Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1783

[p. 657]

Mengelwerk, tot fraaye letteren, konsten en weetenschappen, betrekkelyk.

Aanmerkingen op den Brief aan de heeren schryvers der Algemeene Vaderlandsche Letteroeffeningen, wegens een verbeterd kerkmuziek voor onze psalmen.
Door Petr. Beyen, Organ. en Klokkenist van de St. Stephanus Kerk te Nymegen.

myn heeren!

Onlangs las ik, in het Mengelwerk uwer Vaderl. Letteroeffeningen^(a), een Brief, wegens een verbeterd Kerkmuziek voor onze Psalmen. Deeze hield myne aandacht een weinig gaande, en deed my tevens eenige Aanmerkingen maken, die ik, hiermede, de vryheid gebruike, UL. toe te zenden; met verzoek, zo ze UL. toeschynen van eenige nuttigheid te konnen zyn, eene plaats te vergunnen in UL. Algemeene Vaderl. Letteroeffeningen; het zyn de volgende:

Dat de Gaudimelsche melodiën niet hoger te schatten zyn dan de Dichtkonst van Datheen, zullen allen des kundigen gaarne toestemmen; ook is deszelfs harmonie^(b), als mede die van Le Jeune^(c), voor een groot gedeelte, niet meer voldoende. - Dat 'er Componisten in 't Vaderland zyn, bekwaam tot het maken eener betere Muziek voor onze Psalmen, daar is niet aan te twyfelen. Het schrikt evenwel den Componisten af, hier handen aan 't werk te slaan, gemerkt het hun toeschynt, dat men van eene nieuwe Muziek, weinig of geen, gebruik zal ma-

(a) IVde Deel. No. 8. bl. 335.

(b) Gedrukt op het Rym van Datheen te Leyden, in 't Jaar 1620; verbeterd en herdrukt te Haarlem, 1753.

(c) Gedrukt te Parys 1608, en te Amsterdam 1646.

[p. 658]

ken^(d). De liefhebbery voor, en de kennisse in de Toonkonst, dienden by veelen vooraf nog wel wat hoger te stygen; vooral by hun, die ze der jeugd dienden te leeren en aan te pryzen; om dus doende met den tyd, of in 't byzonder, of in 't openbaar, goede Gezangen te konnen uitvoeren: de meesten hunner toch hebben zo weinig kennisse van, en, laat ik 'er maar onbewimpeld byvoegen, ook liefhebbery voor, de Toonkonst, dat het byna geen opmerking waardig is. Getuigen hiervan onze meeste Schoolmeesters^(e).

In die dagen, toen de nieuwberymde Psalmen in de Gemeentens ingevoerd wierden, trachtte men tevens, in veele, eene nieuwe wyze van zingen in te voeren. In den beginne beloofde het hier en daar stand te zullen grypen: doch by veelen is het thans weder op den ouden voet; ja, men vind 'er zelfs, daar het nu slegter gaat dan wel voorheen; niettegenstaande men, al zedert langen tyd, 'er zich op eene nieuwe wyze van zingen toegelegd heeft.

Het geschiktste tydstip, tot een Muzikale verandering op de Psalmen, is, myns bedunkens, te onopgemerkt voorby geglipt. - 't Is denkelyk dat de Muzikale verandering, ten dien tyde, gevoegd by de korte wyze van zingen, meerder beweeging veroorzaakt zou konnen hebben; veelligt heeft men het daarom ook agterwege gelaten, en geen aanzoek by de Componisten gedaan. Ik weet evenwel niet beter, of de meeste Gemeentens hebben getracht, aangaande de verkorte wyze van zingen, aan de verzoeken, (ik meen wel bewust te zyn, dat onze geachte Overheden, overal, de korte wyzen van zingen eerder vriendelyk ver-

(d)

't Godepryzend lied'ren zingen

Veel te schaars alom betragt,

In de huisvergaderingen,
Tot Godvruchtige oeffeningen,

Eischt eene algemeene klagt.

S. van der Waal.

Zie verder, dit aangaande, de Voorrede van den WelEerw, Heer R. Schutte, voor zyn Wel Eerw. Stichtelyke Gezangen, bl. 28 en 29. Iste D.

