Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1782

Zedelyke bedenkingen.

De wegen des vermaaks zyn niet altyd de wegen der slegten, de paden der verkeerdheid. Men vind vermaken die wezentlyk zyn, waar van de vrugten het gemoed der Menschen, als met een heilzaam voedzel, verzadigen kunnen. Zodanige vermaken treft men aan op den weg der Deugd, welken de verstandige bewandelen. Dan men vind ook vermaken, welker genieting den boezem der stervelingen ledig laten; dezen treft men aan op den weg, welke door den verstandeloozen bewandeld word; wiens einde nederdaalt in het verderf; en over wiens uiterste, de rampzaligheid haaren aanvang neemt.

Wanneer men zyne verkeerdheid ziet, is het eene onvergeevelyke dwaasheid, of eene onverschonelyke halstarrigheid, te weigeren om dezelve te beteren. Dit is het bestaan van verharde menschen, die opzettelyk willen zondigen. - Aan den anderen kant word 'er veel verkeerdheid bedreven van lieden, wier harten zo verkeerd, zo boos niet zyn, die, of door het kwaad als overrompeld, en door den uitwendigen schyn misleid worden; of die ongevoelig zyn weggesleept door het kwaad, en in het midden van de Wereld leven, terwyl zy zich geenen tyd gunnen, om bedaard op zich zelven, en hun levenstrein agt te geeven. Zulke menschen kunnen goede harten bezitten, hoewel zy groote zondaars zyn.

Het is een bewys van een verstandig man de voorkomende gelegenheid aan te grypen; maar het werk der zotten, de gepaste gelegenheden te laten voorby gaan.

[p. 337]

Hoe groot is het verschil tusschen den ommegang; van een kregel en twistziek mensch, en zulk een, die den Vrede lief heeft, en allen twist vermyd! by den eersten zyn gestadige krakeeling, gemor en gekyf; daar by den laatsten vrede en stille vergenoegdheid woont.

Men vind in de Zamenleeving zeer veele menschen, die enkel geboren schynen te zyn, om kwaade gerugten voort te brengen; wier tongen zich rusteloos bewegen; dog alleen ten nadeele van den Evenmensch.

Een opgeblazen trotsaart is een lastig en onhebbelyk Schepsel: hy ziet elk met een oog van verontwaardiging aan; dog is zelve een spot en veragting by al de Wereld.

De verstandigste Wysgeeren hebben, van alle tyden af, bepaafd, en als eenen onfeilbaren grondregel vastgesteld, dat 'er, om zo te spreken, bykans nimmer eenig ongeluk gebeure, (indien het niet onmiddelyk van de eerste oorzaak afdaale, maar zich in den kring der tweede oorzaken bevinde,) 't welk niet door een voorzigtig gedrag, of eene wyze en verstandige bestiering, had kunnen voorgekomen worden. Hier uit mag men veilig afleiden, dat het nauwkeurig nagaan der oorzaken en gewrogten, het geschiktste middel zy, om zich te beveiligen tegens den aanval van nieuwe ongelukken, waarmede men gedreigd word; het geschiktste middel, om, zo veel mogelyk zy, een aanhoudenden voorspoed te genieten, en gelukkig te leven.

Een Land is allerongelukkigst te agten, in 't welke brave burgers zich alomme vyanden op den halze halen: de wetten vertreden worden, en zy, die het bestier in handen hebben, eene willekeurige bestiering voeren.

Zy die in hoogheid gesteld zyn, bevinden zich veeltyds in een kring, waar in zy alomme door de valsheid omringo worden; onder de bedriegelyke gedaante, welke de vleiery aanneemt. Het is doorgaans zeer bezwaarlyk voor de waarheid, de zulken te naderen; om dat ze alleen de toegangen voor haar wel bezet en gesloten vind. Het baat niet, of de zodanigen beminnaars van de waarheid zyn; zy krygen geene, of te weinig gelegenheid, om 'er hunne liefde en toegenegenheid aan te kunnen bewyzen.

Een mensch van nadenken, van goede beginzels, kan niet onverschillig zyn, wanneer de nyd, haat, en valsheid zamenspannen, om hunne woedende kragten op hem te beproeven: dan 'er kan een tyd komen, dat zulk een zich het woelen dier gedrogten weinig meêr bekreunt, maar het zelve met een oog van verontwaardiging beschouwd. Die tyd is, wanneer hy zich meer met het toekomende, dan het tegenwoordige, ophoud.

Beiden, en de natuurlyke Rechtvaardigheid en de Kristelyke Godsdienst vorderen, dat de onderdrukkingen belet, en

[p. 338]

het geweten eene volle vryheid vergund worden. Is het dan geene Wreedheid, strydig met de gronden van onze verplichting, anderen te willen dwingen, dat zy even denken als wy?

