Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1782

[p. 1]

Algemeene Vaderlandsche Letter-oefeningen, waar in de boeken en schriften, die dagelyks in ons vaderland en elders uitkomen, oordeelkundig tevens en vrymoedig verhandeld worden.

Ontledende Verklaringen van enige Psalmen, as Ps. II, XV, XXIV, LXVII, CIII en CXXXIII. Door J.H. Bachiene, Predikant te Utrecht. Te Utrecht, by G.T. en A.v. Paddenburg, 1781. Behalven het Voorwerk, 478 bladz. in quarto.

In deze ontledende Verklaring der opgenoemde Psalmen, houd de Eerwaerde Bachiene zich geregeld aen de volgende inrichting. Eerst spoort hy na 't geen, ten opzichte van den Dichter, den tyd wanneer, de gelegenheid by welke, en 't oogmerk, waer mede dezelven opgesteld zyn, dienen kan, om den algemeenen inhoud te ontdekken. Dezen beknoptlyk opgegeven hebbende, hecht hy daer aen voorts eene schetswyze opgave van derzelver geheele beloop; welke gevolgd word van ene gezette verklaring van ieder afzonderlyk Lid; die besloten word met ene aenwyzing van derzelver nuttig gebruik, zo onder den Joodschen Kerkstaet, als onder dien des Nieuwen Testaments.

Volgens zyn Eerwaerden is ieder dezer Psalmen betrekkelyk tot de dagen van den Messias, uitgenomen de honderd derde Psalm, in welken hem niets voorkomt, dat niet zou passen in den mond van alle geloovigen, als zy met Gods goedertierenheid verzadigd worden: van waer hy dit Zangstuk, overeenkomstig met de eenvoudigheid der aensprake, in den beginne des Lieds, voor een algemeen lof- en danklied houd. De andere Psalmen verklaert onze Uitlegger, als slaende op byzondere tyden des Nieuwen Tes-

[p. 2]

taments. Ps. II oogt op de aenvanglyke verkondiging der Euangelieleere, en derzelver voortgang, niettegenstaende de woede der vervolgeren, voor den bedreigden ondergang van het Joodsch Gemeenebest. Ps. XV staet in verband met Ps. XIV en XVI op deze wyze: dat de toestand van 't vleeschlyk Joodendom Ps. XIV, en die van 't geestlyk Israël Ps. XV beschreven word, zo als ze gesteld zouden zyn, in het begin der nieuwe huishoudinge; waerby dan in den XVI Psalm komt, het Hoogpriesterlyk gebed van den Messias. Ps. XXIV duid aen de prediking der Euangelieleere, door 's Heilands Apostelen, als geschikt, niet alleen voor de Jooden, maer ook voor de Heidenen. Ps. LXVII is betrekkelyk tot de uitbreiding van 't Koningryk van den Messias onder de Heidenen; als gewenscht door de geloovige Jooden, en ten gevolge hebbende het ingaen van de volheid der Heidenen, benevens het zalig worden van gansch Israël. Wat eindelyk den honderd drie en dertigsten Psalm aengaet; dezelve is één der vyftien Liederen Hammualoth of der trappen; welken de Eerwaerde Bachiene beschouwt als Zangstukken, die de lotgevallen der Kerke, zo onder den eersten als tweeden Tempel, behelzen, zints de regeering van Koning David, Ps. CXX, tot op het aengevangen Ryksbestuur van Vorst Messias, Ps. CXXXII en CXXXIII, wordende de laetste, of Ps. CXXXIV, geschikt tot een afscheidslied der Zangeren, waer in de Knegten en het Volk des Heren gezegend worden. In dit verband komt dan Ps. CXXXIII voor, behelzende ene aenkondiging der ruimere uitstortinge van de gaven des Heiligen Geestes over de eerstelingen der Kerke, byzonderlyk, vervuld in 's Heillands Apostelen, op het eerste Pinxterfeest, na zyne verhooging aen 's Vaders rechte hand.

