Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1783

[p. 42]

Zedelyke bedenkingen.

Het Goud is verleidend, het Zilver verlokkend. De schatten der Aarde zyn de roerzels, de drvsveren, van een groot aantal van be ryven der Stervelingen. Hoe vele schenddaden, hoe vele gruwelen zyn 'er niet gepleegd uit loutere Geld. zugt! - Hoe velen hebben zich, door haar gedreven, niet schandelyk bevlekt, bezoedeld met het bloed van hunnen Evenmensch. - Hoe vele eeden en pligten zyn 'er niet door haar verbroken! Hoe veel verraad heest zy niet vaakmalen gebrouwen, en brouwt ze nog dagelyks! - Hoe vele Landen, Volken, of derzelver gewenschte bezittingen, zyn door haar niet in 's Vyands magt geleverd! - ô Pest van het menschdom, die Koningryken en Staten omkeert, die gruwelen smeed, en den mensch in een monster verkeert, als gy het hart geheel beheerscht. Dat gy nooit........

Zou men het wel ooit kunnen of willen geloven, zo het op de getuigenis, op de redenering en niet op de bevinding, rustte. Zou men 't wel geloven, als men verzekerd wierdt, dat 'er in de natuur redelyke wezens bestonden, die het zich tot eene zonderlinge eer rekenden, wanneer zy het bloed hunner Natuurgenoten plengen mogen! - Redelyke Wezens, die eenen onsterfelyken roem verwerven, met menschenbloed re vergieten! Het is ondertusschen, van alle euwen her, door de ondervinding, onweêrsprekelyk gemaakt, dat de beroemdste en gedugtste Oorlogshelden, met vermaak, hunne benden zich in het bloed hunner Natuurgenoten zien baden; en dat zy dezelve gedurig aansporen, om hunne woede meer en meer voort te zetten. Wat zal men 'er van zeggen? voorwaar niets anders, dan dat de mensch onder de roofdieren het wreedst is.

Al wat de mensch ook moge verliezen, zyne Goederen, zyne Bezittingen, zyne Vrienden, ja alle zyne gewenschte dingen, de Hoop verliest hy bykans nimmer geheel. Alles verloren hebbende, is de Hoop het enigste, dat hem nog by blyft; zo dat de mensch, zelfs in den dood, blyve hopen.

Het zyn de Vermaken, die zich aan het oog der Waereld, en vooral aan de Jeugd, zeer bevallig opdoen, en altyd hunne beste zyden laten zien. Hier van daan is het, dat ze zo vele Menschen verleiden, en, door hun bedriegelyk schynschoon, van het pad der Deugd tot zich trekken.

Hoe zeer men overtuigd is, en dagelyks geleerd word, dat 'er niets bestendigs is onder de Zonne, houd nochtans dit denkbeeld de aandagt der meeste stervelingen het minste bezig.

[p. 43]

Wanneer men in de bezitting van eene zaak is, acht men dezelve doorgaans niet op hare waarde: deze kent men beter voor en na derzelver bezitting.

De minste Menschen schatten de Vriendschap op hare juiste waarde; by de meesten word dezelve geschat naar het voordeel dat zy aanbrengt.

De Dood is de wreedste, de gedugtste, Vyand van het leven. Al wat adem heest word door hem overwonnen, en is genoodzaakt, vroeg of spade, den laatsten tel aan hem te betalen.

Nooit blyven de misdaden ongestraft, of de Deugd onbeloond; beiden ontvangen zy regt, 't zy vroeg of laat.

Indien 'er gene ooren geleend wierden aan den kwaadspreker, hoe dra zou het uit zyn met alle lasteraars en kwaadsprekers!

Niets is zo aanminnig, zo heilryk en wenschbaar, voor den mensch in het byzonder, en voor den Staat in het algemeen, dan de zoete en stilie Vrede. Kunsten en Wetenschappen bloeijen; de blyde welvaard is bykans aller lot; de schatten vermeerderen, en de vrugten van 's Menschen arbeid worden met vreugde ingezameld. - Dan het Oorlog is hatelyk, wreed, verschrikkelyk, en algemeen verderfelyk. - Geen heil is in het Oorlog te zoeken. Het is altoos verderselyk voor de Maatschappy: - verwoest Steden en Landen; - doet den blyden welvaard vlugten; - vernielt schatten en rykdommen; - brengt en voert alomme met zich de naakte armoede, en word t' allerwege verzeld door Jammeren, Schrik en Onheil.

