Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1786

[p. 499]

Mengelwerk, tot fraaye letteren, konsten en weetenschappen betrekkelyk.

Zedelyke bespiegelingen over het ware geluk.

Die af keerig van Herten is, zal van zyne wegen verzadigd worden; maer een goed Man, van zig zelven.
salomon.

Wat is doch de rede, zoude men met grond kunnen vragen, waerom zo veele met de schoone Rcden begaefde Menschen, te vergeefsch na geluk zoeken? - Eenvomdig, zoude men met grond kunnen antwoorden, oni dat zy den regten wcg niet inslaen, om het zelve te vinden.

De volgende Bespiegelingen zullea deeze waerheid slaven.

Beschouwen wy, in de eerste plaets, waer in het waer geluk van een Sterveling, hier opAerde, geleegen is, als een grondslag van zyn Eeuwig geluk.
En in de tweede plaets, welke meest al de wegen en middelen zyn, waer door men het zelve poogt te verkrygen.
Ten derden, zullen wy het besluit opmaken, dat deeze de regte middelen niet zyn, om het voorgestelde einde te bereiken, zo uit de gezonde Reden en Ondervinding, als uit het onfeilbaer Bybelwoord; waer uit dan van zelve zullen voortvloeien eenige aenmerkingen, die ons een weg zullen vertoonen welke den Sterveling nader tot het gewenschte oogwit brengen zal.
Doch alvorens behoort men den Mensch te beschouwen, als begaefd met die Edele vermogeus, waer door by kan onderscheiden, al het geen hem tot voor- en nadeel kan verstrekken; door welke hy, geholpen door Rede en Godsdienst, in staet is, om zyne behoudenis of ondergang te bewerken.

De Mensch, naest de volmaekte Engelen, het heerlykste Weezen dat Gods hand immer voortbragt, was in een

[p. 500]

staet van onbevlekte onschuld geschapen, met Godlyke yermogens begaes'd, die, gehuisvest in eene onstoslyke Ziel, in een denkend Weezen, hem in staet stelden, om het voorregt te genieten, met de Godheid zelve, als met zyn vriend te verkeeren. - Vermogens, die hem in staet stelden, om alles buiten hem, 't welk onder 't bereik zyner zintuigen geplaetst was, met een naeuwkeurig verstand te beschouwen en te beoordeelen. - Die Mensch, geschapen met een konstig werktuiglyk lichaem, door de hand van den Almachtigen formeerder van Hemel en Aerde, wanderdadig verëenigd met de onstoflyke Ziele, door wederkeerige werking van die beide deelen, met recht genoemd het Pronkstuk van den oppersten Bouwheer, vond zig begaefd, met eene geneigdheid ten goede of ten kwade, en teffens met eene Macht, om aen de hem voorgeschreeve Wet der Godheid volmaekt te benntwoorden. - Wei is waer, zyn jammerlyke val verdonkerde alle deeze beerlyke hoedanigbeden, zo dat by, na Ziel en Lichaem, in een onherstelbaren poel van rampen zoude nedergezonken zyn, zo niet het uienschlievend Opperweezen, zelve, een middel ter redding had uitgedacht.

Dan de trekken van het Beeld des Eeuwigen konden nooit uit de Ziele gewischt worden; neen, deeze, 'er door God zelve in gegraveerd, lieten hem noch zo veele vermogens over, om te kunnen bevatten, welke middelen tot zyn geluk de geschiktste waren. - Dan, door moedwillige en onverantwoordelyke verwaerlozing, worden veelal deeze vermogens ten kwade gebruikt, en het regte spoor mis getreeden. - Immers de Rede, die Gulde! eermeesteres, onderwyst hem, zo men aen bare zachte insprack gehoor wil verleenen, zo klaer en duidelyk, dat die alle Nevelen voor het verstand opklaert, en aen hem, die natuurlyke vatbaevbeid heeft, geduurig eene weegschael vertoont, die oogenbliklyk gereed is, om elke gedachte, elk voorneemen, iedere voorkomende zaek, naeuwkeurig te wikken en te weegen, om die op haren rechten prys te stellen. - De geëerbiedigde Godsdienst, die het oogenlyn der Rede moet uitmaken, wyst den Sterveling Hemelwaerts, en klaert alle donkerheden op, om Eeuwige behoudenis te bewerken. Zy biedt hem het heerlykste genot aen, door Eénen te weeg gebracht, die niets minder dan de Godheid zelve is. En dus is de Mensch in de mogelykheid gesteld, om zyn geluk te bewerken.

