Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1781

[p. 389]

Algemeene Vaderlandsche Letter-oefeningen.

Verhandelingen, raakende den natuurlyken en geopenbaarden Godsdienst, uitgegeeven door Teyler's Godgeleerd Genootschap. I. Deel. Te Haarlem, by J. Enschedé en Zoonen, en J.v. Walré Junior 1781. Behulven het Voorwerk 489 bladz. in gr. quarto.

De onderscheidende benaming van dit Genootschap heeft, gelyk het Berigt, voor de afgifte dezer Verhandelingen geplaetst, meld; haren grond in deszelfs Stichter, en zynen uitersten Wil. - 't Heeft naemlyk wylen den Heer Pieter Teyler van der Hulst, een Man van middelen en tevens van oesening, in zyn leven te Haerlem woonagtig, behaegd, by uitersten wille, de vereischte schikking te maken, tot het oprechten van een Genootschap, inzonderheid betreklyk tot de Godgeleerdheid, of zodanige onderwerpen, die tot den natuurlyken en geopenbaerden Godsdienst behooren. Onder anderen is 's Mans begeerte, dat het Genootschap 's jaerlyks ene Prysvraeg, rakende een onderwerp, dat hieromtrent overweging vordert, openlyk zal voordragen; en verder, na een onpartydig onderzoek der ingeleverde Verhandelingen, aen de hunnes oordeels meest voldoende Verhandeling den beloofden Eerprys toekennen: van welk een en ander in 't opgenoemde bericht een breder verslag te vinden is. Aen deze en de verder daertoe behoorende schikkingen is men de uitgave van dit Eerste Deel van Verhandelingen, over onderwerpen van die natuur, verschuldigd.

Het voorstel, ter eerster Prysvrage dienende, en dat in deze Verhandelingen ontvouwd word, luid aldus. ‘Welk is het onderscheidende kenmerk van de Christelyke Openbaring, en in hoedanig een verband staat dezelve, zo met de Mozaïsche Openbaringe als met den Natuurlyken Godsdienst.’ Uit de Verhandelingen, over dit onderwerp ingeleverd, heeft men 'er vyf verkoozen, die men geöordeeld heeft, boven de overige, der drukperse waerdig te zyn: welker eerste den gouden Eerprys heeft

[p. 390]

weggedragen; terwyl de twee daeraen volgende, als een eerite en tweede Accessit, met een zilveren Eerpenning begiftigd zyn; waerby dan nog twee Verhandelingen komen, welker Opstellers als geagte Mededingers aengemerkt mogen worden. Ieder dezer Verhandelingen stelt ons de zaek enigermate in een verschillend gezichtpunt; doch altoos op zodanig ene wyze, dat het strekke, om ons de uitmuntendheid der Christelyke Openbaringe, 't zy van de ene of andere zyde, ten hoogste te doen waerdeeren.

In de eerste Verhandeling brengt men ons de trapswyze opklimming der drie verschillende hoofdbedoelingen onder het oog, en toont dat de Natuurlyke Godsdienst, de Mozaïsche en de Christelyke Openbaring tot elkander in een onderling verband staen, als een steeds toenemend onderwys, dat allengskens uitgebreid en tot meerder volkomenheid gebragt word; waer door dan de Christelyke Openbaring dit onderscheidende kenmerk bezitte; dat men haer hebbe te houden voor de rechtstreeksche en daedlyke Voorbereiding tot den Hemel. - Vraegt men, op hoedanig ene wyze is zy zulks? Zie hier des Schryvers nadere verklaring, in ene drieledige ontvouwing. Zy is het,

‘[1.] Door het volkomenlyk geruststellen van het Geweten, omtrent de schuld der zonde, welke ons, ons van God verwyderende, teffens onbekwaem maekte, om gelukzalig te zyn in zyne Tegenwoordigheit; [2.] door, uit kracht van den dood van Christus, als het middel tot die gerustheit, ten sterksten aen te dringen op die heiligheit en deugd, welke onafscheidbaere eigenschappen zyn van een hemelsch Leven, en welke, in alle heur byzondere deelen, rond uit en als op den man aen, in het Euangelie worden aenbevolen; en [3.] eindelyk, door de allerheuchelykste ontdekking van alle de omstandigheden des toekomenden Levens, en eene zo volkomen verzekering hier van, als de natuur der zaken voor ons, nog eindige, nog aerdsche wezens, toelaet.’

