Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1780

[p. 132]

Proeve over de kieschheid en tederheid van aandoening.

(Uit het Engelsch.)

Het Character, van kiesch en teder in aandoenlykheid te weezen, thans zo hoog geagt, schynt den Ouden geheel onbekend geweest te zyn. Het is zeker een verregaande beschaaving des Menschdoms: eene beschaaving, die wy, in de vroegere tyden, niet konden verwagten; de behoeften van een weinig bezorgd leevensonderhoud, de woelige bezigheden des krygs, verleenden tyd noch lust tot streelende genietigen. Gevaar en verlegenheid vorderen sterkte van geest, en weeren noodwendig het agt geeven op die keurigheden, die, terwyl ze behaagen, onvermydelyk verzwakken.

De tedere kieschheid, zo beminnelyk in eenen volkomen beschaafden staat, wordt, by onbeschaafde Volken, als eene zwakheid, veragt. Ontroerd op de minste onaangenaame omstandigheden, kan dezelve het denkbeeld van gevaar en onrust niet dulden. Zo verre van de wreedheden te pleegen, die zomtyds in den nog ruwen toestand der Maatsch ppye, staatkundig beschouwd, noodzaaklyk waren, wendt zy, met schrik, het gezigt daar van af, en beeft op derzelver beschryving. Zy schept vermaak in de stille bezigheden des Landleevens, en wil gaarne den Speer en het Schild verwisselen voor den Schaapherders staf, en het bloemkransje, 't welk de Minnaar zyn Liefste aanbiedt. Doch in een onbeschaafde Maatschappy, waar het altoos standhoudend gevaar bestendige tegenweer vordert, zullen de neigingen, die vermaak scheppen in afzondering en gemak, met algemeene veragting bejegend worden, en geene gemoedsgesteltenis, die ten voorwerpe van smaad strekt, zal langen tyd de heerschende blyven.

De oude Grieken en Romeinen waren de beschaafdste Vo ken des Aardbodems. Zy hadden, nogthans, geene kennis van die verregaande Kieschheid en Tederheid in de Aandoeningen, welke tegenwoordig de overhand gekreegen hebben. Misschien doen er zich eenige niet ongegronde redenen daar voor op. De Stoïcynsche Wysbegeerte zogt eene volslaagene gevoelloosheid in te voeren, en, schoon dezelve in alle haare striktheid niet omhelsd wierd door het Gemeen, hadt zy een genoegzaam aantal van voorstanders, om een algemeenen smaak voor onaandoenlykheid van gesteltenisse te verspreiden. Deeze Wysbegeerte bedoelde mogelyk in den oorsprong niets meer dan de Menschen te leeren hunne Gemoedsneigingen, door de voorschriften der Rede, te bestuuren; maar vermids een natuurlyk gebrek van Aandeenlykheid, dezelfde uitwerkzels te weege bragt, als eene redelyke regeling de Driften, kreeg deeze welhaast by het Gemeen, zonder eenig wettig regt, den naam van Wysgeerige onverschilligheid.

[p. 133]

Het ontzagvolle oppassen der Vrouwlyke sexe, heden ten dage Galantery geheeten, trof men by de Ouden niet aan. Men hieldt de Vrouwen voor een minder slag van Weezens, alleen geschikt om den Mannen vermaak te verschaffen, en de Huislyke bezigheden waar te neemen. Het was niet voor de tyden der Ridderschappe, dat de Mannen die zugt betoonden om de schoone sexe te behaagen, 't welk aan dezelve eene soort van meerderheid schynt toe te kennen. Dit ontzag voor de Vrouwen verzagt de zeden en leenigt den aart: en het is geheel niet te verwonderen, dat de Ouden, die geene Vrouwen in hunne gezellige verkeering toelieten, eene ruwheid van zeden bleeven houden, zo strydig met de Kieschheid van Aandoening.

Menschen, die deeden, dagten en spraken als de Ouden, hadden, ongetwyfeld, van de natuur, alle Aandoeningen, in de volkomenste maate, ontvangen. Maar hunne wyze van Opvoeding strekte veel eer om hunne harten te verharden dan te verzagten. Staatkunde en Oorlog waren de eenige groote voorwerpen. Eerzugt, dit weeten wy, maakt alle andere Dristen aan haar onderworpen: en de Jeugd, ten krygsdienst opgetoogen, en in de moeilykheden des legers opgewassen, hadt, schoon zy de aanprikkelingen tot wellust gevoelde en opvolgde, geen tyd om op de verfyningen der Kieschheid te denken. Doch de tegenwoordige Krygsman wordt, naar den hedendaagschen trant van oorlogen, niet geroepen om zo veele persoonlyke moeilykheden te verduuren, 't zy in den tyd dat hy zyn beroep leert, 't zy wanneer hy het daadlyk beoefent. - De Koophandel, maar weinig bekend by de Oude Volken, verschaft aan het tegenwoordige geslacht gelegenheid om rykdommen te verkrygen, zonder veel moeite of gevaar: een onnoemelyk groot aantal, die deeze schatten erven, geschikt om het leeven in zagte rust te slyten, neemt de toevlugt tot onderscheide middelen, die vermaak verschaffen. De Beroepen der Godgeleerden, der Regtsgeleerden, laaten genoeg tyds, gelegenheids, en zugts over aan die dezelve waarneemen, om 't genoegen deezer wereld te smaaken. Het algemeene plan der hedendaagsche Opvoedinge, t welk by veelen bestaat in het beoefenen der Dichterlyke Schriften en Werken van Vernuft, brengt misschien meer dan alle de andere oorzaaken toe, om het hart te verzagten en de aandoeningen te vertederen: want in het tydperk des levens, dat dit plan wordt voortgezet, is het hart allervatbaarst om indrukzels te ontvangen.

