|
| |
| |
| |
Natuurkundige beschryving der Zeên, door Lodewyk Ferdinand Graave van Marsilli, Lid van de Koninglyke Academie der Weetenschappen te Parys. Met Plaaten. In 's Gravenhage by de Compagnie 1786. Behalven het Voorwerk, 216 bladz. in gr. Folio.
Genoegzaam gelyktydig met de Fransche uitgave van dit Werk, in 't jaar 1725, is 'er ook eene Nederduitsche Vertaaling van het zelve ter drukperse gebragt; doch een samenloop van omstandigheden heeft de openbaare afgifte deezer Vertolkinge tot heden vertraagd. Nu zyn 'er, geduurende dat tydsverloop, veele nieuwe ontdekkingen in de Natuurlyke Historie, ook met opzigt tot de voortbrengzelen der Zeen, gedaan: en uit dien hoofde kan 't niet wel anders zyn, of eenige opmerkingen van den Graaf van Marsilli (in 't asloopen der voorige en 't begin der tegenwoordige Eeuwe gemaakt,) moeten op laatere ontdekkingen vervallen. Dan desniettegenstaande behoudt dit Werk zyne weezenlyke waarde, vermids de waarneemingen van den kundigen en opmerkzaamen Graaf over 't algemeen wel gegrond zyn, en veele byzonderheden in een juist licht stellen. - 's Mans hier mede bygebragte naspooringen zyn geschikt onder vier Hoofddeelen, waar van het eerste gaat over den Boezem of het Bedde der Zee, het welk hy beschouwt, zo met opzigt tot de onderscheiden oppervlakten, welken het gehad heeft by de eerste formeering van den Schepper, als met opzigt tot de byvoegzels en verminderingen van de oude en nieuwe stoffe; slaande tevens gade, volgens welke orde de stoffen, die deeze deelen zamenstellen, onder elkander vermengd, en van welk een onderscheiden aart dezelven zyn; midsgaders de gesteldheid van de lugt, op onderscheiden diepten, in vergelyking van die, welke wy op aarde ontwaar worden. Het tweede Hoofddeel levert ons zyne herhaalde proefneemingen met het Zeewater, inzonderheid betreffende deszelfs koleur en smaak, ook in vergelyking met Put-, Fontein- en Rivierwater; by welke gelegenheid hy verscheiden proeven aan de hand geeft, wegens het zout, en de bitumineuze stoffen, welken aan het zeewater een zouten en bitteren smaak byzetten; als mede over den aangroei van den tarter aan verscheiden lichaamen in 't Zeewater, doch minder dan in zoete en mineraale wateren op de
Aarde. In het derde Hoofddeel
| |
| |
handelt de Graaf over de beweegingen des Waters, zo die ontstaan uit geregelde stroomen, mitsgaders uit eb en vloed, als die door veranderlyke winden van minder of meerder sterkte veroorzaakt worden. En eindelyk behelst het vierde Hoofddeel des Autheurs, waarneemingen omtrent de Plantgewassen, die de Zee oplevert, welken hy tot drie hoofdclassen brengt, als zynde weeke, houtagtige of steenagtige Plantgewassen. Van ieder deezer Classen beschryft hy eenige soorten, met eene ontvouwing van de voornaamste byzonderheden, welken, wegens derzelver gedaante, maakzel, zelfstandigheid, aart en de wyze, op welke zy groeien, in aanmerking komen: bovenal laat hy zig, met opzigt tot de laatste Classe, in 't breede uit over het Coraal en de Madreporen. Wyders is hier aan nog gehegt eene Verhandeling over de Bloemen, Vrugten en Zaaden, die, volgens zyne waarneemingen, in eenige Zeeplanten gevonden worden; waarvan hy, uit ieder der drie opgemelde Classen, eenige voorbeelden bybrengt. - Ter ophelderinge en nadere aanwyzinge van het voorgestelde dient eene Kaart van de Golf van Lion; als mede eene byzondere van de Kust in dezelve, tusschen Caap Canaille en Caap Croisette; benevens eenige profils of gezigtsstanden van den bodem der Zee, in de Golf van Lion; zynde alles inzonderheid betrekkelyk tot die plaatzen, alwaar de Graaf van Marsilli zyne waarneemingen te werk gesteld heeft. Hier by komen nog etlyke Tafels, behelzende herhaalde waarneemingen, wegens de lugtsgesteldheid op verschillende plaatzen en diepten der Zee: wegens de onderscheiden zwaarte, coleuren enz. van 't Zeewater, als mede van de Put-, Fontein- en Rivierwateren, omtrent den oever der Zee geschept; en een Tafel van agtervolgende waarneemingen, betreffende de Eb en Vloed in de Haven van Cassis, in Provence; als mede eene afbeelding van des Autheurs toestel, gebruikt tot het filtreeren van Zeewater, door tuinaarde en zand. Dit maakt te zamen een twaalftal van Plaaten; en voorts gaat
des Autheurs beschryving van de Zeegewassen nog vergezeld van veertig Plaaten, die ons de afbeelding der verscheiden soorten van Zeegewassen, door hem ontvouwd, onder 't oog brengen.