Men zal vry eenparig, vertrouwen we, een gunstig oordeel vellen, over 's Mans tael- en oudheidkundige verklaring, ter ontvouwinge van den letterlyken zin der spreekwyzen, in deze Psalmen: gemerkt zyn Eerwaerde in dezelve allerwege voorkomt, als een ervaren Uitlegger der Bybelbladen, die zyne ophelderende aenmerkingen, zonder ene omslachtige geleerdheid, in een geregeld verband duidelyk voordraegt. - Dan zo algemeen ene toestemming is 'er, ten aenzien van zyne opgemelde Prophetische uitlegging, niet te wachten. Velen, schoon ze in 't leerstellige, en in de waerheden, die hy, als Prophetisch aengekondigd, ontvouwt, met zyn Eerwaerden eens zyn, zullen ligtlyk in de Prophetische toepassing van hem verschillen; 't zy dat ze

[p. 3]

dezen of genen dier Psalmen niet als Prophetisch beschouwen, of denzelven op andere omstandigheden overbrengen. Men weet toch, dat onze Godgeleerden, hoewel 't by allen vast stae, dat 'er, onder die verzameling van Dichtstukken, Prophetische Psalmen gevonden worden, echter zeer onderscheiden daeromtrent denken: dewyl de ene soort dit Prophetische veel wyder uitstrekt dan de andere; en ze dan nog, in de byzondere toepassing van deze en gene Psalmen, zeer wyd uit elkander loopen. Edoch men draegt elkander te gereeder in deze verschillende denkwyze, nadien, gelyk de beroemde Hoogleeraer van den Honert reeds opgemerkt heeft, het bepalen, welke Psalmen al of niet Prophetisch, en in hoe verre zy Prophetisch, geoordeeld moeten worden, omtrent verscheiden Psalmen te problematisch zy, om zulks stellig te beslissen.^(*). Overeenkomstig hiermede is 't ook, dat de Eerwaerde Bachiene gemeenlyk deswegens niet sterk stellig spreekt, maer zyne gedachten, met de zynes oordeels daertoe geschikte bewyzen, aendringt; latende tevens aen anderen hunne vryheid; van waer hy mede geen zwarigheid maekt van den honderd derden Psalm, niet als een Prophetisch Zangstuk, maer als een algemeen lof- en danklied, te beschouwen.

't Zy verre van ons, dat wy iemand deze vryheid, die zommigen, (hoe eigen of oneigen laten wy daer,) de vryheid van profeteeren noemen, zouden willen betwisten; 's Mans gevoelen over het Prophetische in 't algemeen in deze Psalmen hebbe zyne waerde. Dan 'er is ons, in 't doorbladeren van dit Werk, met opzicht tot de wyze van toepassing van byzonderheden, iets voorgekomen, dat onze nadere opmerking tot zich trok; te meer, daer zyn Eerwaerde in de Voorrede meld, dat hy dit Werk inzonderheid uitgegeven heeft, om aen jonge Nazireërs ene proeve van verklaring der Prophetische Schriften te verlenen. - Zyn Eerwaerde naemlyk schynt 'er op gesteld te wezen, om het Prophetische bykans in alle byzonderheden te zoeken, en niets, om zo te spreken, over te slaen. Intusschen is men, onder de Uitleggers, vry algemeen van oordeel, dat Dichtstukken, vervuld met gelykenissen, zinnebeelden, overdragten enz. niet gezogt te verklaren, en dus veel minder gedrongen in 't Prophetische over te brengen

(*) Zie zyne Voorrede over 't boek der Psalmen, bl. V-XII in 't VI Deel der Verkl. des Bybels by Tirion en Loveringh

[p. 4]

zyn. De uitlegkundige regel, dat men, in soo tgelyke voorstellingen, boven al, moet zien op het wezenlyk bedoelde, en met zo zeer op den bepaelden nadruk, dien men aen elk byzonder woord, of uitdrukking, kan geven, komt ons voor een oordeelkundige regel te zyn. Dan hier op heeft de Eerwaerde Bachiene niet, zo als wy wel wenschten, gelet, en 't heeft ons toegeschenen van dienst te zyn, hier van met een kort woord te gewagen; op dat jonge Nazireërs zich, op 's Mans voorbeeld, aen dit, zo 't ons toeschynt, misbruik niet schuldig leeren maken. Tot een stael hiervan strekke zyne Prophetische overbrenging van Ps. CXXXIII.2, byzonder ten aenzien van het nederdalen der zalfoly op den baerd van Aaron, en van daer op den mond zyner kleederen.