Elke geschiktheid, strekkende om het hart te verzagten, zonder 't zelve te verzwakken, moet aangekweekt worden: en niemand kan lochenen, of de Kieschheid van Aandoening, in dit uiterste, brengt veel toe aan t geluk des Menschdoms, door eene algemeene goedwilligheid te verspreiden. Zy leert de Menschen voor anderen, als voor zichzelven, te gevoelen; zy maakt ons gereed om ons te verblyden met den blyden, en door onze deelneeming hun genoegen te vermeerderen. Deeze aandoenlykheid

[p. 134]

weert de boosaartige dristen, de bronnen van veel jammers, in dit leeven. Zy verwekt eene aangenaame gewaarwording in ons eigen gemoed, die, wanneer wy den duur daar van in aanmerking neemen, onder de grootste voldoeningen mag gerekend worden. Het eenige kwaade gevolg, waar voor wy, uit dien hoofde, mogen vreezen, is eene verwyfdheid, welke ons buiten staat stelt tot stoute onderneemingen en manlyke daaden.

In den gelukkigsten leevensloop ontmoeten ons hindernissen en onaangenaame omstandigheden: deeze te verdra gen, zonder de drukkende zwaarte daar van te voelen, is zomwylen noodig om gelukkig zyne dagen te slyten: maar hy, die zyn gantsche leeven lang vreest, wiens aandoenlykheid tot zwakheid overslaat, ontwykt den stryd, dien hy weet dat hem zal beschadigen. Hy voelt noit aangedaane verongelykingen, en nimmer beoog e beledigingen. Een wederzin tegen de Menschen en de zamenleeving opgevat hebbende, zoekt hy de afzondering om zyne zwaargeestigheid bot te vieren; of, door geduurige kwelling onbekwaam geworden, gedraagt hy zich dwaas en onvoorzigtig.

Hoe zullen wy dan het uiterste vermyden van eene Gemoedsgesteltenis, we ks gemiddelde staat de heilrykste gevolgen bervoortbrengt? Ten dien einde moeten wy, even als in andere gevallen, de Rede tot middelaaresse neemen: en niet toestaan, dat de Aandoenlykheid ons tot een staat van zwakheid doet vervallen, die alle manlyke begrippen, met de uiterste Kieschheid bestaanbaar, buitensluit. In den rechtschaapen Held gaat de grootste goedertierenheid met de uitsteekendste dapperheid gepaard. Tederheid veréénigd met kloekberaadenheid, vormt een volkomen Character; doch tevens een Character tot welks verkrygen de Rede ons in staat stelt.

Eene verregaande Aandoenlykheid voor te wenden is zeer algemeen. Dit, nogthans, is zo haetlyk als waare Aandoenlykheid beminnelyk. Dit maakt een Man veragtlyk, en eene Vrouwe helachlyk. In stede van den verlegenen te helpen, het noodwendig mtwerkzel van waar medelyden, ontvliedt een Mensch van dit Character den elendigen, om te toonen dat hy te teder is om het gewigt van jammer te verdraagen. Het zien van een Padde, het schokken van een Wagen, en dergelyke beuzelingen, veroorzaaken eene geweldige aandoening van vreeze. Maar het is opmerkenswaardig, dat deeze Aandoenlykheid en Teergevo ligheid men gmaal in eenzaamheid geheel verdwynen, en dat de Voorwender van eene meer dan gemeene Ligtontsteldheid, wanneer 'er geene getuigen by zyn, zich zeer ongevoelig aanstelt.

Een teder hart van de hand der Natuure gekreegen te hebben, is een der middelen om de grootste zegeningen weg te draagen. Dit door de Rede te bestuuren is waardig der men chlyke Natuure handelen; en het verkrygen van dat heil waar voor zulk een hart vathaar is. Dat eene geaartheid, zo loslyk in hunne eigene natuure, niet veragtlyk worde door gemaaktheid, of nutloos door verzuim.