Wat is geluk? eenvoudig eene ongestoorde genieting van

[p. 501]

alle die zegeningen, door de Godheid verordend, die en het Liehaem en de Ziele van alle rampen bevryden, gepaerd met een bezef van de bezitting van middelen ter verkryging en behouding van dezelve. Op deezen grond, nu voort redeneerende, zal men, hier op Aerde, in 't gemeen, gelukkig kunnen heeten, een Sterveling, die, begaefd met eene bedaerde, vergenoegde en voor waer geluk vatbare Ziele, zig geplaetst vind in eene met vryheid en welvaert gezegenden staet, onder het genot van gewenschte gezondheid, met genoegzame middelen bedeeld, om zig te kunnen onderhouden in dien toesland waer in by zig bevind^(*). - Voorzien van eenige weinige boezemvrienden, met welke hy onderling de anngename vruchten der vriendschap mag smaken; - vereenigd. met eene beminnelyke wederhelft, die het hoogste genoegen zynes levens uitmaekt; - gezegend met lieve telgen, die de deugdzaroe voetstappen hunner ouderen drukken, - beeeld met -alle die genoegens, die in zyn stand deeze Waereld oplevert,^(†) en die, onder het genot van die alles, met een nedrig en vergenoegd hart, van deeze Zegeniogen gebruik makende, het oog gevestigd houd, op den schoonen Godsdienst, die hem eene dankbaerheid leert, en op den Behouder der Waereld wyst, waer door hy opgewekt wordt, om den grond van zyn eeuwig geluk daer op te vestigen. - Maer, he-

(*) Men steile den behoestipen niet geheel ongelukkig; Neen! Rede en Godsdienst verschaffen bem troost; die hem tot waer geluk kunnen leiden; maer is de Mensch overvloedig met goederen gezegend, dat hy een gedeeite daer van gebruike, om zyn evenmensch uit rampen te redden, en zyn pcluk te bevorderen; want, de bewustheid vsn menschlievendheid uitgeoeffend, en zynen ongelukkigen Natuurgenoot gered te hebben, maekt eene van de grootste genoegens des leevens uit. - Is hy in hoogheid geplaetst en verheeven boven zyne medemenschen, hy zocke hen nuttie; te zyn, in de poste'n waer in hy gesteld is; zyne macht misbruike by niet, maer hy gebruike dezelve ten voordeele van die geenen, welke hem het bestuur toebetrouwd hebben; dit geeft hem een gerust geweeten, een begeerlyk voorregt, voor een Sterveling.

(†) Dit hy, die deeze opgenoemde Zegeningen mist, ook troost door Rede en Godsdienst kan verwerven, leert ons de Bybel; men legge, terwyl het tyd is, poede gronden om zyn geluk te bevorderen; en men zal bevinden, dat de Mensch de meeste ongelukken aen zich zelven te wyten heeft.

[p. 502]

laes! dewyl de Mensch moedwillig niet beseffen wil, waer in zyn eigenlyk geluk bestaet, zoekt hy een gewaend en schyngeluk, door verkeerde wegen die hy daer toe aenweud.

