Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1782

[p. 559]

Algemeene Vaderlandsche Letter-oefeningen.

De Bijbel, door beknopte Uitbreidingen en ophelderende Aenmerkingen, verklaerd, door J. van Nuys Klinkenberg en G.J. Nahuys. Predikanten te Amsterdam. Vier Deelen, gaende over de V Boeken van Moses. Te Amsterdam, by J. Allart. In groot octavo.

Zints de aenvanglyke uitgave van dit Werk, in den jare 1780, tot op de tegenwoordige afgifte van het Vierde Deel, behelzende de verklaring van het Boek Deuteronomium, waer mede de verklaring van het eerste gedeelte der Bybelschriften, gewoonlyk den Pentateuch, of de Vyf Boeken van Moses geheten, voltrokken is, heeft men gelegenheid gehad, om de manier van uitvoering van onderscheiden zyden te beschouwen, en derzelver geschiktheid in het geheele beloop van dit gedeelte na te gaen. - Onpartydige Bybeloefenaers hebben, onder het doorbladeren, met vermaek opgemerkt, dat de Eerwaerde Heren Klinkenberg en Nahuys, in beantwoording aen hun voorgesteld Plan, hunnen arbeid op zodanig ene wyze ingerigt en voortgezet hebben, dat dezelve by uitstek geschikt is, om der Nederlandsche Kerke een leerzamen Huisbybel in handen te geven. Het min geoefende Gemeen, welks onderrigting in dezen bovenal bedoeld wordt, zal in de uitbreidende ontvouwing van spreekwyzen en voorstellingen, die hun, by mangel van tael- en oudheidkunde, min of meer duister voorkomen, gewoonlyk hier het noodige licht erlangen, om 'er enen voor hun verstaenbaren zin aen te hechten. En de hier en daer bygevoegde ophelderende aenmerkingen, en breedere verklaringen van etlyke byzonderheden zullen den zodanigen, die zich op verdere oefening toeleggen, veelzins behulpzaem zyn. In 't een en 't ander geval, hebben hunne Eerwaerdens bestendig zeer wel in 't oog gehouden, de vatbaerheid van dat slach van Lezers, ten welker nutte zy hun Werk inzonderheid ingericht hebben. Midlerwyl is het echter met dit alles zo gelegen, dat zelfs ook menschen van meerder oefening 'er met een leerzaem genoegen gebruik

[p. 560]

van kunnen maken. De geagte Opstellers toch hebben, schoon ze 't hier niet toeleggen, op het bepaeldlyk zogenoemde geleerde, alles nochtans indiervoege behandeld, dat 'er steeds ene opmerkzame verstandige oordeelkunde in doorstrale, die meermaels de hand bied ter verdere naspooringe, en altoos hare nuttigheid behoud, zelfs voor hun, die al vry verder gevorderd zyn, dan het min geoefend Gemeen. - Men mag des, uit dien hoofde, dit Werk zeer wel een algemeen nuttig Huisboek voor alle Bybeloefenaren heten.

Beiden de Eerwaerde Heren Klinkenberg en Nahuys hebben, gelyk bekend is, dit Werk gezamenlyk aengevangen, en tot het afloopen der verklaringe van 't Boek Numeri voltrokken; dan kort daerna behaegde het den Here van leven en dood, den hooggeschatten Nahuys dit tydlyke met het eeuwige te doen verwisselen. Op dit treffende voorval waren velen bedugt, dat deze Bybelverklaring dra gestaekt zou worden; dan de niet min geagte arbeidzame Klinkenberg had, by de uitgave van het derde Deel, terstond de goedheid van openlyk ene voldoende verzekering te geven, dat men staet kon maken op den verderen beoogden voortgang van dit Werk. Zyn Eerwaerde, naemlyk, gaf, ter dier gelegenheid, uitdruklyk te kennen, hoe hy beslooten had, dien arbeid op zich alleen te nemen; met oogmerk om hierin, naer zyn vermogen, voort te varen, zo lang het den alwyzen God behagen zal, hem daertoe de noodige krachten te verlenen. Ingevolge hiervan maekte men ook terstond voortgang, met het vierde Deel, of de verklaring van het Boek Deuteronomium, ter drukperse te brengen; welks acht eerste Hoofdstukken de Eerwaerde Nahuys reeds bewerkt had, en waervan de Eerwaerde Klinkenberg de overigen bearbeid heeft. - En dit gedeelte kan nu ter proeve verstrekken, dat men, schoon zyn Eerwaerde de hulp van den schranderen Nahuys misse, te over reden hebbe, om dit Werk, (dat voortaen op 's Mans naem alleen uitgegeven zal worden), met dezelfde goedkeuring te beschouwen; daer de verdere uitvoering alleszins beantwoord, aen de hoogagting, die alle verstandigen voor den Eerwaerden Klinkenberg, van wegens zyne voortreflyke kundigheden, voeden. - Tot een stael hier van verstrekke het geen zyn Eerwaerde bybrengt, ter ophelderinge der Wet Deut. XV.1-11, rakende het niet manen van een armen schuldenaer in het Sabbathjaer, dat nog al enige opmerkenswaerdige byzonderheden behelst.

