|
| |
| |
| |
Beschryving van de Epidemische Zinkingkoorts en derzelver Gevolgen, welke in de maand Juny 1782, te Haarlem, geregeerd heeft. Door de Stads Doctoren aldaar. Te Haarlem, by C.H. Bohn en Zoon, 1782. In gr. 8vo, 226 bl. en 2 Lysten.
Niemand, die gewoon is zelfs den loop der Ziekten op te merken, en de Natuur in haare werkingen, met eigen oogen, en zonder vooringenomenheid, te aanschouwen, zal kunnen ontkennen, dat dit Boek eene juiste Beschryving bevat van de Zinkingkoorts, zo als dezelve in Juny 1782 te Haarlem geheerscht heeft. Op het voorbeeld van den onvergelykelyken Sydenham, geeven de geleerde Schryvers voor af eene nette Beschryving van de Meteorologische Waarneemingen, door den Heer Brunings aan hun Wel Ed. medegedeeld. Deeze Waarneemingen komen voornamentlyk hier op uit, dat 1. de gemiddelde stand des Barometers, in de vyf eerste Maanden deezes Jaars, genoegzaam altoos laager geweest is, dan die der Waarneemingen van 20 Jaaren te vooren. 2. Dat de Thermometer gemeenlyk laager gestaan heeft, en dus de Lugt kouder geweest is, dan men, volgens een lange reeks van Waarneemingen, door des kundigen, stellen moet, meestal plaats te hebben. 3. Dat die Winden het meest gewaaid hebben, door welken de dampkring het minst in staat was gezuiverd te kunnen worden. En eindelyk 4. dat de dampkring, geduurende deezen tyd, ongemeen betrokken en vogtig geweest is. - Op deeze Waarneemingen der Luchtsgesteldheid, gronden de Heeren Schryvers hunne Pathologische Beschouwingen van den Dampkring, en ze toonen ten allerklaarsten, welken invloed eene zodanige Luchtsgesteldheid op het menschlyke Ligchaam hebben moet, en hoe de Epidemische Catarrhus natuurlyk daar uit voortgekomen is. - Deeze Pathologische Beschouwingen worden vervolgens door de Waarneemingen van de beroemdste Schryvers bevestigd. Met één woord, alles wat in het eerste Deel van dit Boek, over de oorzaaken, loop, en geneeswyze der Catarrhale Ziekte gezegd word, toont niet alleen allerduidelykst, dat de Opstellers niet weinig moeite aan dit Onderwerp besteed, dat zy de beste Schryvers daarover geraadpleegd hebben, maar ook de gantsche Beschryving van de
Zinkingkoorts, en derzelver
| |
| |
toevallen, strookt volkomen met de Waarneemingen van anderen omtrent deeze Ziekte. - In het tweede Deel van dit Boek, vind de Leezer eene Beschryving van de hevige Pleuritis en verdere ontstekene Ziekten, welke de Zinkingkoorts onmiddelyk volgden. Het oogmerk der Heeren Opstellers is, voornaamentlyk, om aan te toonen, dat de Pleuris en verdere ontstaane Ziekten in dezelfde Epidemische Constitutie gegrond waren, als de Catarrhus; dat dezelve morbi veri inflammatorii geweest, en dat diensvolgens de apparatus antiphlogisticus, en de herhaalde Aderlaatingen, de waare Geneeswyze in deeze Ziekten geweest zyn.
Wy zullen, zo veel ons bestek toelaat, de bewyzen, waarop de Heeren Schryveren hun gevoelen grondvesten, kortlyk onzen Leezeren mededeelen, en zonder in het geschil, 't welk tusschen hun Wel Ed. en den Heer Brouwer Bosch, omtrent den aart deezer Ziekte, ontstaan is, te treeden, slegts eenige weinige opmerkingen, die ons, by het herhaalde doorleezen deezer Verhandeling, zyn te binnen geschooten, byvoegen, en wy vertrouwen, dat door de Schryvers zulks niet kwalyk opgevat zal kunnen worden; houdende ons met hun Wel Ed., aan de aangehaalde Latynsche spreuk: Amicus Socrates, Amicus Plato, sed magis Amica Veritas.