Sla het oog op eenen die zyn geluk in rykdommen stelt, liy zwoegt en werkt van den Morgen tot den Avond, ter vernieerdering zyner schatten: - nooit voldaen, formeert hy geduurig nieuwe ontwerpen, om zyne gierigheid te verzaden; - hy beglluurt met een oog, waer in begeerlykheid en ongerustheid doorstraelt, het schitterende Goud, welks glans byna verdoofd is, door het op te sluiten in verborgene holen en tien dubbeld verzegelde kisten: - geen oogenblik is hy te vreden, door geduurig naer meer te haken; - geen nach verschaft hem een verkwikkelyken slaep, door vreeze van bestoolen te zullen worden; en door zyne gierigheid omtrekt hy zig liet nodige levensonderhoud. Zoo leest en sterft hy zonder genoegen gesmaekt, zonder geluk gevonden, te hebben.

Sla het oog op den Eerzuchtigen, die, byna altoos, zig beleedigd aeht; geen woord, geen groet, geen antwoord gaet hy ongemerkt voorby, zonder te overweegen, of men hem in zyne eer niet gekrenkt heeft, en hy tracht geduurig naer hooker aenzien. - Beschouw den Hoogmoedipen, bezie zynen gang, zyne gebaerden, alles geeft trotschheid te kennen; in alles wil liy boven zyne medemenschen uitmunten; daer hy, tot eene schande der menschelyke natuur, zich verre beneden hen vernedert. - Bezie zyn optooi, hoe schanndelyk is die! Uy bezeft niet, dat de kleederen, by den Zondenval, door God zelven verordend zyn, om den Mensch voor schande te bedekken, en om hem van de ongemakken der lucht te beviyden; maer hy misbruikt dezelve door overboodige en beladielyke eieraden; welke, in plaets van hem een bevalligheid by te zetten, het door de Natuur schoon gevormde Lichaem mistaken en deszelfs bekoorlykheden verdonkeren. - Nuch de Eerzuchrige, noch de Hoogmoedige, zyn gelukkig; want zy smaken geene vergenoeging of rust des gemoeds. maer seilurige begeerten beroeren het zelve.

Sla het oog op den Heerschzuchtigen, hy moet regeeren, al was het maer over zyne Jachthonden; alles moet zich nen zyn wil onderwerpen; hy dult geene tegenspraek, by moet gehoorzaemd worden; want hy beschouwt zyne medemensschen, als zyne onderdanen, als mindere Weezens dan hy zelve is; hy zoekt zyn geluk, door, zo hy meent,

[p. 503]

achting te verwerven, door zich te doen gelden, en eene vertooning van heerschappy te maken; dan hot is 'er verre van daen; hy belaed zich met schande en verachting. - Ook hy is niet gelukkig.

Sla het oog op den Wellustigen, zie hoe hy de Weelde najaegt; - welk eene drist bezielt hem, om zyne begeerte te voldoen, hy vind zich voor een wyl, zo hy meent, gelukkig, ja hy baed zich in vermakelykhedeu, en drinkt die met volle teugen in; maer zyn die genoegens van duur? Neen! zy ondermynen zyne gezondheid, en vervullen zyne Ziel met wroegingen. - Ook is by niet gelukkig.

Beschouw den bejammerenswaerdigen Dronkaert, zo lang hy de verheuging van den Wyn geniet, waent hy zich gelukkig: dan hy benadeelt Ziel en Lyf, hy wordt arm, en tot eene bespotting voor zyn niedeuiensch, - ook hy is niet gelukkig.

Zyn deeze opgenoemde voorwerpen ongelukkig voor den tyd, zy zyn het noch meer voor de Eeuwigheid: dewyl zy hier den grond tot een geluk na dit leven niet gelegd, maer zulks in tegendeel moedwillig verwaerloosd habbben. - Ook zy zyn niet gelukkig, die den rechten weg niet inslaen, (schoon niet onder de bovengenoemde begreepen,) hen door Rede en Openbaring voorgeschreeven, terwyl 'er maer één weg tot waer geluk open is.