In de letterkundige verklaring verenigt zich de Eerwaerde Bachiene, onzes oordeels, regtmatig met die zo vroegere als latere Uitleggeren, welken de Hebreeuwsche woorden יפ־לע gnalpii overzetten, niet, op den zoom, maer, op den mond, zyner klederen; als aenduidende, niet de benedenste zoomen, maer de bovenste opening aen de priesterlyke kleederen, of dat gedeelte, 't welk den hals omringde, en waerop de baerd nederdaelde. ‘Dat gedeelte,’ gelyk onze Uitlegger het onderscheidenlyk voorstelt, ‘boven aan den hals, daar de borstlap des gerigts op de schouderen met twee sardoniks-steenen, op welke de twaalf stammen Israëls gegraveerd waren, vastgehegt was, zo dat de zalfoly, van den baard op de bovenste opening der kleederen nederdalende, ook de sardoniks-steenen, op de schouderen, mede bevogtigde.’ Dit denkbeeld, en 't verdere letterkundige nopens dit voorstel, is ons aennemelyk genoeg; maer de Prophetische overbrenging, welke zyn Eerwaerde van de aldaer gemelde byzonderheden maekt, komt ons, om 'er niet meer van te zeggen, te sterk gezogt voor. Wanneer men den dichtkundigen styl in aenmerking neemt, heeft men, den bedoelden Prophetischen zin van dezen Psalm in 't algemeen toegestaen zynde, volgens den opgemelden regel, grond om te beweren, dat het wezentlyk Prophetisch beoogde in dit voorstel is, de ruime uitstorting des Heiligen Geestes op den Hoogepriester des Nieuwen Testamentes, die den Geest zou ontvangen zonder mate, om voorts gaven uit te deelen aen de geloovigen, welken dezelven in ene ruime mate zouden ontvangen; zonder geregtigd te zyn, om juist iets byzonders te zoeken in den baerd, en den mond der kleederen. De Eerwaerde

[p. 5]

Bachiene heeft hieromtrent anders gedacht, het staet hem vry; maer wy oordeelen het raedzaem anderen te waerschuwen, om zyn voorbeeld niet na te volgen: men oordeele verder over zyne voordragt desaengaende.

Vastgesteld zynde, dat hier voorspeld word de zalving van Jezus, als den Messias, tot een Hoofd van zyn Volk verheven, zo komt in de spreekwyze, dat deze zalfoly nederdaelde op den baerd, allereerst in aenmerking de baerd.

‘'t Is, vervolgt daerop zyn Eerwaerde, moejelyk te bepalen, wat men door den baard van den Messias verstaan moet, om dat dezelve nergens, dan alleen hier ter plaatse, voorkomt. Nogtans is het seker, dat 'er, in den sinbeeldigen sin, sekere persoonen door betekend worden; dit vereischt noodwendig het verband met vs. 1. En wel sulke persoonen, op welke, allereerst, de Geest van den Messias nederdaald, en van welke de Geest, vervolgens, op andere afvloeid, die hier door de kleederen, en wel door den mond der kleederen van den Messias, bedoeld worden. En dan konnen het geen andere zyn, dan de Leeraren, en wel de eerste buitengewone Leeraren der Kerke: te meer, om dat Leeraren meermalen voorkomen, onder het sinnebeeld van den baard, Jes. VII.20. Die te regt also konnen genoemd worden; om dat zy aan het Hoofd de naaste zyn, om dat sy het selve getrouw aankleven; om dat sy de mannelyke agtbaarheid van het woord, en derzelver bediening, voorstellen; om dat sy tot sieraad syn van hun Hoofd, vermids de baard, van ouds, voor een sonderling zieraad gehouden is, door welken de Messias word verheerlykt. - Dat nog nader, in den Hebr. tekst, als met den vinger word aangewesen, door een voorsetsel, dat wy door dien vertalen konnen: dien baart, als met ene bysondere opmerking, van wegens die uitmuntende eigenschappen, so aanstonds gemeld.’ Het nederdalen van de oly op dien baard geeft dan, volgens onzen Uitlegger, voorts te kennen, dat zy dienzelfden Geest uit de hoogte verkrygen, in ene overvloedige mate; en daer wy hier, in den grondtekst, de groote afdeeling vinden, strekt zulks, zyns oordeels, om ons te leeren, dat deze buitengewone Leeraren, even als de baerd, 't naeste aen 't Hoofd verknogt zyn, en, in gemeenschap met hun Hoofd, ook buitengewoone gaven ontvangen. - Verder komt hier in overweging de herhalende nadere opheldering, de oly daelt neder op dien baerd; den baerd Aârons.