's Mans kundigheid, in 't gansche beloop van dit Werk doorstraalende, heeft den schranderen Boerhave reeds genoopt, om de Fransche uitgave te bevorderen, en, in eene aanpryzende Voorreden, den Graave van Marsilli den welverdienden lof, van wegens deezen zynen arbeid, te laaten
| |
| |
toekomen: ook blyven de naarstige beoefenaars der Natuurlyke Historie, zelfs, niettegenstaande de laatere ontdekkingen, dit Werk nog bestendig hoog agten. - Om 'er, tot een voorbeeld der uitvoeringe, eene byzonderheid uit over te neemen, welke geene aanwyzing van Plaaten vordert, zullen wy ons bepaalen tot 's Graaven opmerking, over den aangroei van den tarter aan verscheiden lichaamen in 't Zeewater; waar over hy ons, na van het zout en de bitumineuze stoffen gehandeld te hebben, het volgende mededeelt.
‘Men kan, zegt hy, uit het voorverhandelde, besluiten, dat het Zeewater van natuure een tarter en lym heeft, die 't zelve bequaem maeken, om veranderingen in den boezem te maeken, en of schoon ik in de Zee een groot getal van steenagtige gewassen, die uitwerkzels van zout en bitumen zyn, ontdekt hebbe, ben ik egter altoos van gedagten geweest, dat die vergadering van nieuwe stoffe zeer langzaem geschied, en dat zelfs de tyd daar van een gedeelte verslind; want anders zoude de verkleining van den Boezem, zedert zo veele duizent jaeren, ongetwyfeld overstroomingen, of nieuwe openingen in 't vaste Land veroorzaekt hebben. - En een onderzoek deswegens by my gedaen, kan tot een proeve strekken van myn gezegde, dat die ophoopingen van tarter en steenen, niet dan allengskens, en zeer langzaem in 't Zeewater aengegroeit zyn. Ik zal dat vergelyken by de aflegging van de tarter en steenen, die ik in de Rivierwateren ontdekt hebbe. De eerste proefneeming is geschied in Neder-Croatien, en in 't Bad van Karelstad, in Boheemen.
Ik nam een touw van dertig vadem, zynde lang genoeg om de diepte, op die plaets der Zee, door my verkooren, te bereiken, en knoopte aan 't zelve, op ieder vadem lengte, eenige koorden, aan welkers einden ik stukken linnen, laken, leer, beenen, hoornen van verscheide dieren, veelerhande droog en groen hout, met en zonder schors, daer aen dorre bladen, en groene takken met hunne bladen, vast maekte; de takken waeren van Myrrhe, Rosmarin- en Laurierboomen. Aen 't einde van 't doorgaende touw hong een zwaere steen, om 't zelve op de verkoren diepte van dertig vadem te doen zinken, en alle die aen de koorden hangende stoffen in hun behoorlyke stant te doen blyven, waerin die gestelt wierden. Het touw was boven water aen een rots gebonden, dog na vyf weeken tyds geraekte het zelve door de ongestui- | |
| |
migheid der baeren los, en zonk na de grond, stuitende dus de schikking van de verschillende dieptens, die ik ten opzigte van die onderscheide in 't water hangende Lighaemen poogde waerteneemen. Egter besloot ik het touw dus op den grond der Zee, gedurende den tyd van drie maenden, welke termyn ik daer toe bepaeld had, te laeten leggen, om te zien, hoe groote quantiteit tarter zig aen de gemelde stoffen konde hegten; als ook op welke die het meeste zoude hegten.
Na verloop van dien tyd liet ik het touw met yzere haeken opvisschen, en die in 't vaertuig opgehaelt en aen den oever gebragt zynde, bezigtigde ik het zelve, en vond alleenlyk op de Myrteblaeden een dunne schors van tarter, van een vleeschcoleur, met wit doormengd, ook zag ik in de kerven van de schors van eenige andere stukken houts kleine bolletjes, van een aschagtige lymige stof, en bedekt met een wit taei vlies. Op alle de andere stoffen wierd geen de minste zakking bespeurt.