(e) Dit zien wy nader bevestigd in de Verhandelingen over de Verbeteringen der openbare vooral der Nederduitsche Schoolen, ter meerdere beschavinge van onze Natie, bl. 431. §. 12. Uitgegeven door het Zeeuwsch Genootschap der Weetenschappen te Vlissingen. Gedrukt te Middelburg, by P. Gillissen, 1781.

[p. 659]

zogt, dan geordonneerd hebben,) van hunne Achtbare Overheden, zo veel in hun vermogen was, te voldoen. Zyn 'er personen in de eene of andere Gemeente geweest, die zich hieromtrent niet pryslyk gedragen hebben, (dat medelyden verdiende, om dat het uit onkunde voortsproot,) hun voetspoor, ziet men, is, echter, in dezen door anderen niet nagevolgd. - Is 'er, hier of daar, weder verval in den nieuwen zangtrant gekomen; men schryve dit mede toe, aan het beginnen aan den verkeerden hoek.

Men neeme my niet euvel, dat ik my verdrieste van te zeggen: dat de Heeren Dichters in 't berymen der Psalmen, van eene vryheid, dewelke hun toekomt, geen gebruik gemaakt hebben, te weten: Zyl. waren niet verplicht, in alle Psalmen, de voetmaat van Beza, Marot of Datheen te volgen: en dus konden Zyl., hier en daar, eene slegte melodie weggelaten, en het Rym onder eene betere gebragt hebben. Men kan my, 't is waar, te gemoet voeren, dat wy thans niet veele melodiën hebben, en dat 'er, dus doende, nog minder zouden zyn. - Dit sta ik toe: maar wat doet men met melodiën, die geen zingenswaard zyn^(f).

Tot het eenvoudige zoude men zich zeker dienen te bepaalen^(g). Doch het vooroordeel, dat by veelen, (die

(f) Men denke niet, dat de Kerk van Nederland alleen verscheiden slegte melodiën heeft; neen, de Protestantsche Kerk in Duitschland, of schoon ze wel van meerder melodiën voorzien zy, dan de onze, heeft 'er desniettegenstaande veele onder, die gantsch niet behaaglyk zyn. - Als in de Roomsche Kerk nog eens een andere Toonkonstkennende Gregorius aan 't hoofd kwam, veelligt kreeg als dan de tegenwoordige Gregoriaansche zang ook zyn afscheid.

(g) Het gewag maaken hier van, doet my denken aan veele Nederduitsche Geestlyke Gezangen, door verscheiden Dichters in ons Land gemaakt; welker Muziek, op veele plaatsen, wat al te ver van het eenvoudige afwykt. Ik ben ook in dezen niet voor het al te konstige; voor eerst, om dat men dan niet gretig aanzoek doet; daar toch het getal van minkundige Beminnaars en Beminnaressen het grootste is; en ten tweeden, om dat eene te konstige Muziek maar al te dikwerf de aandacht der meeste zangers van den inhoud des lieds aftrekt; dat evenwel niet diende te wezen; en nu veeltyds geschied, om dat 'er te veel oplettendheid tot eene ordentlyke uitvoering der Muziek vereischt word. Ook kan het konstige veeleer plaats vinden, als men meer voor anderen, dan wel voor zich zelven, zingt.

[p. 660]

anders zeer weldenkend zyn,) aangaande de Toonkonst, maar al te diepe wortelen geschoten heeft, doet menigmaal het nieuwe, niettegenstaande het beter en gemaklyker is, aanstonds verwerpen. - Eenvoudige melodiën, die niet in 't laffe vallen, worden altyd gekleed, versierd en statig gemaakt, door eene daarby komende harmonie. (Blote klanken, by voorbeeld, zo als men doorgaans Psalmen zingt, zonder gezelschap van eene tweede of meer stemmen of Toonkonstige werktuigen, om kort te gaan, zonder acompagnement, dat is geene Muziek, maar uit onkunde of toegevenheid noemt men het menigmaal Muziek.) De Kerk heeft haar altoos onderscheiden in haren Choraal-zang, van alle andere Muziek. Een voordeel, dat vooral de Protestantsche Kerk mag genieten; waar door eene geheele Gemeente, als 't ware, met één hart en eenen monde, Gode kan zingen. - Die lust heeft over de Geestelyke- of Kerkmuziek iets nader te weeten, leeze desaangaande J.W. Lustig, Inleiding tot de Muzykkunde^(h)