Het is het werk van eenen voorzigtigen Geneesheer, niet aanstonds, in alle gevallen, tot geweldige hulpmiddelen zyne toevlugt te neemen; als men zo wreed te werk gaat, storten de hulpmiddels den Lyder dikwils, hem geweldige pynen veroorzakende, in verschrikkelyke stuiptrekkingen. Dan de kwalen kunnen zo boos zyn, dat zy geweldige middels vorderen. - Een kundig Geneesheer weet zich hier omtrent, naar eisch der omstandigheden, te gedragen. Vordert de natuurlyke gesteldheid van elk mensch zulke behandelingen? Wie zal 'er aan kunnen twyfelen, of de gebreken van onzen geest moeten op een soortgelyke wyze behandeld worden?

Men vind in de Wereld ontwyfelbaar veel te weinig erkentenisse. Zy die weldaden ontvangen, vergeten dezelve zeer schielyk, of nemen wel, onder het ontvangen van weldaden, eene houding aan, waardoor zy ten klaarsten toonen, hoe zy eene verbeelding hebben, dat zy op al het goed, 't geen men hun bewyst, een zeker regt hebben; en dierhalven, dat men hun geene weldaden schenkt, maar slegts zyn pligt aan hun betoont.

Hy, die ligtvaardig van opzet en besluit verandert, toont dat hy van geen doordringend oordeel voorzien is. Hy verraad zyne eigen onbezonnen onstandvastigheid, en laagheid van Geest. Men moet daarom de zaken wel wikken en wegen voor men besluit; maar, eenmaal een welberaden besluit genomen hebbende, moet men 'er volstantig in volharden.

De stilzwygenheid is in vele gevallen ten uitersten prysselyk, en voor den mensch noodzakelyk. Met veel te praten verraad menig een zich zelven, die men voor een verstandig man had gehouden, indien hy de kunst van zwygen had verstaan. Hoe veel kwaads is 'er niet voorgekomen door de gaaf van stilzwygenheid te oefenen; en hoe veel kwaads heeft integendeel de snapagtigheid niet te weeg gebragt. Die in de schole van Pythagoras geleerd waren, bezaten de kunst van zwygen. Deeze Wysgeer zelve, op zynen tyd wetende te spreken, had anderen geleerd te zwygen: hebbende op deze wyze het gepaste middel gevonden, om rust en vrede te bewaren.

Indien het waar is, gelyk zommigen beweren, dat 'er op vrienden raad weinig te vertrouwen zy, om dat ze veelal omtrent ons niet onzydig genoeg, en al te blind zyn. Indien deze stelling doorgaat, dan weet ik niet tot wien een verlegen mensch zich keeren zal, om een goeden raad voor zich te verkrygen. Hoedanig een raad zal men krygen van hun, die onze belangens weinig of geheel niet ter harte neemen? of zullen onze vyanden ons met den besten raad bedienen?

[p. 339]

of moet men zich vervoegen tot menschen, welke ons in 't geheel niet kennen? Noch van de eersten, noch van de laatsten, kunnen wy den regten raad verwagten, om dat 'er geene reden altoos is, dat ze zich onze zaak grootlyks zouden aantrekken; en wie zal van zyne vyanden iets goeds hoopen kunnen? dierhalven kunnen wy ons alleen op den raad onzer vrienden verlaten.

Na Regen komt Zonneschyn, zegt het bekende spreekwoord. Na eenen hevigen Orkaan komt dikwils eene zeer groote-Stilte, en op eenen bloedigen Oorlog volgt de zoete en zagte Vrede. De mensch geniet dikwils de onafgebrokenste Gezondheid na eene hevige en felle Ziekte. Van achter de dikke Wolken van tegenheden, ziet men meermaals zyne heldere Gelukzon dagen. Op den barren Winter, volgt de verkwikkelyke Lente; de blyde Morgenstond op den donkeren Nagt; en zo volgen veele aangenaame voorvallen op onaangenaame omstandigheden; ja worden uit dezelven geboren. Dit alles is zeer geschikt, om den mensch door de eenzelvigheid niet te vervelen; maar hem door geduurige verandering levendig te houden.

Van de allerheilzaamste zaken, kan een zeer kwaad, en nadeelig gebruik gemaakt worden, indien ze in de handen van een boos, en bedorven mensch vallen. De allerheiligste dingen zyn hier niet van uit te zonderen. - Voor de Maatschappy is 'er niets nuttiger, noch heilzamer, dan de Godsdienst. Een mensch zonder Godsdienst heeft geheel geene zedelyke beginzels, en is in de Maatschappy ten uitersten te dugten; dewyl 'er geen band is om hem te verbinden, dan alleen de burgerlyk Wetten, welke hy op duizende wyzen geduurig kan overtreden. Dan de Godsdienst is een gevreesd werktuig, in de handen van eenen Veinzaard, of Dweeper; om dat die, onder eene Godsdienstige vertooning, de allerbaldadigste boosheden, en wreedheid durft plegen. Een maar al te groot aantal van vroege en latere voorbeelden, getuigt zulks ten overvloede.

c.v.d.g.