Dat de Pleuris en de verdere ontsteekene Ziekten in dezelfde Epidemische Constitutie gegrond waren, als de Catarrhus, word (pag. 70) beweezen, vooreerst, uit de Lugtsgesteldheid der vyf eerste Maanden. - Zeer naauwkeurig hebben wy (pag. 7) de Pathologische beschouwing des dampkrings, met betrekking tot de Zinkingkoorts, gevonden, hoe naamentlyk, uit de vogtigheid des dampkrings, onze Bloedvaten verslapt, de circulatie verminderd, de perspiratie belet, en dus de grond tot Catarrhale Ziekten moet gelegd worden. - Dan, wanneer de Schryvers, uit dat zelfde beginzel, de inflammatie des bloeds willen afleiden, dan dunkt ons, dat zy ter liefde van hun Systema te verre gaan: - wel is waar, zy zoeken dit uit de Nieuwspapieren, en de ingekomen berichten, de bekragtigen; dan wy merken hierop aan, dat men, in de eerste plaats, op de vertellingen van Nieuwspapieren, vooral in het beschryven en characteriseeren van Ziekten, zeer weinig staat kan maaken; en wat, in de tweede plaats, de toegezonden berichten betreft, zo blykt daar uit niets meer, dan dat de Ziekte van eenen Ca- | |
| |
tarrhalen aart geweest is, dat ze over 't geheel genoomen (zo als ook de Schryvers zelve opgemerkt hebben) zig zeer gemakkelyk heeft laaten behandelen, dat by zommige Lyders tekenen van inflammatie zyn geweest, en dat in die gevallen de cura ant phlogistica, voornaamentlyk, de geneezing bewerkt hebbe; maar daaruit volgt onzes oordeels nog niet, dat de ontsteekene Ziekten, als onmiddelyke gevolgen van de Constitutro Epidemica, aangemerkt kunnen worden. - Alles wat men 'er uit gevolgtrekken kan, is, dat de febres Catarrhales, of liever de materies Catarrhalis, in subjectis praedispositis, en onder zekere bykoomende omstandigheden, plaatzelyke ontsteekinge kan maaken: - en dus dat deeze ontsteekingen meer als gevolgen van de Catarrhale Ziekte
moeten beschouwd worden. - Zoortgelyke dolores Rheumatici, hebben wy, in den loop der Catarrhale Ziekte, zeer dikwils waargenomen, en in dit denkbeeld zien wy ons gesterkt, door het getuigenisse van den beroemden Latynschen Celsus. - ‘De Catarrhale Ziekte is de gemaklykste, als de stoffen uit het hoofd zig door de neus ontlasten; de Ziekte is ongunstiger, als dezelve zig tot de Keel bepaalt; maar plaatzen deeze stoffen zig in de Longen, dan word daaruit eene hoogst gevaarlyke Ziekte gebooren.’ - Hier ziet men duidelyk, dat Celsus de ontsteekinge, en andere gevolgen der Catarrhen, uit de verplaatzing der materia Catarrhalis, afleid. Wy zouden dit, met de waarneemingen van anderen, en in 't byzonder, met die, van den waarlyk grooten Stoll kunnen bevestigen; dog genoeg! - Het tweede bewys, waarop de geleerde Schryvers dit hun gevoelen grondvesten, en waar door zy zig den weg zoeken te baanen, om deeze Ziekte als een waare morbus inflammatorius te doen doorgaan, is de algemeene geschiktheid tot inflammatie, in byna alle Ligchaamen te deezer tyd. - Zy vonden niet alleen, dat die geenen, welke door een inflammatio particularis aangetast wierden, of dat zy, welker Catarrhus Rheumaticus geworden was, ontstooken bloed hadden; maar zelfs by die geenen, welke nimmer eenige dispositie tot ontsteeking hadden, zag men, als 'er, om de hevigheid des Zinkingkoorts, eene kleine Aderlaating moest gedaan worden, al mede het bloed ontstooken: - eindelyk hebben zy zelf op gezonde Menschen proeven genomen: zy hebben ook deezen eenige oncen bloeds laaten aftappen, en het zelve ontstooken gevonden. - | |