Is het nu wel moejelyk het besluit op te maken, dat alle de bovenbeschouwde, najagers van schyngeluk zyn? - Leert dit niet de gezonde Rede, wanneer men met dezelve het einde nagaet? - Leert zulks niet de dasielyksche ondervinding, zo klaer, dat men 'er seen enkeld woord ter bevestiging behoeve by te voegen? - en men sla den Bybel open, hier zal ons byna tike bladzyde van die waerheid overtuigen.

Dan hier valt de groote vraeg, welke zyn nu de middelen ter verkryging van waer geluk? De volgende aenmerkingen zullen het eenigzints leeren.

Ten 1. Men is verplicht gebruik te maken, van de middelen door de Voorzienigheid verordend, om zyn geluk to bevorderen. - Deeze middelen worden ons door Rede en Godsdienst aengeweezen, zo menigvuldig, dar elk, in zyn onderscheiden staet en betrekking, onderscheidene zal ontmoeten. Hier van daen dat men te recht bewondert, de schikking der Voorzienigheid, in het plaetzen

[p. 504]

van den Mensch in onderscheidene standen. - Hy, die zig in armoede bevind, mag, ja is verplicht, naer een middel ter redding uit te zien, om zyn tydelyk geluk te bevorderen, en, met alle zyne maeht, het 'er op toe te leggen, dat hy met eere zyn Brood cete. - Bevind hy, dat zyne poogingen wel gelukken, hy mag weer nieuwe aenwenden, om zyn gelukstaet to voltooien. 'Er is toch, in ons redelyk Weezen, een onuitwisbaer indrukzel, om dat einde te bereiken. - Wordt hy in een staet van overvloed gesteld, hy deelt iets van zyne ruimte aen andere mede; 't welk hem een wederkeetig genoegen, van onuitspreekelyke waerde, veroorzaekt. - Hy mooge staen na eene Eere-Post, met oogmerk om het geluk van zyn evenmensch te bevorderen. - Hy mag den kring zyner betamelyke vermaken uitbreiden, tot instand houding zyner gezondheid, en opwekkinge zyner Zielsyermogens. - Ja hy mag, in den kring, waer in hy zich geplaetst vitid, van alle die genietingen gebruik maken, die tot veraengenaming van zyn verkeer, op deeze Waereld, verordend zyn; - 'er legt zelfs eene verplicliting op den Mensch, om behoorlyk gebruik te maken van alle die voonechten; dit is het einde waer toe zy verordend zyn.

Ten 2. Men is verplicht vergenoegd te zyn in den staet waer in men zich gelteld vind. - De vergenoegdheid, die plaets moet hebben, wanneer 'er geene rede of mogelykheid is om ons geluk uit te breiden, is zelve een groot deel van het Menschelyk geluk. - Zy is die effenheid der Ziele, die kalmte des Gemoeds, die, met het tegenwoordige te vreden, geduldig en bedaerd op het toekomende wachtende is. - Zy is die toestand des Harten, welke ons bevredigd houd, met het Menschdom, ja met de geheele Natuur. - Zy is voordeelig voor het Lichaem, voordeelig voor de Ziele; want zy bevorderd de welvaert van beide. - Zy maekt van Menschen Engelen; daer, in tegendeel, de onvergenoegde, zich zelven tot een last, en, in de t'zameuleeving, een aenstoot en een hindernis zynes naesten is. -

Eindelyk ten 3. Men is verplicht eene gediunige wacht op zich zelven te houden, dat men binnen de door Rede en Godsdienst aengeweeze ne palen blyve, om een gelukkig oogwit te bereiken. - Dewyl de Mensch, welke gnede voornemens hy onk mosre hebben, zyns zelfs nict volkomen meester is, moet eene geduurige wacht van bedachizaemheid zyne gemoedsneigingen regelen;

[p. 505]

men toetze dien aan den toetssteen der waerheid, door Rede en Godsdienst aengeweezen, en men zal het beoogde einde van waer geluk bewerken.