Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1780

[p. 361]

Algemeene Vaderlandsche Letter-oefeningen.

Onderwys in den oneigenlyken figuurlyken Spreekstyl der Heilige Schrift. Tot nut onzer Landgenoten en bevordering van Bybelkennis, uit het Hoogduitsch van den Heer T.W. Mascho vertaald, en met eene Voorrede en eenige aanmerkingen voorzien. Te Utrecht, by A.v. Paddenburg en J.v. Vloten, 1780. Behalven de Voorrede 180 bladz. in gr. octavo.

Voor hun, die zich toeleggen op het uitlegkundige der Bybelbladen is deze onderrichting van den Heer Mascho van zeer veel nuttigheid, met opzicht tot den oneigenlyken figuurlyken Spreekstyl, die ons in dezelven op ieder bladzyde menigvuldig voorkomt. By mangel ener gegronde naspooringe van dien styl verklaert men niet zelden deze en gene plaetzen letterlyk, zonder acht te slaen op de figuurlyke manier van voorstellingen; of men staroogt zo sterk op het figuurlyke, dat men 't letterlyk bedoelde over 't hoofd zie. Zulks heeft ten gevolge of zeer gedrongen letterlyke verklaringen, die geheel buiten het spoor loopen; of gezogte allegorien, die de figuuren zo uitrekken, en 'er zulke denkbeelden mede vereenigen, dat men 'er meer een spelend vernuft des Uitleggers, dan de mening des Heiligen Schryvers, in ontdekke. Om zulke en dergelyke gebreken, die, in ene mindere of meerdere mate, ook in onze Nederlandsche Uitleggers nog maer al te dikwils gevonden worden, in ons Vaderland te verhelpen, en ware 't mogelyk uit te rooien, is dit Geschrift in onze tale overgebragt, door enen deskundigen Vertolker. Het schadelyke van dit slag van verkeerde uitleggingen bevroedende, heeft hy 't der moeite waerdig geoordeeld, een Geschrift te vertalen, dat dienen kon, om daeromtrent nuttig te zyn; en het zelve zo met ene Voorreden als enige aenmerkingen te verry-

[p. 362]

ken, die ter verdere aenspooringe van meer oplettendheid in dezen strekken.

Wat het beloop van dit Stukje zelve betreft: de Heer Mascho vangt zyn onderwys aen, met het voordragen van zyne oordeelkundige bedenkingen, nopens den oorsprong en het voortgaende gebruik van de oneigentlyke betekenis veler woorden en spreekwyzen. Nood en Onkunde schynen de eerste bronnen geweest te zyn; hier by is gekomen een vermaek dat men 'er in vond; en zulks zal aenleiding gegeven hebben, om 'er zich van te bedienen tot verciering der gesprekken en redenvoeringen. Overeenkomstig hier mede ontdekt men, gelyk onze Autheur zegt, ‘dat alle Volken, en ook byzondere menschen, naar dat hun verstand, vlug, ryk aan gedachten, vindingryk en levendig was, meer of minder figuurlyke uitdrukkingen gemaakt, gebruikt, in aanzien gebragt en ingevoerd hebben.’ - Op dit algemene voorstel volgt ene optelling en korte verklaring van de hoofdsoorten, der oneigentlyke en verbloemde uitdrukkingen; dat zyn zodanige uitdrukkingen, welken niet in hare oorspronglyke betekenis gebruikt worden, wier betekenis men verandert, om 'er andere dingen door aen te duiden, door dezelven in ene oneigentlyke betekenis te nemen. Zo noemt men, by voorbeeld, een dapper Man een Leeuw, en een bloodaert een Haes; zo spreekt men van een dorstigen akker in een tyd van droogte, enz. Soortgelyke uitdrukkingen heet men tropische of verbloemde woorden en spreekwyzen; en derzelver veranderde betekenis draegt den naem van Tropus, of Woordwisseling, oudtyds Woorddwaling. De Heer Mascho dit onderwerp opgehelderd, en zyne aenmerkingen over dit stuk in 't algemeen voorgesteld hebbende, gaet daerop over, om van ieder der opgetelde soorten van Tropen, benevens derzelver aenwendingen, door Catachresis, Hyperbole en Allegoria, of Misbruik, Grootspraek en Byspraek, voorbeelden uit de Heilige Schriften by te brengen, en te gelyk te toonen, wat men daeromtrent in acht hebbe te nemen. Na het afhandelen dezer Tropen of Woordwisselingen schikt zich onze Autheur op ene dergelyke wyze ter overweginge van de Figuren, of Gestalten; volgens welken de woorden, zonder derzelver zin te veranderen, op verschillende wyzen geschikt en ge-