De tweede Verhandeling ontvouwt ons, hoe de Christelyke Openbaring met den Natuurlyken Godsdienst en de Mozaïsche Openbaring instemt; hoe dezelve dezen, daer ze te kort schieten, als te gemoete komt, en het gebreklyke vervult; waer op dan aengetoond word, hoe de Christelyke Godsdienst zich alleszins, door hare voortreflykheid, op ene uitstekende wyze onderscheid.

Naer luid der derde Verhandelinge is het onderscheidende kenmerk der Christelyke Openbaring bepaeldlyk ge-

[p. 391]

legen in het Geloof, dat Jezus de Christus de Messias is van God beloofd en gezonden, de Zaligmaker der Waereld. En de Opsteller dezer Verhandelinge doet voorts duidelyk zien, hoe, zo wel de Natuurlyke Godsdienst, als de Mozaïsche Openbaring, in de naeuwste betrekking tot de Christelyke Openbaring staet; waer uit dan ten besluite afgeleid word, dat zy, die zich op een recht verstand der Christelyke Openbaringe toeleggen, ook hun werk moeten maken van ene oplettende beoesening der Mozaïsche Openbaringe en van den Natuurlyken Godsdienst.

In de hier aen volgende Verhandeling word ons de uitmuntendheid der Christelyke Openbaring boven den Natuurlyken Godsdienst, en de Mozaïsche Openbaring, van alle zyden op het luisterrykste ten toon gesteld; en de voordragt hier van doet de Autheur het onderscheidende kenmerk der Christelyke Openbaring hoofdzaeklyk bepalen, tot - ‘de volkomenheid en instandhouding des Goddelyken onderwys, daarïn vervat, aangaande de regte kundigheden, de wezenlyke beginzels, of gronden, pligten en beweegredenen van waren Godsdienst, die, door de Rede, niet dan zeer gebrekkig en duister, gedeeltelyk en onzeker, konden gekend, worden; dog, door de Kristelyke Openbaring, regtstreeks van God, of door zyne ingeving, geleerd en aangewezen zyn. - En wel op ene veel eenvoudiger en duidelyker, kragtdadiger en genadiger wyze, en in ene veel verdere uitgebreidheid en volmaaktheid, zo wel als ten meer algemenen nutte, dan ooit voorheên, door enige voorafgaande Openbaring, 't zy voor of in de wet van Mozes zelve, geschied was: - en tevens tot het merkwaardig Byvoegzel der Kristelyke Lere, betreffende de waardigheid en het gezag van, als mede de verpligting aan het doorlugtige werktuig, of den verheven Persoon van onzen Here en Zaligmaker Jezus Kristus zelven, waar door deze Openbaring allereerst den menschen gegeven werd: - en eindelyk tot de byzondere voorschriften deszelven, zo zedelyke als plegtige, welke meer bepaaldelyk aan de uitwendige belydenis van zynen Godsdienst gehegt zyn, te weten, het gebod tot Broederlyke Liefde, en de instelling van Deop en Avondmaal.’ Uit hoofde hier van heeft men, gelyk de Opsteller dezer Verhandeling verder toont, den Natuurlyken Godsdienst aen te merken, als den grondslag, waerop het geheel gebouw van den Geopenbaerden Godsdienst rust, en de Mozaïsche Openbaring als ene voorbereiding

[p. 392]

tot de Christelyke; die strekt om de Leer van den Godsdienst te volmaken; waerdoor deze drie een onafscheidelyk verband met elkander hebben; des derzelver beoeffening gepaerd behoore te gaen, gemerkt de ene de andere licht byzet.

Laetstlyk worden we door den Schryver der vyfde Verhandelinge opgeleid tot het denkbeeld, dat het onderscheidende kenmerk der Christelyke Openbaring bepaeldlyk te stellen is, ‘in de volbragte verzoening door Jezus Christus; en de daaraan verknogte bekentmaking, dat beide Jooden en Grieken, door het Geloof, aan dezelve het deelgenootschap verkrygen.’ Gelyk hy dat denkbeeld afleid uit zyne onderscheidenlyke beschouwing van den Natuurlyken Godsdienst, de Mozaïsche en de Christelyke Openbaring, zo geeft hem die beschouwing ook aenleiding om te toonen, hoe men met oplettendheid hebbe gade te te slaen, het nauwe verband dat hier onderling plaets heeft.

Naer de verschillende denkwyze der Lezers zal hun ongetwyfeld het ene gevoelen meer dan het andere behagen; dan met dit alles zullen onpartydigen, vertrouwen we, van ieder Verhandeling gereedlyk erkennen, dat dezelve in hare soort met een oordeelkundig redenbeleid uitgevoerd zy; en dat de verscheidenheid ook hier hare gevalligheid hebbe.