Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1781

Verhaal der Reize van Z.M. den Keizer Joseph II. in Holland. Benevens een aanhangzel van gebeurtenissen, getrokken uit de Reize van Z.M. in de Oostenryksche Nederlanden. Te Amsterdam, by J.F. Rosart en Comp. 71 bladz. in gr. octavo.

Men deelt ons in dit Geschrift mede, een aaneengeschakeld Verhaal van de merkwaardigste ontmoetingen zyner Keizerlyke Majesteit, geduurende deszelfs reistogt in Holland; met eene nevensgaande aantekening van eenige byzonderheden, hem betref-

[p. 514]

fende in de Oostenryksche Nederlanden; die alle te samenloopen, om eenen ieder hoogagting voor zyn doorlugtigen persoon in te boezemen; als iemand die zyne bekwaamheden luister byzet door zyn menschlievend character. Het geen men hier en daar deswegens in de Nieuwspapieren verspreid gevonden heeft, vindt men des in dit Stukje, met meldinge van andere narigten, byeen verzameld; en de Autheur vlegt nu en dan, in zyn verhaal, eenige aanmerkingen, nopens den invloed van des Keizers reize, op het Staatkundige, en vooral op den Koophandel en Zeevaart, als een tak van 's Lands welweezen, dien de Keizer veelligt in zyne Erflanden zal poogen aan te kweeken, 't welk voor Holland niet anders dan nadeelig zou kunnen weezen; en waartoe, zo zommigen willen, het Engelsche Hof den Keizer aangezet zou hebben. Wat hier van zy, schoon hy, uit de omstandigheden van tyden en zaaken, niet gunstig oordeele over 's Hollands staat ten deezen opzigte, is hy egter ver van te denken, dat de Keizer zig door 't Engelsche Hof zou laaten overhaalen, tot het doen van eenigen stap, die zyne kiesche regtvaardigheid zou kwetzen, door 't aanwenden van ongeooilofde middelen. Hier van strekt ons, mag men wel zeggen, eenigzins ten waarborge, 's Keizers gedrag, nopens het verzoek der Stad Antwerpen, wegens het openen der Schelde, 't welk Z.M. van de hand geweezen heeft, als tegen de Tractaaten, en gevolglyk niet regtvaardig; waar over onze Schryver zig verder aldus uitlaat.

‘Deeze trek van Grootmoedigheid en Regtvaardigheid moet onuitwischbaar zyn in aller harten, maar vooral in die, welken hy het naaste betreft: hy is het schoonste gedenkteken waardig tot navolging der Vorsten, en tot bewondering der Nakoomelingschap. - Het besluit van Z.M. om de Schelde te laaten openen. werdt opentlyk uitgegeeven, en als waarschynelyk en naby zynde, aangenoomen. De voordeelen, welke de herstelling van die Scheepvaart onfeilbaar aan de Oostenryksche Nederlanden zoude bezorgd hebben; de tegenwoordige gesteldheid van den Koophandel in Europa; de richting die dezelve neemt, en ten minste geduurende deezen Oorlog volgen zal; de gemakkelykheid, waarmede deze opening waarschynelyk zoude hebben kunnen uitgevoerd worden, maakte dezelve noodzaakelyk. Inderdaad was het Hof van Weenen, toen het aan deezen afstand, hoewel een weinig hard, onderschreef, byna in denzelfden toestand, als Holland nu is, en het was niet beter in staat om te weigeren, als dit nu zyn zoude om te beletten. Een Vorst, die minder rechtvaerdig was, minder gemoedelyk en kiesch, dan joseph de Doorluchtige, zou zeggen. Ik kan geen borg zyn voor de zotheden van myne Voorzaaten, noch hunne misslagen voor heilig houden; ik moet veeleer aan myne Onderdaanen de voordeelen geeven, waarvan zy hen beroofd hebben. Door deeze en nog andere aanmerkingen kon men in de grootste ongerustheid over dit onderwerp geraakt zyn; maar de grootmoedigheid des Keizers liet hem niet toe, de Verbindtenissen zyner Voorouderen te verbreeken, door eenen stap te doen,

[p. 515]

enkel door het recht van den sterksten te zyn, welke de zwakste niet zoude hebben kunnen stuiten in zynen voortgang. Want alhoewel Holland meester van den uitgang der Riviere zy, zoude het toch waarschynlyk zeer in twyfel gestaan hebben, om ze door geweld te verdeedigen; en zoude de veiligheid deezer Provintien, in de tegenwoordige gesteldheid van zaaken, buiten twyfel niet bloot gesteld hebben voor de aannadering van eene Armée, aan welke het minder in staat was, den ingang in zyne Staaten te betwisten, dan aan de Oostenryksche Vlag dien van de Scheide. Ondertusschen zelde men nooit, niettegenstaande alle die geruchten, en de waarschynlykheid zelfs, die men aan deeze gewigtige en voor de Republiek zoo ernstige onderneeming konde geeven, dat de Keizer zich naa Zeeland zoude begeeven; het welk hy echter niet zoude hebben kunnen nalaaten te doen, indien het ooit in het onderwerp zyner bedryven in de Nederlanden was ingevloeid, de Vaart der Schelde te herstellen, welker kennis voor hem van te veel belang geweest zou zyn, om zich niet van Antwerpen naa Vlissingen, en op de Rede van Rammekens te doen brengen, welke den mond van die Rivier uitmaaken, en welke hem daarenboven andere gelegenheden zouden vertoond hebben, die zyne aandacht tot zich moesten trekken; en dit moest allen gerust stellen, die voor deeze onderneeming vreesden; hoewel Z.M. daar toe verzocht ware.’