[p. 363]

wend worden, om aen een gesprek of redenvoering sieraed, bevalligheid, ingang en nadruk by te zetten; welke Figuuren men tot twee hoofdsoorten brengt: als zynde of bloote Woordfiguuren (Figurae Dictionis,) of die in zekere herhalingen der woorden bestaen; Zaekfiguuren (Figurae Sententiae,) die geheele voorstellen en spreekwyzen zyn. Ene Woordfiguur is, by voorbeeld, Myn Zoon Absolom! myn Zoon Absolom! myn Zoon! En ene Zaekfiguur ligt in het voorstel, Hoort gy Hemelen, neemt ter oore gy Aarde! Onze Autheur brengt ons een aental van voorbeelden zulker Figuuren van verschillende soorten onder 't oog, die allerwegen in den Bybel voorkomen; ten opzichte van welker gadeslaen hy insgelyks zyne aenmerkingen mededeelt. Hier benevens maekt hy ten laetste nog gewag van 't geen men niet uit het oog behoort te verliezen, dat de Heilige Schryvers zich juist niet philosophisch en mathematisch uitdrukken, maer, volgens de algemene gewoonte, van deze en gene zaken spreken, zo als ze zich uiterlyk voordoen; even gelyk men nog heden, schoon men het gevoelen van Copernicus, zonder enigen twyfel, omhelze, met de gewoone Landstael zegt, de Zon gaet op, de Zon gaet onder, de Zon was tot die hoogte geklommen, en meer dergelyken. - De Heer Mascho is over 't geheel, zo ten aenzien der Tropen als der Figuuren, vry juist in 't bybrengen zyner voorbeelden; en 's Mans bygevoegde aenmerkingen zyn meerendeels hoognuttig, voor hun, die het rechtmatig uitleggen der Bybelbladen, zo als 't behoort, ter harte nemen. Uit ene menigte van dezelven achten wy 't niet ondienstig de volgende hier nog te plaetzen, te meer om dat 'er zo dikwils tegen dien welgegronden regel gezondigd word.

‘By de verklaring van alle metaphorische of overdragtlyke uitdrukkingen, die boven alle andere tropische spreekwyzen zeer gemeen in den Bybel zyn, moet men blootlyk alleen aan die overeenkomsten of aan die vergelykingstukken denken, aan welke de spreker gedacht heeft, en welke tusschen het gene de metaphorische uitdrukking oorspronglyk, en eigentlyk betekent, en tusschen het geene zy nu oneigentlyk betekenen moet. By voorbeeld, Christus en een Herder zyn elkanderen daarin gelyk, dat zy zorg dragen, opzicht houden, en onderhoud verschaffen: en om deze reden wordt

[p. 364]

Christus een Herder genoemd. Men moet derhalven, by alle deze en andere metaphorische benoemingen aan geene andere overeenkomsten denken, dan die overeenkomen met het oogmerk van den spreker, en met het spraakgebruik van ernsthaftige en verstandige menschen. Men moet alle de met het spraakgebruik strydende, en van den spreker niet bedoelde, overeenkomsten uit het gemoed verbannen: men moet alle bykomende kleine overeenkomsten, die misschien zich opdoen, en alle andere ongeschikte voorstellingen verwerpen. Anders vervalt men niet alleen zeer ligtlyk in dwaling; maar men denkt ook, zo men nog regte denkbeelden heeft, zeer klein, kinderachtig en laf. By voorbeeld, wanneer iemand, by de benoeming van Christus als Herder, aan het fluiten en speelen der Herders denken wilde, en zich inbeeldde, dat het Evangeli van Christus ook zulk een aangenaam herdersspel ware: of als hy zeide, “gelyk een Herder zich dikwils zeer gerust in de schaduw nederlegt, en voor zyne schapen geen kwaad vreest; alzoo weet ook Christus, dat zynen gelovigen geen leed wedervaren zal.” -

Ieder naarstig Bybelleezer zal, gelyk onze Autheur wat lager zegt, by eene matige oplettendheid, zulke en dergelyke voorstellingen zeer ligt verstaan. Wanneer hy slegts een matig verstand heeft en gebruikt, dan zal hy ook niet aan zulke kleinigheden denken. Maar verdorve, ligtvaardige, dweepachtige, inbeeldingsvolle en laffe menschen hebben, maken, verdichten zig veeltyds ligtvaardige, verdorve en laffe voorstellingen, en niet zelden ook dwalende en gevaarlyke begrippen.’