Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1781

Overdenkingen bij het Graf van mijne jonge Vriendin. Te Deventer, by L. Leemhorst 1781. Behalven de Voorreden 52 bladz. in gr. octavo.

Schoon dit geschrift des Autheurs naam niet op den tytel drage, 't blykt nogtans aen 't einde, wie de Schryver zy, daer hy zig uitdruklyk noemt, jacob van loo, Predikant te Ootmarsum. En zo uit de Voorreden als uit den inhoud zelven is te zien, dat zyne Vriendin ene jonge Dame van aenzien ware, met welke hy door de tederste Vriendschap verbonden was, en die vroegtydig ten grave daelde. - Dit voor zyn Eerwaerden gevoelig sterfgeval heeft hem deze overdenkingen op het papier doen brengen; en voorts bewoogen, om dezelven ter uitgebreider nuttigheid algemeen te maken. Ze behelzen ene ongedwongen aeneenschakeling van gedagten en redeneeringen, die zulk een sterfgeval eigenaertig aen de hand geeft; natuur en plicht zyn hier als beurtlings werkzaem. De droefheid slaet de ziel bykans neder, maer troostredenen beuren haer weder op. Zy kan niet nalaten bittere klagten uit te boezemen, dan 't overtuigd bezef van Gods alwys Bestuur stuit derzelver onregtmatigen voortgang. Trapswyze houden bedaerder overdenkingen stand. De Vriendschap oefent hare kragt ook na den dood, even als tusschen ver van een gescheiden Vrienden op de Waereld. En de welgegronde hoop van zyne Vriendin, in den staet van een onstoorbaer en eindeloos volmaekt geluk, na verloop van enigen tyd, te ontmoeten, en met haer zyn geluk te volmaken, doet zyn Eerwaerden, met de sterkste vervoering, de verschyning van dien dag te gemoete zien; ja brengt hem dien dag zo levendig voor den geest, dat hy, door het voorgevoel overstelpt worde, als te sterk voor een sterveling, die, om zulks door te staen, eerst de onstervelykheid aengedaen

[p. 397]

moet hebben. - In de voordragt van dit alles heeft de Eerwaerde van Loo de tael van 't hart by uitstekendheid wel in agt genomen; en tevens met oordeel toegezien, dat het verstand, zonder het natuurlyke te kwetzen, het buitenspoorige verhoede of afwende. - De uitvoering doet hem zekerlyk van die zyde eer aen; terwyl ze tevens, ten aenzien der zyde van nuttigheid, hem tot lof strekt; daer het geheele geschrift, voor allen, zo jongen als ouden, ene doorloopende reeks van aenmoedigende lessen ter geloovige gehoorzaemheid; en wel byzonder voor hun, die over smertlyke sterfgevallen treuren, een aental van opwekkende troostredenen behelst. - Vraegt iemand, by deze gelegenheid, is het in zulke gevallen wel geoorlofd te treuren? Men hoore den Eerwaerden van Loo over dat onderwerp, en neeme nog dit byzonder voorstel ter proeve zyner schryfwyze. - ‘Mag ik,’ is zyne vraeg, ‘mag ik het afzijn van mijne Vriendin betreuren?’ En hy beantwoord die vraeg aldus.

‘Indien het tegendeel mijn pligt is, ben ik ongelukkig: maar dit kan ik mij niet opdringen. Mijn hart is aandoenlijk, snel geraakt door vreugd en smart. God gaf mij dit hart, en zoude hij dit geschenk aan mij gedaan hebben, om mij te pijnigen? Dit strookt niet met zijne Wijsheid, en het beledigt zijne Liefde. Alle mijne aandoeningen, neigingen, driften en hartstogten, voor zo verre zij niet zedelijk bedorven zijn, behooren tot die natuur, die mij tot een mensch maakt. Beschouw ik ze als onkruid, dat met wortel en tak verdient uitgeroeid te worden, dan denk ik als een mensch, die niet meer mensch wil zijn. En van hoe veele, met geen goud koopbaare aangenaamheden berove ik dan mijn leven? De smartende droefheid heeft zelfs haare aantrekkelijkheden in sommige gevallen; en het gezigt van dit Graf, dat zoo doorpriemend voor mijn hart is, heeft eene vertederende wellust, onbekend aan den gevoelloozen. - Stoïcijn! Uw leerbegrip is een lastering van den mensch. Hoogmoed is 'er de bron van. Ik haat uwe strenge zedekunde: zij kan niet voor den mensch geschikt zijn, want zij onderdrukt zijne natuur, zij verstikt zijne menschelijkheid. En mijn Godsdienst? hij verpligt mij ter zuivering, en niet ter uitrukking mijner hartstogten, en hoe konde hij anders van God, mijn Schepper, zijn afgedaald? Aandoeningen af te leggen, die Hij zelfs aan mij gaf, die in mijne natuur zijn ingeweven, die onafscheid baar aan mijn wezen zijn verbonden, die werken, eer de