‘Hier omtrent, zegt zyn Eerwaerde, moeten wy op-

[p. 6]

merken. 1. Dat de baard tweemaal genoemd word, om dat dese Leeraren in ene tweërly betrekking voorkomen: eerst in gemeenschap met hun verheerlykt Hoofd, om redenen, die wy gegeven hebben, daar na in gemeenschap met de leden der Kerke, met welke sy ook gemene gaven deelagtig worden, of ook om de tweërly soort van Leeraren, uit Juda en Ephraïm, te betekenen. Zach. IX:13. Het woord Aârons word hier bygevoegd. 1. Of om de Persoon nader aan te wysen, die hier bedoeld word. II. Of om te leren, dat alleen de buitengewone Leeraren, die den Messias aankleven, met uitsluiting van de blinde Leeraren der Joden, dit voorregt souden deelagtig worden.’ - Wanneer de Dichter vervolgens spreekt, van 't nederdalen der oly van den baerd op de kleederen, worden we daer door, volgens onzen Uitlegger, geleid, om te denken, op de ware gelovigen, die de Kerk van God hier op aerde uitmaken; doch het byzonder gewag van den mond zyner kleederen vordert, zynes oordeels, nog ene bepaelder overbrenging; waerom hy aldus vervolgt.

‘En wanneer van den mond, of van de bovenste opening der klederen, gesproken word, welke opening, op de beide schouders, met twe sardoniks-stenen gesloten wierd; op welke stenen de namen der twaalf stammen Israëls gegraveerd waren, en aan welke de borstlap des gerigts met twaalf voortreffelyke edelgesteentens verzierd, met twe banden vastgehegt was, geevd ons dit gelegenheid tot aangename overdenkingen. 1. De beide sardonikstenen konnen dan afgebeeld hebben, het raadsbesluit der verkiesing, waarin de Here kend, die genen, die de synen syn, uit alle geslagten, van Joden en Heidenen: de borstlap des gerigts, met syne twaalf stenen, kan dan de gantse kerk, die na de verkiesing is, uit alle geslagten, hebben voorgesteld; waarop de Bruid schynd te sinspelen, Hoogl. VIII. 6. wanneer sy den Bruidegom smeekt; set my als een segel op Uw harte, als een segel op Uwen arm: de priesterlyke onderrok, het inwendig regtvaerdig bestaen; en de priesterlyke mantel, den uitwendigen heiligen wandel van derselver leden. 2. Maar dan worden wy, door den soom, of mond, syner klederen, bepaaldelyk gewesen, op de eerste beginselen van de Evangeliekerk, die beide, uit Joden, en Heidenen, sou vergaderd worden, gebouwd op de lere van die buitengewone Leeraren. - Op desen daalde de salvolie neder. 1. Vermits sy ook den Geest, als een vreugdeolie, ontvingen, Jes. LXI.1, 2, 3. 2. En wel van den baard afdruipende, vermits hen die Geest, onder den dienst van die buitengewoo-

[p. 7]

ne Leeraren, sou worden geschonken.’ - Op deze overbrenging grond dan de Eerwaerde Bachiene, ten laetste, deze uitbreiding van dit Prophetische voorstel.

‘Wanneer dan de Digter, van het zamenwonen der broederen sprekende, vs. 1, dese vergelyking maakt, vs. 2. Het is gelyk enz. so is 't, als of hy seggen wil: wanneer ik dit zamenwonen der broederen, in 't begin van de Evangelie-kerk, beschouwe, daar de Leeraren, en de leden der Kerke, onder malkanderen, door énen Geest, met hun verheerlykt Hoofd verénigd syn; so is 't, als of ik de geestlyke beduidenis van Aärons salving, tot syne hoogepriesterlyke waardigheid, voor ogen hebbe: wand gelyk daar de salvolie, rykelyk, op syn hoofd wierd uitgestort, so dat die nederdaalde, op synen baard, en op den mond syner klederen; also sie ik hier den H. Geest, als een kostelyke salvolie, op den verheerlykten Hogepriester uitgestort, toen Hy, als Priester en als Koning, ging sitten op synen throon; welke Geest, van Hem, op de buitengewone Leeraren, in een overvloedige mate, nederdaalde; en daarna door middel van dese, op de eerstelingen der kerke is afvlietende, die, daaronder, in sulk ene nuttige en aangename gemeenschap syn zamengevoegd, even als of hunne namen alle, gelyk die der twaalf stammen Israëls, op de sardoniks-stenen geschreven stonden.’ - Men toetze zodanig een Voorstel, aen de oordeelkundige regelen der welgegronde Uitlegkunde van het Prophetische Woord!