Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1786

[p. 603]

Verzamelde Stukken van Vernuft en smaak. Te Leyden by W.H. Gryp. 1786. In gr. 8vo. 316 bladz.

Eene verscheidenheid van onderwerpen, zo ernstig als boertig behandeld, die tot de Natuurlyke Historie, Geschiedkunde, het Zedelyke en Characterkundige behooren, maakt deeze verzameling leerzaam en gevallig voor een verschillend slag van Leezers, en naar 't onderscheid van omstandigheden. Zie hier, tot eene proeve, eene opmerking, wegens de ydelheid der staatkundige gissingen. De schryver van dit Stukje, spreekende van 't zwak veeler menschen, en 't lastige der neiginge om het toekomende te voorweeten, tekent daarop aan; dat 'er vooral geen algemeener, en teffens geen onredelyker of nutteloozer bekommering is, dan waarmee veele menschen hunne gemoederen ontrusten omtrent staatszaaken, en de belangens of lotgevallen van hun Vaderland; waarover hy zig verder aldus uitlaat.

‘In der daed, in wat geval ook de zucht om het toekomende te weten nog te verdedigen of te verschoonen zy, hier is zy zoo belachlyk als onzaker, en doet ons duizendmaelen zwarigheden verzinnen, of gevallen uitdenken, die 'er nimmer zyn, noch wezen zullen, tegen éénmael, dat wy den spyker eens als by geluk op 't hoofd slaen.

Waerom een Vorst of Staetsdienaer dus of zoo te werk gaet, kan niemand dan hy zelve weten, ten zy het hem behaege, zyne beweegredenen te ontdekken, dat zelden gebeurt. Maer als de zaek afgeloopen, en het onderwerp van algemeene beoordeeling geworden is, zal 'er wel ligt eene reden voor op te geven zyn, die de waerelt doet gelooven, dat het waere welzyn van het Vaderland de voornaeme dryfveer was; of schoon eene Minnaery, eene Famielietwist, of ook loutere wraekzucht, baetzucht of eerzucht de eerste beweegöirzaeken waren van de geheele onderneeming. Loopt zy nogtans voordeelig af, zy wordt geprezen, terwyl eene andere, die de allereerlykste en lofwaerdigste beginzels had, gelaekt zal worden, wanneer zy, 't zy ook waerdoor dit gebeure, ongelukkig uitvalt.

De verschrikkelyke oorlog, door gansch Griekenland tegen de Trojaenen gevoerd, was, zegt men, alleen te wyten aan de dartelheit eener Coquette, die met eenen Prins, dien zy door haere bekoorlykheden had ingenomen, wegliep; en aen de ligtgeloovigheit van een liefhebbenden Echtgenoot, die (goede man!) zich verbeeldde, dat zyn wyf, met geweld, geschaekt en in de uiterste droefheid gedompeld, ongeduldig nae zyne komst verlangde, om haer uit de handen van den schaeker te verlossen.

Monsieur Balzac bericht ons, dat het weglaten van twee of drie beleefde Syllaben, aen het slot van eenen brief meer

[p. 604]

dan honderd duizend menschen het leven kostte. Bien humble es tres affectioné, in eene ondertekening aen den Hertog van Olivarez, in plaets van Tres humble et tres obeïssant, ('t geen de Hertog dagt, dat hem toekwam,) deed hem, onder het scheuren van den brief, door eenen Prins geschreeven, zweeren, dat deszelfs gebrek aen wellevendheit den ondergang van zyn land na zich zou sleepen. Dit was de eerste en beweegöirzaek van 't geen daar na gebeurde; of schoon zeer weinigen, in dien tyd, hiervan iets wisten; en ongetwyfeld maekten allen, die niet in 't geheim waren, zeer geleerde en bearbeide gissingen op dingen, waervan men in het Cabinet nooit gedagt had, omtrent de oirzaken en uitslagen van den volgenden oorlog. Zy, die gemeenzaem zyn met de geschiedenissen der volken, weten, dat 'er soortgelyke voorbeelden in menigte zyn te viaden. En, al kon een Cicero roemen, dat hy den ondergang van 't Roomsch Gemeenebest veertien jaeren te vooren voorspeld had; Cicero was een Burgemeester, een Raedsheer, en het bewind der zaken was, veele jaeren agtereen, in handen zyner vrienden en bloedverwanten. Daer zyn weinige Ciceros. En al ware 'er nog een voorbeeld of twee van zulke staetkundige Profeeten by te brengen, 't is best te zwygen, opdat sommigen hier door niet bemoedigd mogten worden, om met hunnen voorspellenden geest verwoestingen aen te kondipen in het Noorden en in het Zuiden, of ook in 't hart van 't Vaderland; terwyl ze, hoe luid ze ook in Coffyhuizen of Collegien van hunne bekwaamheit snorken, zile noodige vereischtens tot zulke voorzeggingen missen.

Het gezegde moet intusschen, niet dienen, om onze Landgenooten af te schrikken van het lezen der nieuwspapieren; neen, laat hun dagelyks dezelve doorsnuffelen, en zich in staet steilen om te antwoorden, als hun buurman vraagt, wat 'er in America of in de Middellandsche zee gebeurd is. Een edelmoedige zucht voor het welvaren van ons Land, en de rust der waerelt, moet niet uitgebluscht, maer tot een eer gerekend worden voor het hart, dat 'er mede bezield is. Alleen zy een ieder geraden, het buitenspoorige in dezen te matigen en te bedwingen: en toe te zien, dat een ongeduldig verlangen nae wat nieuws, een belachelyk vonnis vellen over Staetszaken, een al te sterke neiging om agter de geheimen te komen, en wat dies meer is, geene oneenigheden verwekke onder vrienden en bekenden, of aenleiding geve tot ondragelyke onbeschoftheden in de verkeering, tot blinde weddenschappen, schadelyke pleitgedingen, en verzuim van bezigheden, waarop elk, die maer een gemeen verstand bezit, gemakkelyk voorspellen kan, dat doorgaens een gewis verderf van huis en huisgezin zal volgen.’

Tot een staal van eene andere natuur diene nog de volgende Anecdote van een eerlyk Regent.