| |
Wy hebben geen reden, om iets, van alles wat de kundige Schryvers hieromtrent waargenomen hebben, in twyfel te trekken, echter kunnen wy niet voorby, aan te merken, dat, terwyl men dit
ontstooken bloed in alle soorten van Lyders, ja zelf by gezoude Menschen, ontdekt heeft, wy zeer twyfelen, of dit bloed wel degelyk inflammatoriae indolis, dat is met eene waare Crusta inflammatoria bedekt geweest is, dan of het niet veeleer eene Crusta Rheumatica geweest is, die, zo als van Swieten, en in 't byzonder Stoll, dikwils waargenomen, en naauwkeurig beschreeven heeft, in Catarrhale en Rheumatieke Ziekten, zig op het bloed vertoont. Immers de Heeren Opstellers stemmen zelfs, (pag. 111) toe, dat deeze korst op het bloed, by onderscheiden Lyders, en onder verscheiden omstandigheden, zeer veel verschilde, dat zy ook by zommigen Rheumatiek bloed, en by anderen wederom Catarrhal bloed, gezien hebben: zy zyn edelaartig genoeg, om toe te staan, dat hieromtrent nog zeer veele duisterheden plaats hebben, die misschien nog voor eene volgende Eeuw bewaard zyn, om verklaard te kunnen worden: dat de verschillende Constitutien, Sexe en Ouderdom, de meerdere of mindere wydte van het laatgat, en zelf de wyze van het bloed te verzamelen, - dat dit alles, en nog veel meer, zeer veel invloed op den staat van het bloed heeft; en zy dikwils hebben waargenoomen, dat het bloed van eene waare ontsteekingskorst scheen te verschillen. - By dit alles koomt nog, dat dit ontstooken bloed gevonden wierd, by Lyders, die eene hevige Catarrhale Koorts hadden. - Daar nu de Schryvers dit ontstooken bloed, als eene dispositio ad morbum inflammatorium aanmerken, zo verwondert het ons, dat dit ontstooken bloed in Lyders die aan eene hevige Catarrhale Koorts laboreerden, geen morbus perfecte inflammatorius heeft voortgebragt. - Dit immers is het gewoone denkbeeld, 't welk men zig van een morbus inflammatorius maakt; echter, schynen de geleerde Opstellers dit tog te houden voor een febris Catarrhalis, cum sanguine
inflammatorio. - Zoude men uit dit alles niet mogen besluiten, dat, in alle die gevallen, waar men eene zodanige Crusta vera inflammatoria op het bloed ontdekt heeft, en waar teffens eene inflammatio particularis aanweezig is geweest, deeze als een gevolg van de materia Catarrhalis, en deszelfs prikkeling, in subjectis praedispositis moet beschouwd worden? - Dog de Heeren
| |
| |
Opstellers gaan verder, en toonen, uit den Loop, toevallen en geneeswyze der ziekte zelve, dat het weezentlyk een morbus inflammatorius geweest is. - Wy zullen onzen Leezer den zaakelyken inhoud daarvan mededeelen.