Om de sprongen in den beginne niet te groot te neemen, diende men de slegtste melodiën geheel weg te doen; de minder slegten te verbeteren; en de goeden konden behouden worden. Om wat verder te gaan, behoorden alle deze melodiën voorzien te worden met eene nieuwe harmonie. Dus zouden 'er in het eerste geval vereischt worden, 16 onderscheiden figuren, behalven de vyf liniën. Wil men 'er harmonie byvoegen, dan komen 'er nog 3 figuren by, te zamen 19. - 12 onderscheiden figuren, als ik wel hebbe, zyn 'er thans voor handen: waar van de zogenaamde bloknoot en de Custos niet meer zouden konnen dienen; dus zouden 'er maar 10 voor handen zyn. De nog 9 ontbrekende konnen met weinig moeite en geringe kosten vervaardigd worden. Ook wordt 'er, tot de Theoretische kennisse van deze 19 figuren, zo veel tyds niet vereischt, als men zich wel gemeenlyk voorstelt.

19 Onderscheiden figuren mogen zommigen, in den eersten opslag, als wat veel voorkomen; doch ik kan echter zeer gemaklyk bewyzen, dat ze volstrekt vereischt worden tot eene goede nieuwe Muziek voor onze Psalmen. Dan behouden de sprekende figuren nog hare ruitswyze gedaante, dat hier ook niets ter zaake doet. Ik vind 'er, in Gaudimel's Psalmboek, niet minder dan 25. Le Jeune heeft 'er 23. De Leeuw heeft ze in zyne harmonie tot 16 gebragt;

(h) Bladz. 311. §. 343-353, gedrukt te Gron. 1751.

[p. 661]

edoch, in de melodiën van Gaudimel, behoud hy 'er slegts 12, en dus maar 2 minder dan 'er Gaudimel zelfs heeft. In de door Liefhebbers verbeterde harmonie, vindt men 13 onderscheiden figuren, en ook even zo veel in de gebleven zynde melodiën. Dan, men beschouwe het op welke wyze men wille, overal vindt men gebreken⁽ⁱ⁾.

Zeker zoude het oogmerk zyn, eene goede Muziek op de Psalmen te willen hebben. Als men het maar, by wyze van zeggen, recht toe recht aan verkoos, dan had men slegts 6 onderscheiden figuren nodig. Maar, men gelieve te denken, dat Muziek zonder orde, (wel vertaald: wildzang!) alleen by onbeschaafde Natien t'huis behoort.

Wenschelyk ware het, dat een ieder, maar vooral dat onze Nederduitsche Schoolmeesters, zichzelven wat toeleiden op de kennisse der Toonkonst; om ze zo de Jeugd al vroeg in te konnen prenten. Dan zouden, in 't vervolg van tyd, Davids Psalmen niet meer dermaate gepynigd worden; Gaudimel's Muziekkonst zoude eene langverdiende rustplaats vergund worden by de Dichtkunde van Datheen; en wy zouden, dus doende, gelegenheid geven, dat een laater Geslacht onze Geloofsgenooten in Duitsch- en Zwitzerland, in hun Godsdienstig gezang, niet alleen zou komen te evenaaren, maar zelfs verre te overtreffen.

(i) De gebreken, in onze Psalmmuziek, hebben my altoos te ruggehouden, in de goedkeuring van het figuraalswyze Psalmzingen. Stel eens voor een ogenbiik, dat 'er by ons in gebruik zyn 133 onderscheiden melodiën: daarvan gaan 'er 43 in hunne figuren hier of daar mank, en wel verscheiden van de aangenaamsten: dus schieten 'er maar 90 over, die, zonder te stoten, (en dan moet eene Gemeente zorg dragen, dat niet alleen de tweeërleie sprekende, maar ook de tweeërleie zwygende siguren hare vereischtens verkrygen,) figuraalswyze konnen gezongen worden; en by deze 90 kan men zich niet wel alleen bepalen. - Veele Leerredenen vereischen menigmaal juist zulke vaarzen, die onder geene van deze 90 melodiën te vinden zyn. Zommige willen, dat de lange en korte nooten weleer hunne betrekking hadden op de lange en korte Silbes: doch het tegendeel bewyst ons, allerduidelykst, het Rym van Marot en Beza.