Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1783

Zedelyke bedenkingen.

Het is lang na geen bewys van groote schranderheid, veel te praten, altyd den mond te roeren. Het tegendeel is al veeltyds waar, gelyk ons door de dagelyksche bevinding onweêrsprekelyk bevestigd word. - Een verstandig man spreekt doorgaans weinig: maar neemt tyd en plaats altyd wel in agt; en als hy dan spreekt, geeft hy goede reden van zich. - Dan een babbelaar is gelyk aan die ledige vaten, welke wel veel geluid maken, dog inwendig niets wezentlyks bezitten. Al wie derhalven iets spreekt, of iets zegt, moet wel weten wat hy voortbrengt.

Men zal geen mensch ooit aantreffen, welke de gezondheid niet voor den grootsten schat op aarde houd; die dezelve niet waardeert boven alle aardsche en tydelyke goederen; en waarlyk niet ten onregte. Want alle Schatten, alle Waardigheden, Eer en Aanzien, zyn, zonder de Gezondheid, niets te agten. - Dan hoe is het mogelyk te begrypen, dat de menschen nochtans iets zo schandelyk verwaarloozen, daar zy zelve getuigen het hoogste belang in te stellen!

[p. 653]

Het is eene onvergeeflyke dwaasheid der menschen, die hen veelal het dierbaarste doet verwaarlozen, door dingen te verkiezen die van gene waarde zyn.

De Dood is de natuurlyke vyand van 's Menschen Leven. De Dood is dat geen, van 't welk de gehele natuur eenen afkeer heeft. - De Dood beneemt, en ontrooft den mensch, op eenmaal, al zyn aardsch geluk, alles wat hy bezit, zonder vooruitzigt, om ooit weer tot derzelver bezit te geraken. - De Dood is het eind van alles. Zo aangenaam, zo wenschlyk als het leven is, zo afschuwelyk, zo gevreesd, is de Dood. Van al wat ons op aarde treffen kan, is de Dood het afzigtelykste; want wat zou een mensch niet geven tot lossing zyner ziele?

Het is een zeer gemeen gebrek onder de menschen, om op het eerste voorkomen te oordelen over zaken, van welk een aart of natuur zy ook wezen mogen, zonder dezelve alvorens nauwkeurig overwogen te hebben. Dit gebrek is eene ryke bron van zeer gevaarlyke en schadelyke dwalingen. - Men moet eene zaak, eer men 'er zyn oordeel over velt, alvorens op de allernauwkeurigste wyze onderzoeken en nagaan: dan is men in staat, en ook dan maar alleen, om 'er juist en regtmatig over te oordelen.

Wanneer iemand zich overgeeft aan een kwaad en ergerlyk gedrag, zo word hy in den beginne nog al veel weerhouden door de schaamte, en de vrees voor menschen: dan, zo dra deze beschutting eens doorgebroken zy, is het kwaad bykans onherstelbaar; en men word zo stout, dat 'er ten laatsten niets meer zy, 't welk de ziedende driften kan beteugelen. Men zy des tegen de eerste aanritzelingen ten kwaade op zyne hoede!

Het is niet te zeggen, wat de vooroordelen by de menschen kunnen uitwerken, en welke nadelige gevolgen zy doorgaans hebben. In het zoeken en opsporen van de waarheid zyn ze ten uitersten nadelig; in het beoordeelen van zaken allerverderselykst, en in hare gevolgen veelal allerrampzaligst. - Ongelukkig is het, dat de vooroordelen der menschen zo zeer bezwarelyk te overwinnen zyn; om dat 's menschen begrip en oordeel, als het eene zekere plooi gezet heeft, niet dan bezwarelyk veranderd kan worden.

Wanneer de Jeugd dwaasheden begaat, die voortspruiten uit natuurlyke driften; dat is nog eenigermate te verschoonen. Maar dat Oude Zondaars hunne driften niet kunnen beteugelen, en de geheiligste banden verbreken, is volstrekt onverschoonelyk.

Op het Tooneel der Waereld worden oneindig vele en zeer onderscheiden rollen gespeeld. Ieder mensch heeft eenen byzonderen; dog velen hebben rollen, die ze met malkanderen, en in het gemeen, spelen. Zommigen houden de

[p. 654]

hunne bedekt, en zouden zich schamen, om die onder het oog van het gemeen in het openbaar te spelen. Anderen schamen zich niet meer, en durven ongeoorloofde bedryven, zo wel als pryzenswaardige, in het openbaar vertoonen. - Het is des niet te verwonderen, daar 'er zo vele onderscheiden en hemelsbreed van elkanderen verschillende bedryven gespeeld worden, dat 'er vele behagelyk zyn, maar ook oneindig vele zeer aanstootelyk, en ten uitersten walgelyk moeten voorkomen.

Hy is een Pedant in den hoogsten graad, die zyn werk niet wil onderwerpen aan het oordeel van verstandige Mannen. - Die zich alleen het regt aanmatigt, om juist te kunnen oordelen, en meent alleen het regt te hebben, om over werken van vernuft, en dus over zyn eigen arbeid, te kunnen vonnissen, is een zeer verwaand mensch of een gek.

By de meeste menschen is 'er niets zwaarder, en moeljelyker, om uit te voeren, dan opentlyk hunne dwalingen te belyden.

Het is een wys, en tevens voorzigtig Man, die zyne daden en handelingen rigt, naar de aanmerkingen en oprechte raadgevingen van ervaren en tevens vrome raadgevers. Maar hy is een dwaas, die goeden raad veragt, en leerzame onderrichtingen in den wind slaat.

Het is niet genoeg iets stelligs te zeggen; men is verpligt, het geen men zegt, met dugtige bewyzen te staven; ten zy men waarheden voordraagt, die ieder een weet, die aan al de wereld bekend zyn.

Wee den Man, die op kwade wegen wandelt; en de liefde, waarop zyne wettige Egtgenoote alleen het regt heeft, aan anderen schenkt. Wee de Huisvrouw, welke haren Man op dezelfde wyze ontrouw is!

De Galanterie, (die zich echter binnen de palen der Kuisheid houd,) zo als men het in den hedendaagschen smaak noemt, is nog verschoonlyk in de losse Jeugd: maar ze is onverdragelyk in menschen van dagen. - Een oude Adonis maakt in de Samenleving de zotste figuur, die men kan uitdenken; hy is volstrekt ieders veragting waardig, en stelt zich ten spot van al de Waereld.

c.v.d.g.