Het was niet vreemd te zien, dat zommige Lyders, naa dat zy twee of drie dagen met Catarrhale toevallen geworsteld, en over lendenpyn, en een pynlyk gevoel in armen en beenen, geklaagd hadden, somtyds onverwacht, over eene steekende pyn in de zyde, of in of onder de borst begonnen te klaagen, en betuigden, dat deeze pyn hun op de minste inademing ondraaglyk was: - deeze pyn was niet altoos in dezelfde zyde, of op dezelfde plaats: dikwils klaagden zy, dat de pyn in de borst, tot onder de Clavicula zat, by anderen zette zy zig vast onder het schouderblad: somtyds scheen dezelve zo laag te zakken, dat men ze voor pyn in de Nieren moest houden, (pag. 89.) By deeze pyn, die een febris continua remittens, brandende hitte en onleschbaare dorst, ten geleide had, voegde zig weldra een zeer vermoeiende hoest, althans by veelen, ('er waren eenigen die niet hoestten;) de hoest was de eerste twee dagen droog, dog veranderde met den vierden dag in eenen vochtigen, die teffens bloedig was. - Dan wyl, by deezen, de pyn niet meer tot de zyde alleen bepaald was, voelden zy dezelve dan onder de schouder, dan onder het sleutelbeen, en dan door de geheele borst. - Benaauwdheid, harde pols, drooge huid, in sommigen met verligtend zweet, - wanneer het zweet zig in den beginne instelde, - of wanneer de Lyders zeer laat aan 't zweeten kwamen, was zulks nadeelig, - ja doodelyk. - De Urin was brandende, - ook wel zeer dun, en zonder kleur, - of met vliezige draaden. - De stoelgang was, over het algemeen, zeer weinig; dog de ontlaste drekstoffen zeer ongelyk; zynde by sommigen vry natuurlyk, terwyl andere nu en dan dunne faeces loosden. - De eetlust was by de meesten gantsch verlooren, by sommigen was de tong droog, glad, en blinkende: by anderen met een dunne slymachtige korst bezet, - de gansche borst was pynlyk. - De Lyders voelden, naa de Aderlaating, slegts eene kortstondige verligting, - by verscheiden kwam koud vuur. Zy stierven
op onderscheiden dagen, op den 13den, den 11den, den 10den, en den 6den dag. - By sommigen veroorzaakte de Ziekte eene Ischurie, eene ontsteeking in de
| |
| |
hersenen, eene Gastritis, waarvan de Lyder hersteld is. - Anderen hadden den 9den dag eene scheiding, - anderen kreegen eene vomica, phtisis, - anderen stierven aan gangraena.
Dit was het beloop van deeze zo veel gerucht gemaakt hebbende Ziekte, zo als zy zig in de Stad Haarlem geopenbaard heeft. - Men heeft 'er de methodus antiphlogistica in gebezigd. - Men heeft de Aderlaatinge tot tien en elf maalen herhaald. (pag. 117.) - Men zag, op het bloed, een crusta inflammatoria, (waarvan wy reeds gewag gemaakt hebben.) - Men heeft de beste antiphlogistica toegediend. - Vermits de oordeelkundige Opstellers uit de ondervinding wisten, dat de Spaansche Vliegenpleisters in principio inflammationis, de Ziekte heviger maakten, zo gingen zy niet eerder tot dit middel over, dan wanneer door herhaalde Aderlaatingen, stoovinvingen, enz. de inflammatie minder was, en alle de overige middelen niet toereikende waren. - Met één woord men beschouwde de Ziekte, - de pleuritis, als eene inflammatio sanguinea yera, en hierin wierden zy bevestigd, doordien de Laxeermiddelen de Ziekte verergerden, (pag. 114.) - De Schryvers bevestigen deeze hunne geneeswyze, door het gezag van groote Mannen, die in de febris Catarrhalis de Aderlaating hebben voorgeschreeven. - Dit laatste stemmen wy zeer gaarne toe, - daar kunnen zeer veele gevallen zyn, en zodanige zyn ons, hoewel zeer zelden, in deeze zelfde Epidemie voorgekoomen, - waarin de Aderlaatingen absolut noodzaakelyk zyn. - Dog de groote vraag blyft altoos, - of deeze laatinge quoad essentiam morbi, of quoad circumstantias subjecti, vereischt word? - Wy hebben reeds te vooren aangemerkt, dat, in volbloedige Menschen, in aandoenlyke gestellen, de materia Catarrhalis, of Rheumatica, zeer ligt ontsteekinge en pleuritis kan maaken, en in deeze gevallen zyn zomwylen de Aderlaatingen noodzaakelyk, wanneer men teffens bedagt is, om door het aanleggen van vesicatoria, zo spoedig
als doenlyk, de Catarrhale stoffe naa de opperhuid zoekt te brengen.
