldriftig, mensch zal zelden in zyne oogmerken slagen; of, indien hy ze nochtans met geweld doorzet, zal hy zich meer gevreesd dan gemind, meer gehaat dan aangebeden maken; en de liefde des Volks, eens verloren hebbende, krygt men dezelve, laat men doen wat men wil, nimmer weer om.

Niets kan halen by de daden van een voorzigtig Man. Zulk een mensch beschouwd de bedryven, welke hy onderneemt, voor hy daar mede eenen aanvang maakt, dezelve

[p. 283]

eerst van alle kanten; hy overweegt alles, wat 'er uit zou kunnen voortvloeijen. en, voor dat by iets ter uitvoer brengt, heeft hy eerst alle derzelver gevolgen overwogen Om den in zyne oogmerken wel te slagen, voorziet hy eerst in de beletzels, die zich tusschen beiden zouden kunnen werpen, en alle zyne oogmerken verydelen Zulke menschen slagen doorgaans zeer gelukkig in alles, wat zy ondernemen; en geen wonder, want iedere zaak, elke onderneming, loopt geregeld af, even, als of ze natuurlyk niet anders zyn konden. Men ontmoet 'er gene tegenkantingen: alles is geregeld, alles is orde: alles loopt af in rust, in vrede. Hier en tegen baart de bestiering van een onvoorzigtig Man, niets anders, dan verwarring, onrust, ongenoegen, twist, tweedragt en onverzoenelyke vyandschap.

Al wie het voortreffelyke, het onwaardeerlyke der Vryheid, tot in hare allerminste, tot in hare geringste, omstandigheden, niet weet te waarderen, die vervalt veelligt tot de krulpendste Slaverny. - Als men de Vryheid niet genoegzaam kent, de Ware Vryheid, dan kan men dezelve ook nimmer op hare regte waarde schatten; men word wel dra omtrent haar onverschillig, en deze onverschilligheid smeed de ketens van Slaverny, waarin men, eer men 't weet, geklonken word.

Alle Overheid, die regtmatig naar de Wetten en Voorrechten een Volk bestiert, buiten eenigen dwang of geweld, vestigt de Liefde des Volks op onwrikbaren grond. Het Volk eerbiedigt dan zyne Overheden als Vaders, als Liefderyke Vaders en Verzorgers. Zy eerbiedigen hunne Overheden, zy beminnen, zy waarderen hen zeer hoog, en niets agten zy zo dierbaar, dat zy niet voor hun veil hebben. Getrouwheid en Standvastigheid zyn de vaste Zuilen, waar op de Regering van zulk eene Overheid gevestigd is. - Daarentegen loopen zy, welke het Volk willekeurig regeeren, deszelfs Wetten en Voorregten vertrappen, zy, zeg ik, loopen ieder oogenblik gevaar, van uit hunne Waardigheid gestooten te worden; ten minsten verliezen zy alle achting en liefde, en worden voorwerpen van veragting, van versmading en haat. - Het Volk vreest hen; maar hoe? niet als waardige Regenten: maar als Onderdrukkers en Dwingelanden.

c.v.d.g.