Valschheid is het snoodste en gevaarlykste aller Monsters, De Valschheid moord in het heimelyk. Zy is een schrikdier in het midden van de Hel geteeld; een monster, dat, onder den schyn van Vriendschap, de snoodste rollen speelt. Elk vlugt voor dat schrikdier erger dan voor de pest; dewyl het tog veel schadelyker, veel verderfelyker is.

Hy is een beminnelyk man, die zyn gegeven woord houdt: maar Hy, die zyn woord, die zyne geloften, niet gestand doet, word of gehaat, of bespottelyk.

Hy, die gesteld is om het kwaad tegen te gaan, en te straffen, maar 'er zelven in voorgaat, is een gedrogt in de natuur, een pest in de zamenleving. Hoe vaak gebeurt het echter niet, dat zulken, die het kwaad moeten straffen, daar in de eerste de voorgangers zyn.

Niets is heiliger dan de Huwelyksband; en daarom is hy de grootste booswigt, die dezelve schend.

Zou 'er wel één mensch op het toneel dezes Aardkloots te vinden zyn, die met het zyne zo te vreden is, dat hy volstrekt niets meer begeere?

Ongelukkige Vrouwen, wier Mans loeren op anderen! - Ongelukkige Mans, wier Vrouwen hen hoorens planten, die

[p. 44]

van elk gezien worden. - Kreeg elk wat hy verdiende op deze Waereld, zy mogten hun leven lang....... Dan de regtvaardige straf zal hun vergolden worden; dan, wanneer ieder het loon zal ontvangen van zyne daden! - Beeft, gy snoodaards; want de straf zal u gewis overkomen: gy kunt ze op gene mogelyke wys ontgaan.

Is 'er wel een groter vermaak op Aarde, dan zich geens kwaads bewust te zyn?

Het kwaaddoen word eene hebbelykheid. De geringste misdaad word wel dra door eene grotere vervangen, en dat neemt toe; in zo ver, dat men eindelyk alle eer en schaamte verloren heeft. Wanneer de mensch deze kwyt is, stoort hy zich nergens meer aan. De schaamte is tog de sterkste voormuur tegens de ondeugd. Als nu deze verbroken is, dan vind de zonde gene sterkte noch beletzel meer, waar door zy wordt tegengehouden.

Men mag omtrent vele zaken inschikkelykheid gebruiken; dan eene Vrouw mag niet onverschillig zyn omtrent de trouw van haren Man; noch hy omtrent die van zyne Huisvrouw. Het is niet genoeg zich des niet te bekreunen, en het over te laten tot den gedugtsten der dagen, waar op alles openbaar en vergolden zal worden. - Wee u, gy Egtbrekers; want uw loon zal allervsselykst zyn.

Gelukkige Inwooners, wier Burgervaders het heil hunner Burgeren ter harte nemen, die waken voor het welzyn hunner onderdanen; die, volgens eed en pligt, de lasse vleijery verfoeijen; maar uit een Vaderlandsch grondbeginzel het algemeen welzyn oneindig hoger schatten dan het verleidend Goud en het verderslyk Zilver; die liever, als Vaderlandsgezinden, hunne dierbaarste panden, ja hun leven zelfs, willen verliezen, dan hun aanzien en gezag bouwen op de puinhopen van een verraden, en ten verderve gebragt, Gemenebest.

Wie zyne eer en goeden naam eens verloren heeft, die kan dezelven zeer bezwaarlyk weêr te rug krygen. De eer is beter dan rykdommen, en een goede naam kan tegens de grootste schatten opwegen. Is het dan niet onvergeeflyk, dat vele menschen zo los te werk gaan, omtrent eene zaak van zo veel aanbelang, eene zaak van zulk eene grote waarde!

c.v.d.g.