Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1782

Zedelyke bedenkingen.

Men behoort altoos wel in opmerking te nemen, of iemands feilen, die hy begaat, uit onwetenheid voortkomen, of uit opzet. Hy die onwetend misdoet, zondigt, zonder dat zyn hart 'er deel aan heeft, en is dus verschoonbaar. Dan Hy, die met opzet zondigt, heeft een boos hart, en verdient geene verschooning.

De grootste laagheid van geest bestaat in vuile lastertaal, in iemands goeden naam en eer, in het heimelyke, te belagen. Zy, die zich daar van eene gewoonte maken, zyn te lafhartig om voor het licht te verschynen: en ze bedryven gewonelyk de misdaden, die ze anderen te laste leggen.

Wy stervelingen, die aan gestadige wisselvalligheden, aan geduurige onbestendigheden en ongevallen, onderhevig zyn; die

[p. 126]

ieder ogenblik bloot staan aan wederwaardigheden en ongelukken; wy behooren even daarom altoos ons gedrag, naar de regelen van voorzigtigheid en oplettendheid, in te rigten. Nimmer moeten wy onopmerkzaam omtrent ons zelven zyn, ook nooit onagtzaam omtrent anderen en de dingen buiten ons bestaande. - Een ongeval komt vaak schielyk, en word dikwils door eene geringe omstandigheid veroorzaakt, die men, door oplettendheid, had kunnen voorkomen: - en wat is dan het gevolg? Het eene ongeval is veeltyds de oorzaak van het ander. Het eene ongeluk word door een ander vervangen; en weldra word men de ongelukkigste der stervelingen; veragt onder de menschen; van ieder verstooten; een ballast der Maatschappy.

Altoos te leven in een vooruitzigt van gestadig in verdrietiger omstandigheden te geraken; altoos in gestadige vrees te moeten leven, van telkens nieuwe en zwaardere onheilen te zullen ondergaan, is het ongelukkigste, en beklagenswaardigste leven, dat ons stervelingen, treffen kan. - Wat tog zou 'er ongelukkiger zyn, dan gestadig in de grootste vrees te leven, om van het een verdriet in het andere te geraken; zo dat het een ongeluk het andere vervange.

Als Menschen, en nog meer als Kristenen, zyn wy verpligt den Vrede te beminnen; ten minsten in zo ver de billykheid, onze eer en goede naam, het dulden; want deze vorderen onze bescherming.

Onze driften brengen ons vaak tot uitersten, en storten ons in ongevallen, waar uit wy ons daarna bezwarelyk of nooit redden kunnen. Hoe strak behooren wy dezelve dan niet in teugel te houden! Al wie verstandig handelt regelt dezelve naar de voorschriften van de Rede, en naar de regels der Voorzigtigheid.

Wanneer men anderen raad geven wil, dan dient men hen te kunnen overtuigen, dat de genegenheid voor hun, en derzelver heil en geluk, de eenige regels zyn, naar welke wy onzen raad inrigten; en de wezenlyke dryfveeren, die 'er ons toe bewegen; anders zullen onze beste raadgeevingen dikwils weinig ingang vinden, van de meesten verworpen, en veracht worden.

Het gebeurt niet zelden dat groote verdienste en ware deugd aangerand worden. - De nyd dryft maar al te vaak zommigen aan, om hen, die in verdiensten uitmunten, daarze ver beneden zyn, aan te randen.

Groote en edelmoedige zielen, trekken zich den laster het minst aan; ze houden denzelven voor een prikkel tot de Deugd; die zy, hoe felder gelasterd, des te schooner laten uitschitteren.

Geduld en Lydzaamheid heeft zeer vele moeijelyke zaken weten te boven te komen. Het is niet te zeggen, wat men

[p. 127]

door geduld en lydzaamheid vermag. - Beide zyn ze de voortbrengsters van de schoonste en nuttigste kunsten; en reiken den verzagtendsten balzem, voor de grievendste en smartelykste wonden.

Men verschoont doorgaans de eerste feilen ligter dan de volgende; en gebruikt omtrent de eerste eene inschikkelykheid, die men den volgenden weigert. Intusschen zyn de eerste feilen de grond van de volgende. Als men minder inschikkelykheid omtrent de eersten gebruikte, zouden de laateren zo ligt niet bedreven worden, en men er zomtyds geheel geen gevaar van loopen.

Vele menschen zyn gewoon, en scheppen groot vermaak in de wanbedryven van hunnen naasten uit te trompetten: de kleine te vergrooten, en de grootere onvergeeflyk voor te stellen. Dan men deed ongelyk veel beter, met, buiten noodzaaklykheid van melding, de allersnoodste bedryven te verzwygen, en de geringere vooral niet uit te meten. De mensch betoont zich ongelyk beminnelyker met een liefderyk, dan met een wreed, karakter.

Wie de Deugd, beminnelyke verdiensten en pryswaardige hoedanigheden, tot het voorwerp zyner schimpende spotternye stelt, is van een zeer bedorven aart; zich niet ontziende de allerheiligste zaken te ontheiligen, en aan zyne spotzugt ten doel te stellen.

Wie is niet overtuigd, dat, in de meeste menschen, de ongemeene hooge jaren iemand minder of meer kindsch maken. Wanneer men dan iemands verstand, kundigheden en wetenschappen zeer hoog wil roemen, en als onvergelykelyk voorstellen, moet men nooit tot een al te hogen ouderdom opklimmen; of het denkbeeld van kindschheid komt ons terstond voor den geest. Een man van honderd jaren is zeldzaam; dan hoe weinig vermogens heeft hy gemeenlyk behouden!

Wanneer de mensch den breidel zyner driften uit de hand verliest, en hy, zonder zich ergens meer aan te kreunen, de spoorlooze neigingen van zyn bedorven hart opvolgt, dan kan hy onmogelyk zyn goeden naam bewaren, en zyne eer behouden.

Men vind in de zamenleving, een onnoemlyk getal Wyshoofden, die geheel van herssenen beroofd zyn. Dusdanige menschen beslissen doorgaans de allergewigtigste zaken, staan voor niets stil, en weten op alle bedryven wat te zeggen en te vitten. - Dan het zyn van die Wyshoofden, welke de scherpzinnige AEsopus in zynen tyd bespotte, met de woorden.

ô Quale caput, at cerebrum non habet!

c.v.d.g.