Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1780

Proeven van Dichtkundige Letteroefeningen, over den smaak in de Poëzye, over den Abraham den Aartsvader van Arnold Hoogvliet. Te Utr. by de Wed. J. van Schoonhoven, 1780. In gr. 8vo. 381 bl.

Hoe men ook denken moge, over de onlangs uitgegeven Theorie van den Heere van Alphen, en met welk oog men 's mans arbeid in dat vak ook beschouwe; dit is onbetwistbaar, dat zy onze Natie oplettend gemaakt heeft op een onderwerp, misschien te veel tot nog toe verwaarloosd, en zekerlyk van de uitgebreidste nuttigheid zo wel in het Zielkundige als in de beoefening der fraale wetenschappen en kunsten. Want, schoon men voorlang reeds in onze Moedertaal verschillende stukken, den goeden smaak, het schone in de Dichtkunst, en meer byzondere punten der Theoretische studie betreffende, zo wel in de Bydragen als anderzins, in het licht heeft zien verschynen; schoon ook de uitgeschreven Prysvragen der lofwaardige Nederlandsche Maatschappy' van Letterkunde de aandacht derwaart gewend hebben: het is niet dan sints de uitgave van Riedels Samenstel, dat men een algemeen belang aan dezelve gehecht heeft. - Het is hier de plaats niet, te onderzoeken, of zulks aan eene byzondere behaaglykheid van schryfwyze, door welke die Schryver de dorre stoffe mocht hebben aeweten te veraangenamen, en die dus den Lezer smaak voor dezelve ingeboezemd mocht hebben; dan of het veeleer aan de onwaardige wyze op welke de Uitgever de Vaderlandsche Dichtkunst en Dichters behandelt, en die de gevoeligheid van de Natie moeten opwekken; of het aan het leerzame, dan of het aan het honende van dat Werk zy toe te schryven: genoeg is het, langs dezen weg een heilzaam uitwerksel te zien voortgebracht, dat vroeg of laat zynen invloed op de voortbrengsels onzer tegenwoordige fraaie vernusten openbaren zal.

Het kon zyn, dat men aan dezelfde oirzaak ook de uitgaaf dezer

[p. 310]

Proeven van Dichtkundige Letteroefeningen te danken had, en dat de Theorie van van Alphen hier de eerste aanleiding toe gaf. Op dien voet zouden wy dezen Schryver verplicht zyn voor 't beste werk, dat tot nog over die stoffe in het Neêrduitsch het licht ziet, en dat wy ons verplicht achten, der Natie aan te pryzen. Ervarenheid in het onderwerp, belezenheid (vooral in de werken der Modernen.) oordeel, smaak, en bedaardheid in 't onderzoeken, stralen alom in deze nasporingen door, en kenteek nen den Schryver, die in dezen aart van Letterbeoefening (zo wy ons oordeel vry mogen melden) reeds meer in het licht verschenen is. - Zyn werk is tweeledig: het eerste gedeelte loopt over den smaak in de Dichtkunst; het tweede bestaat in eene uitvoerige beschouwing van Hoogvliets Abraham den Aartsvader. - In het eerste wordt onderzocht wat de smaak eigenlyk zy, zo wel in de dingen van het vernuft als in het Physische. Deszelfs trappen van fynheid, van juistheid, worden aangewezen; en men spoort na, hoe de goede smaak word' verkregen, en aangekweekt. De byzondere smaken van verschillende Volken, van byzondere personen, worden nagegaan; de invloed der luchtsgesteltenissen, der temperamenten op dezelven. Men onderzoekt wat de heerschende smaak onzer Natie zy, en wat hier uit af te leiden voor den Neêrlandschen Dichter? De eischen van den goeden smaak worden met oordeel voo gedragen en toegepast: de zogenaamde factice smaken, die niet in de Natuur gegrond zyn, worden niet voorbygegaan. Een vergelyking tusschen den Nederlandschen smaak met die der vreemden brengt het geschil over de meerderheid in de Poëzy tot zyne bepalingen. Er wordt aangetoond hoe verkeerdelyk men hier over gevonnisd hebbe: en wat hun, die den palm aan de Buitenlanders toewyzen, nog te betoogen staa. Er wordt aangemerkt, hoe min oirspronklyks er zy in de Theoretische Schryveren, die men ons tot Leermeesters wil geven, en hoe hunne achting moet dalen, wanneer men onze thands verwaarloosde Juniussen en Vossiussen gelezen heeft. - Deze zyn de voorname panten, welke in de Proeve over den smaak verhandeld worden, hoewel niet volmaakt in deze orde. - De verhandeling van Hoogvliets Abraham heeft eene korte beschouwing van het Heldendicht aan het hoofd; en vergelykt het Dichtstuk daarmede, zo wel als met de verscheidene Heldendichten der Ouden en Nieuweren, in 't algemeen en stuksgewyze: met dat besluit, dat ons Vaderland ook in het Heldendicht niet voor onze Nabuuren behoeft te blozen: en opwekking om toch eens af te laten van ‘vreemde schryvers te pryzen, natevolgen, en te vertalen; maar de Natuur, en de oude Dichters te bestudeeren. Dan, (zegt onze Autheur) dan eerst en nooit anders zullen zy schone stukken voortbrengen,’ en dit is de weg, de eenige weg, dien de Dichters van onze zo wel als van andere Volken insloegen, om den roem te behalen, dien zy gewonnen hebben.