[p. 561]

‘1.^(a) Ten eynde, (dus vangt de Wet aen, van seven jaren, dat is in het zevende jaer, of het laetste van zeven jaren, vergel. v. 9. zal het Sabbathjaer zijn, zie Exod. 23:11. en Lev. 25:4. dan sult gy eene vrylatinge maken, en alle arme schuldenaers in vrijheid stellen.

2. Dit nu is de sake der vrylatinge, het gene ik daervan zoo even in het algemeen gezegd heb, moet gy in de byzonderheden zoo verstaen, dat yeder Schultheere, die sijnen naesten geld sal geleent hebben, om hem, in zijne armoede by te staen, vrylate: hy, die iemand geld geleend heeft, en sal sijnen naesten, ofte sijnen broeder, dat is zijnen naesten, die zijn broeder is, en met hem uit Jacob oorsprongelijk, niet manen; dewyle men in dat zevende jaer den HEERE, op zijn bevel en ter zijner eere, eene vrylatinge heeft uitgeroepen.

3. Den vreemden, die tot uw volk en uwe geloovsgenooten niet behoort, sult gy manen: maer wat gy by uwen broeder, uit kracht van leening, te goed hebt, sal uwe hant vrylaten.

4. Alleenlick, om dat 'er geen bedelaer onder u sal zyn: want de HEERE sal u overvloediglick segenen in 't lant, dat u de HEERE uwe Godt ten erve sal geven, om 't selve erflick te besitten:

5. Indien gy slechts de stemme des HEEREN uwes Godts vlijtiglick sult gehoorsamen: dat gy waerneemt te doen alle dese geboden, die ick u heden gebiede, vooral ook dit bevel, om uwen armen broeder van de schuld te ontslaen.

6. Want de HEERE uwe Godt sal u segenen, gelyk als hy tot u, door veelvuldige beloften, heeft gesproken. In geval van gehoorzaemheid aen 's Heeren geboden, so^(b) sult gy dermate en overvloedig gezegend worden, dat gij, van wege uwen rijkdom, velen volcken zult kunnen leenen, maer gy en sult niet ontleenen, gy sult niet alleen aen uwen verarmden medebroederen, maer zelvs aen vreemdelingen, kunnen lee-

(a) Exod. 21:2. Jer. 34:14.

(b) ond 28:12.

[p. 562]

nen; andere volckeren zullen komen, om van u te leenen, en gy zult aen niemand iets schuldig wezen; ende gy sult, om deze reden, over vele volcken heerschen, andere Natiën nae uwe hand kunnen zetten, om dat zy u en uwen bystand noodig hebben, maer over u en sullen sy niet heerschen, niemand der vreemde volkeren zal u de wet voorschrijven, om dat gy van niemand diensten noodig hebt.

De hoofdsom van deze Wet bestond hierin, dat men, in het zevende jaer, eenen armen schuldenaer niet mogt manen. De Wet zelve, en de byzonderheden, welke daerin voorkomen, hebben eenige opheldering noodig.

I. Wat de natuur van de Wet zelve aengaet. Elk een schuldeischer moest zijnen broeder, welken hy geleend had, in het zevende jaer, vrylaten, en hem in 't geheel niet manen. v. 2.

