Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1780

Proeve van Wynroeykunde, door M. Muller, gepromoveerd Ingenieur; Landmeter en Wynroeyer. Met een Voorrede van den Heer A. Brugmans, Hoogleeraar in de Wysbegeerte en Wiskunde. Te Groningen by H. Crebas, 1780. Behalven de Voorrede 44 bladz. in gr. octavo.

Nademaal de Wynroeikunde, of wel, met eene algemeener benaaming, de Roei- of Peilkunde, door welke men den inhoud der Vaten meet en berekent, zo ten aanzien van 't Land, als ten opzigte van de Kooplieden, 't zy in 't betaalen der lasten, of in de aflevering en ontvangst, van een weezenlyk belang zy, zo is het wel der moeite waardig, dat Wiskundigen 't 'er op toeleggen, om dezelve nog steeds tot meerder volmaaktheid op te voeren. Vroegere poogingen zyn in dit geval van nut geweest; en 't laat zig aanzien, dat eene

[p. 550]

thans vernieuwde pooging van den Heer Muller, in dit Geschrift gemeen gemaakt, en door den Hoogleeraar Brugmans, als der algemeene goedkeuringe waardig, aangepreezen,^(*) daadlyk kan strekken, om de peiling tot eene meerdere juistheid, dan 'er anders gewoonlyk plaats heeft, te brengen.

De Heer Muller, naamlyk, bedient zig daartoe van den bekenden, doch hier op vóór hem niet toegepasten, Conchois, of zogenoemden Schulptrek van Nicomedes; als welken hy, onder de kromme lynen, die in dit geval in aanmerking kunnen komen, den geschiktsten geoordeeld heeft, om de kromme gedaante der Duigen af te tekenen. Ter ontvouwinge nu, en ter aanpryzinge, van deeze zyne nieuwe manier van den inhoud der vaten te berekenen, bepaalt hy zig in dit geschrift, (1.) om de natuur van den Conchois of Schulptrek door eene Equatie open te leggen: hierop toont hy (2.) aan, hoe de inhoud der Vaten gevonden worde, waarvan de Duigen volgens eene Conchoidale lyn gebogen zyn: en eindelyk (3.) bewyst hy door proeven, dat de waare inhoud van een Vat, beter op deeze, dan op eenige andere, manier gevonden wordt. 's Mans voorstellingen, wegens dit gebruik en de berekening, zyn duidelyk voorgesteld, en de proeven begunstigen zyne manier, boven die zyner Voorgangeren. Eene enkele vergelyking hier van zy genoeg, om de Liefhebbers, als 't ware, tot eene verdere leezing van dit Geschrift, en nadere proefneemingen deezer manier, aan te spooren. - Een Oxhoofd, welks inhoud, by bevinding, liep op 172 Kroezen,^(†) zou, naar de verschillende manieren van berekening der volgende Heeren, by rekening aldus bepaald worden.

Volgens	Camus	181	Kroezen: maakt verschil	9
	Lambert	184		12
	Lulofs	181		9

(*) De aanpryzing van dit Stukje geeft den Hoogleeraar, by 't gewaagen van dit onderwerp, aanleiding, om zig in zyne Voorreden beknoptlyk met nadruk uit te laaten over de nuttigheid van het beoefenen der Wiskunde.

(†) Een Kroes is eene maat te Groningen, welke de Heer Muller, na een zeer naauwkeurig onderzoek, bevonden heeft, groot te zyn 75, 60385 Rhynlandsche taarlingsche duimen.

[p. 551]

Volgens	Klinkenberg	182	Kroezen: maakt verschil	10
	Tideman	179		7
	Muller	175		3

Naar deeze vergelyking is de rekening van Muller naast aan de bevinding; en op het bybrengen van meer proeven van die natuur in dit Stukje, grondt hy voorts de volgende aanmerking, welke hier inderdaad van gewigt is. ‘De berekende inhoud, zegt hy, welke der Methoden of Formulen men verkieze, is altoos wel grooter dan de waare; dog in de onze alleen heeft dit verschil een zekere evenredigheid met de waare inhoud. Een evenredigheid waar uit men, in alle voorkomende gevallen, het verschil tusschen de berekende en waare inhoud zo veel kan verminderen, dat het zelve van geen aanbelang meer zy; en dus het eene van het andere getrokken, de berekende inhoud voor de waare mag gehouden worden.’ By voorbeeld,

Een Oxhoofd van 172 Kroezen is by berekening 175, verschilt 3
Een Spaansche Boot van 349 Kroezen		354	5
Een Stukvat van 451½ Kroezen		460	8½
Het verschil is na genoeg evenredig,
	175:3 = 354:6 ruim. dus	348.
	175:3 = 460:8 omtrent. dus	452.

Het onderscheid, dat 'er nu nog overblyft tusschen den berekenden en den waaren inhoud, is zo weinig, dat het op zulke groote Vaten niet in aanmerking kan komen.