[p. 398]

reden zig kan vertonen, - zulke aandoeningen af te leggen, kan nimmer zijn gebod zijn. Dit te denken, is Gods Rechtvaardigheid en Wijsheid, zoo wel als zijne Goedheid, te honen. Ik schrik van dit denkbeeld. Laat de harde ziel, die van een steen in niets verschilt, dan in de menschlijke gedaante, raaskallen, en met de hoogklinkendste woordenpraal de koude ongevoeligheid prediken; ik zie hem aan met medelijden of verachting, en houde mijn gevoelen vast. Ongevoeligheid is nimmer een deugd, nimmer het asdrukzel van het beeld van Hem, die het Graf van lazarus bevogtigde met zijne traanen. - Heilige jesus! neen - met u te weenen bij het Graf onzer hartsvrienden kan niet zondig zijn. Een aandoenlijke ziel, die, gelijk Gij, traanen van geroerde menschelijkheid en wijze deugd bij het altaar des Grafs stort, draagt Uw beeld. Troostrijke voorstelling! Ik zit bij dit dierbaar Graf, waarin het zielloos lijk van mijne Boezemvriendin is weggeborgen - helaas! voor altoos weggeborgen - ik besproei het met zilte traanen, en Uwe traanen heiligen mijne. -

Ik vraag mij, of ik zo onschuldig weenen kan als de Verlosser? jesus, weenende bij het Graf, was even zo onschuldig, zo heilig, zo groot, als aan het moordhout, biddende voor zijne beulen. Hij liet zig door de beroeringen zijner hartstogten niet vervoeren tot eene redelooze droefheid; zijne traanen waren de menschelijkste, de deugdzaamste, de onschuldigste traanen. Als ik deeze vraagen aan mijn hart voorlegge, dan ontvang ik, helaas! een zeer beschamend antwoord. Ik was te veel mensch, en te weinig een Christen, toen de langgevreesde tijding van haar dood mij als een donderslag op het harte viel. De geweldigste orcaan slingert zo de mast en roerlooze kiel niet, langs de barningen der golven, als de storm der prangende droefheid mijn ziel geschud heeft. De weenende Ouders zogten bij mij troost in hunne benauwende treurigheid - ik had zelfs troost nodig - ik wilde ze geven, maar ik konde niet - ik deed mij geweld aan, verkroppende mijn gevoel - ik zweeg tot stikkens toe - maar in de eenzaamheid mij aan den loop der denkbeelden, die door mijn ziel vlogen, overlatende, barste ik wel ras in een vloed van traanen uit, die over alles heen liep; die de Reden en den Godsdienst overstroomde, dien ik niet magtig was te stuiten. -

Maar laat ik dit niet herdenken, of ik lope gevaar om

[p. 399]

door denzelfden pas eenigermate bedwongen stroom te worden vervoerd. Ach! ik gevoel reeds de aanbruischingen mijner beroerde hartstogten. ô Reden! ô Godsdienst! helpt mij ze bedwingen. Weenende jesus! laat ik weenen als Gij: of, als dit voor mij te hoog is, laat ik het pogen: en, zoo hier ook veel gebrek in is, laaten dan uwe onzondige traanen de onreinheden van mijne traanen verzoenen.’