Men moet dit vrylaten niet opvatten, voor eene volkomen kwijtschelding van alle schulden, by voorbeeld, die gesprooten waren, uit verkoopen van landeryen of andere goederen: die iets gekogt had moest de uitgeloovde kooppenningen, ter behoorlyker tijd, betalen; zonder dit had de Maetschappy niet kunnen bestaen. Men moet het verstaen van gelden, welke een rijke aen eenen armen geleend had; edoch niet van alle geldschulden, uit kracht van leening voortspruitende; maer van zulke gelden, welke iemand aen zijnen broeder geleend had, om hem, in zijne armoede te hulp te komen. -

Dit vrylaten was alleen bepaeld tot het zevende of Sabbathjaer. v. 1. Hier wordt geene geheele en volstrekte kwijtschelding bedoeld, zo dat elk Sabbathjaer alle schulden, uit geleende gelden voortspruitende, te niet deedt. De Wet verordende alleenlyk eene opschorting der eischen en aenmaningen van den schuldeischer, voor dat bepaelde zevende jaer. Anderzins zou de Wet onrechtvaerdig geweest zijn, strijdig met de uitspraken van het Natuurlyk recht en van de Heilige Schrift zelve: want elk is en blijvt verplicht te betalen het gene hy geleend heeft. Ps. 37:21. - Had iemand der Israëliten, tot armoede vervallen zijnde, van zijnen Broeder geleend, hy mogt, geduurende het Sabbathjaer, niet gemaend, of, op eenigerlei wyze, lastig gevallen worden: maer in het volgende jaer was, en bleef, hy weder aensprakelyk voor zijne schulden. - Het is wel waer, dat een schuldeisscher zijnen broeder, wanneer hy geheel verarmd was, en volstrekt buiten staet om te betalen, moest kwijtschel-

[p. 563]

den; maer deze verplichting was gegrond in de natuurlyke lievde, en vloeide niet voort uit die byzondere wet, welke wy thans voor handen hebben.

II. De rede, waerom de verklaerde vrylating, tot het zevende jaer, bepaeld wordt, is zeer ligtelyk na te gaen, omdat 'er als dan geen zaei- noch oogsttijd plaets had, zoo dat de verarmde schuldenaer buiten de mogelykheid was, om zijne zaken te herstellen.

III. De eerste woorden van het 4de vers zijn zeer duister, en worden, op verschillende wyzen, begreepen. Alleenlyk, is het, om dat 'er geen bedelaer onder u zal zijn. Dit kan men zekerlyk zoo niet verstaen, als of mose beloovt, dat 'er in het geheel geen armen onder Israël wezen zouden: want dan was deze geheele wet, welke ten voordeele der armen gegeven werd, ten eenemael onnoodig geweest, en v. 11. wordt uitdrukkelyk gezegd, dat 'er altoos armen onder de Israëliten zijn zouden. - Onder den naem van bedelaer worden allerlei arme menschen bedoeld, die buiten staet zijn hunne schulden te betalen, en niet zoo zeer bedelaers, die, op openbare wegen, of aen de huizen, om eene aelmoes vragen. Voorts meenen wy, dat de woorden, op de volgende wys, moeten vertaeld worden: ten zy dat hy, die namelyk geld geleend heeft, geen arme onder u ware. Zoo dat de zakelyke zin der wet deze zy. “In elk Sabbathjaer zal 'er eene opschorting van eisschen en aenmaningen zijn, tegen verarmde Israëliten. Wanneer iemand, uit armoede, van zijnen rijken broeder geld geleend heeft, mag hy 'er, geduurende het Sabbathjaer, niet over lastig gevallen worden; vermids 'er, in dat jaer, niet gezaeid of geoogst wordt, zoo dat de arme man buiten staet is, om zyne zaken te herstellen en iets te winnen. Vreemdelingen, die geld ontleend hebben, mogen altoos en onbepaeld aengesproken worden; maer een geboren Israëller mag, wegens geleende gelden, in het Sabbathjaer, niet gemaend worden, ten zy dat hy geen arme onder u ware, indien het blijken mogt, dat hy in de daed niet arm, en in staet zy om te betalen, dan mag men zekerlyk het geleende te rug eischen. Deze wet is alleen gegeven ten behoeve van de Israëliten, die in waerheid arm en onvermogende zijn.”