Ik onderzogt de zeer dunne schors van tarter, die zig op de Myrte-blaeden in drie maenden tyds hadde nedergezet, en reekenende na de eevenredigheid, hoe groot deszelfs vermeerdering na een geheel jaer zoude konnen zyn, bevond ik, dat de dikte, die van een gemeen blad papiers moest evenaeren, welke met vyfduizend vermeerderd, dat het getal der jaeren van 's Weerelds ouderdom is, konde die tarter maer een voet dikte in den Zeeboezem toeneemen, en zig verheffen, nadien die tarterstoffe in 't Zeewater van Provence, en andere plaetsen, waer zo veele steenagtige planten groeien, na myn reekening, in vyf jaeren tyds, naeuwelyks de dikte van een duim kan toeneemen.
't Gemelde vertoog doet klaerlyk zien, dat de zoete en minerale wateren, welke langs het oppervlak der aerde needervlieten, schoon zeer ligt van gewigt zynde, egter veel meer tarterdeelen, dan 't Zeewater, in zig bevatten, nadien de minerale wateren van Karelstad, in Bohemen, binnen weinig dagen, de blaeden en vrugten met een korst, zo dik als de helft van de rugge van een mes, overtrekken, en dat die in drie of vier jaeren tyds de houten gooten geheel stoppen, waerdoor dezelve in de Ontfangers, ten gebruike van de kranken, loopen.
Ik hebbe ook 't zelfde bespeurt te geschieden in 't schoon en heilzaem water van de Rivier Unna, in Croatien, wordende de stammen van boomen en droge wortels,
| |
| |
daerin gedompelt zynde, aenstonds met een tarterkorst overtogen, die, by vervolg van tyd, op een onbedenkelyke wyze toeneemt, zulks de grond van die stroom, waer in 't verscheide watervallen gemaekt heeft, van dag tot dag zig verheft.
Byaldien de Natuur in een gelyke graed de Zeewateren met die tarterstoffe vervult hadde, zoude deszelfs boezem, aen ongemeene veranderingen onderworpen, geduirende den loop van zo veele Eeuwen, waerschynlyk verschrikkelyke overstroomingen veroorzaekt hebben, 't geen men te ligter zal kunnen gelooven, als men let op dien hoop van allerhande vaste lighaemen, die ik, van 't zamenstel van den Zeeboezem handelende, afzonderlyk gemeld hebbe, welke ongetwyfelt tot die wanorde zoude meedehelpen.
De tarter, die ik op verscheide lighaemen in Zee bespeurt hebbe, hadde nooit meer dikte dan van zes duimen, onder dezelve worden veele aerdagtige stukken gevonden, en dezelve een stoffe, die hun niet eigen is, ontbreekende, heeft de gemelde tarter maer de dikte van twee linien.
De Zee bekleed gaerne de drooge steenstruiken, die als dan hunne schorsse afwerpen, met de tarter, waervan wy hier melding doen, 't geen dezelve, by de Ouden, de naem heeft doen erlangen, van plantgewassen met steen, of onrype Corael, bekleed, hebbende die tarterschorssen, welke ten deele of in 't geheel die gewassen, aen dezelve niet eigen zynde, bedekten, by hun onbekend geweest.
Men kan uit dit betoog besluiten, dat 'er in 't Zeewater, schoon dus zoutryk en zwaer van bitumen, als ook voedende een zo groot getal steenagtige plantgewassen, na de evenredigheid veel minder tarterdeelen gevonden worden, als wy in de zoete wateren des Aerdryks ontdekken.
't Is te bewyzen, dat de gemelde tarter uit het zout, dat men in 't water tot een zeekere graed bespeurt, voortkomt, nadien in de plaetsen, alwaer 't water door de menging der Rivieren minder zout is, zo veel zakking niet gevonden word, 't geen klaerlyk blykt aen de mond van Port Miou, alwaer die fraeje linie van tarter eindigt, welke zo aenzienlyk is om deszelfs grootte, zamenstel, en verscheidenheid van verwe, en zig langs de geheele Kust van Provence, met het Zeewater, wanneer 't stil weêr is, gelyk zynde, uitstrekt; dan schynt dezelve aan die Haven komende, en de onderaerdse Rivier naderende, welke door
| |
| |
deszelfs uitloop de zoutigheid des waters veel vermindert, geheel afgebrooken te weezen in de geheele tusschenwydte, alwaer de Zee van haer zout berooft word.’
|
|
Auteursrechtvrij