Dit zal (vertrouwen wy) volstaan, om het Boekdeel, dat wy aan-

[p. 311]

kondigen, te doen kennen, en op zyn' prys te doen schatten. - Doch daar wy het aanpryzen, zou men te verr' gaan, indien men ons zonder eenige bepaling verstond, als mocht men dit werkje zonder dat oordeel van onderscheiding gebruiken, waardoor men zyn toestemming aan 't gezag eens Schryvers weigert, om haar niet dan aan bewezen waarheden te schenken. In tegendeel, de behoedzaamheid tegen de ingewikkelde toestemming is hier zo wel als elders noodzakelyk, en ook onze Schryver is geenzins vry van misgrepen, het zy in het verstand van een' Schryver, het zy in het aannemen van eenige grondstellingen, het zy in de toepassing van zyne beginsels, of 't afleiden van sommige gevolgen. Dus is het, by voorbeeld, dat hy (bladz. 61) Vondel klaarblykelyk niet verstaan heeft in de plaats, die hy gispt: Dus is het, dat hy een Bepaling van't Heldendicht naar willekeur, en die hem betwist kan worden, aanneemt, zonder haar te betoogen: Dus, dat hy in Hoogvliets persoonsverbeelding der Godlyke eigenschappen, (in welke de Dichter dezelven noodwendig moest afzonderen) die afzondering wraakt uit het Bovennatuurkundig beginsel van volstrekte overeenstemming in het volmaakte; 't geen men hier tegen den Dichter niet behoorde te doen gelden, als die niet de Godheid, maar zyne denkbeelden van de Godheid, afschildert, in welke denkbeelden, de afgetrokken eigenschappen van 't Goddelyk wezen niet alleen, in de afzonderlyke beschouwing, die samenstemming ontbeeren, maar zelfs als tegen elkander inloopende, kunnen beschouwd worden, gelyk Rechtvaardigheid en Barmhartigheid, die, zo haast men haar afzonderlyk, met betrekking op het zondig menschdom, beschouwe, tegenstrydige denkbeelden opleveren. - Tot hetzelfde mogen wy den gantschen grondslag van zyne Proeve over Abraham den Aartsvader brengen, dien hy alle pooging doet om een Heidendicht te doen zyn: hoewel het bedenking lyd, of Hoogvliet-zelf zich wel voorgesteld hebbe met dit Werk een eigenlyk Heldendicht te leveren. Men zou dit in de daad kunnen tegenspreken, en 't koomt vry naturelyk voor, dat de Dichter niets meer bedoeld hebbe dan een' aangeschakelden Levensloop van den Aartsvader te schryven, waar in men dierhalve de vereischten van 't Heldendicht niet meer recht heeft te vorderen, dan (om een voorbeeld te stellen) in Ovidius Metamorphosis, die zekerlyk geen eigenlyk Heldendicht is. En onze Schryverzelf weet de eenheid van 't Heldendicht er niet in te vinden, dan door haar in 's Aartsvaders geloof te zoeken, waar toe hy geen aanleiding heeft, dan een gedeelte eener tusschenrede (die men inter parentheses zou kunnen stellen) in den aanhef van 't werk.

‘Nu maal ik (zegt de Dichter) den grooten Vader van de Volken naar het leven.

Ja 't lust my, Abram op den togt naar Kanaän,
En naar Egipte, en waar die goddelyke Man

[p. 312]

 

Heen zwerft op 't hoog Bevel, te volgen op mijn snaren;

 

Zyn' wondren omgang met de Godheid te openbaren;

 

En, [in bespiegeling van zyn geloove, hoop

 

En zuivre Godsvrugt,] door zyn' gantschen levensloop

 

Te zweven.’

Moet men in de daad de woorden niet uit hun verband rukken, om hier de bespiegeling van 's Aartsvaders geloove voor het eenige, het ware doel des Dichters, te houden? Moet men uit deze woorden niet veel eer verstaan, dat dit doel bestaat in Abraham te volgen, en door zyn' gantschen levensloop te zweven?

Wy wenschten ook dat de enkele vertalingen welke ons in dit Boek eel voorkomen, beter uitgevoerd waren; vooral die uit homerus, welke vry woor elyk zyn, doch zonder denkbeeld van het orisprongklyk te geven. En eindlyk, wy kunnen geenzins ontveinzen, het onderscheid dat er is tusschen de twee verhandelingen over den Smaak en het Dichtstuk van Hoogvliet: zynde het laatste (ondanks de veelvuldige schone a mmerkingen die ook daar in voorkomen) naauwlyks by het eerste stuk in waarde te vergelyken.