Een uitmuntend Schryver van onzen tyd, de Heer Stoll, van wien in deeze Verhandeling met lof melding gemaakt word, heeft ons de kentekenen, van eene inflammatio vera en Rheumatica duidelyk opgegeeven, en ons gewaarschouwd deeze Ziekten, in de behandeling, voorzigtig te onderscheiden. Het zy ons geoorloofd, ee- | |
| |
nige deezer tekenen onzen Leezer mede te deelen. - De Rheumatique ontsteeking is minder gevaarlyk, en wordt dikwils door de resolutie geëindigd; zy houdt zig aan geene bestemde dagen van scheiding, en schoon zy op de edele deelen valt, zo worden 'er echter de Lyders van hersteld, welke binnen weinige uuren door eene waare ontsteeking op dezelfde plaats zouden moeten sterven. - Hy brengt de Gastritis tot een voorbeeld by, - dezelfde Ziekte waarvan een Lyder te Haarlem hersteld is. (Zie de Bylage, Waarneeming XV, pag. 193.) - De waare ontsteeking word binnen weinig dagen bepaald, en verspreid zig niet, zo als de Rheumatique, over een geheel deel, of meerdere deelen te gelyk. By het Rheumatique zydewee, vind men voorafgaande of somtyds tegenwoordige pynen in armen en beenen, en eene voorafgaande ligte huivering. - Hy onderscheid verder de Rheumatique, door eene schielyke en onverwagt opkoomende scherpe, snydende, en steekende pyn: - door de verspreiding der pyn over de geheele borst, door de verplaatsing derzelve, door de pynlykheid der plaats, op het aanraaken, door de makkelyker ligging op de gezonde zyde, door eene slymige korst op de tong, door de schielyker vogtigheid der hoest. - Het bloed is in beiden ontstooken, in de Rheumatique is de korst dikker, in de waare meer opgekrompen; de waare houdt zig meer aan gestelde dagen der crisis, de waare valt meer en meestal in bloedryke gestellen; terwyl de Rheumatique alle gestellen zonder onderscheid kan aandoen! - Wanneer wy de Epidemie, die Stoll ons beschryft,
vergelyken met die, welke ons de Opstellers deezer Verhandeling hebben afgeschetst; wanneer wy de Lugtsgesteldheid, welke in de Epidemie, die de beroemde Stoll ons afschildert, is voorafgegaan, met de Meteorologische Waarneemingen, zo naauwkeurig door de Heeren Stads Doctoren te Haarlem beschreeven, vergelyken; dan ontdekken wy in beiden de grootste overeenkomst. - Dan koomt het ons, ten hoogsten, waarschynlyk voor, dat de beschreeven pleuritis niet van eenen waaren inflammatoiren, maar van eenen Rheumatiquen aart geweest is. - Zien wy vervolgens op de geneeswyze, in beide gebezigd, dan zien wy, dat men gedeeltelyk den zelfden weg heeft ingeslaagen: - beide hebben zy de Methodus antiphlogistica aangeraaden: - beide hebben zy de Aderlaatingen, wanneer zulks vereischt wierd, in het werk gesteld. - Daar
| |
| |
is echter een aanmerkelyk verschil in beide geneeswyzen, ten aanzien van het aanleggen der Spaansche Vliegenpleisters. - Stoll beschouwde de Ziekte als Rheumaticq: hy onderscheidde in dit geval, de pleuritis Rheumatica, van de pleuritis inflammatoria, en, uit dien hoofde, trachtte hy, door het schielyk appliceeren van Spaansche Vliegenpleisters, de Ziekte meester te worden: terwyl de Geneesheeren te Haarlem de Ziekte als inflammatoir beschouwende, eerst dan de Visicatoria lieten aanleggen, wanneer de kragten door de Aderlaatingen reeds waren weggenoomen. - Stoll zegt, en hy is een Man daar men staat op kan maaken, zeer gelukkig met zyne geneeswyze geslaagd te zyn. - De oordeelkundige Schryvers deezer Verhandeling getuigen de Ziekte hardnekkig gevonden te hebben. - Wy laaten 't aan den kundigen Leezer, uit de opgegeeven vergelyking, te beoordeelen, welke geneeswyze de beste is. |
|
Auteursrechtvrij