IV. Wanneer het Sabbathjaer geeindigd was, werd de schuldenaer wederom aenspraeklyk voor de geleende gelden. Dan kon een arm man weder de inkomsten van zijnen akker trekken, en geoorlovde middelen aen de hand nemen, om zich te bevoordeelen. - Maer het Jubeljaer maek-

[p. 564]

te, om de 50 jaren, een einde van alle schulden en vorderingen.

Dan, op dat niemand van deze Wet een misbruik maken zoude, werd 'er by bepaeld, dat niemand, uit hoofde van een aennaderend Sabbathjaer, zijnen verarmden broeder geld mogt weigeren, wanneer hy het ter leen vroeg. Zonder deze byvoeging, zouden sommige laeghartig en lievdeloos genoeg geweest zijn, om in het vijfde, en vooral in het zesde jaer, elk eenen armen broeder, die geld ter leen vroeg, van de hand te wijzen.

7. Wanneerder (vervolgt mose daerom) onder u een arme sal zyn, één uit uwe broederen, in eene uwer poorten, steden of dorpen, in uw aenstaende lant, dat de HEERE uwe Godt u geven sal; so sult gy uw herte niet verstijven, niet ongevoelig wezen voor zijnen ongelukkigen toestand, voor zijne verzoeken en tranen, noch uwe hant toesluyten voor uwen broeder, die arm is: zoo dat gy weigeren zoudt, hem, van uwen overvloed, by te zetten.

8. Maer gy sult hem uwe hant mildelick opdoen: en sult hem rijckelick leenen, zoo veel en zelvs meer dan hy van u verzoekt, immers zoo veel als genoegh zal zijn voor sijn gebreck, dat hem ontbreeckt, zoo veel als hy, nae gelang zyner omstandigheden en behoevtens, noodig heeft.

9. Wacht u, dat in uw herte geen Belials woort en zy, dat de lievdelooze en doemwaerdige gedachte niet by u opkome, om by u zelve te seggen; Het sevende jaer, het jaer der vrylatinge, naeckt; en daerom zal ik mijnen verarmden broeder niet leenen, ik zou tot na het aennaderende Sabbathjaer wachten moeten, eer ik hem manen mogt. Wacht u toch voor die wreedheid, dat uwe ooge boos, en uw hart onmeedogende zy, tegens uwen broeder, die arm is, ende dat gy hem niet ter leen gevet het gene hy noodig heeft; ende hy, uit weedom des harten, met bittere klachten, over u en uwe onbarmhartigheid roepe tot den HEERE, ende sonde in u zy: door welke gy uwen God schrikkelyk zoudet vertoornen.

10. Wel verre daervan:^(c) gy sult hem uit uwe

(c) Matth. 5:42. Luc. 6:35.

[p. 565]

broederen, die tot armoede vervalt, zonder acht te geven op het aennaderend Sabbathjaer, mildelick geven, ende uw herte en sal niet boos zijn, als gy hem geeft: gy moet hem rijkelyk leenen, en niet met weerzin, maer met gewilligheid, gy moet 'er uw eer en vermaek in stellen, wanneer gy hem te hulp komt, want om deser sake wille, wanneer gy uwen verarmden broeder rijkelyk en gewillig leent, sal u de HEERE uwe Godt segenen in al uw werck: ende in alles waer aen gy uwe hant slaet: in alle uwe ondernemingen; zoo dat gy, geduurende het Sabbathjaer, geene schijnbare aenleiding vinden zult, om het geleende geld te rug te willen hebben.

II. Want^(d) de arme sal niet ophouden uit het midden des lants: ook in Canaän zullen, door het wijs bestel der Godlyke Voorzienigheid, altoos behoevtige menschen, onder uwe broederen, wezen, die uwen lievdadigen bystand zullen noodig hebben, daerom en uit deze overweging, gebiede ick u, seggende; Gy sult uwe hant mildelick opdoen aen uwen broeder, aen uwen bedruckten, ende aen uwen armen in uw lant.’

(d) Matth. 26:11. Joh. 12:8.