Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1780

Uitgeleezene Gedagten van Paus Clemens XIV. (Ganganelli.) Verzameld uit deszelfs Brieven en Redenvoeringen. Te Amsterdam by Yntema en Tieboel 1779. Behalven het Voorwerk 184 bladz. in octavo.

Meer dan eens hebben we gelegenheid gehad, om den Lezer het leerzame der Brieven en Redenvoeringen van Paus Clemens XIV onder 't oog te brengen; des wy derzelver nuttigheid overbekend mogen achten; en tevens vaststellen, hoe een ieder ligtlyk kunnen begrypen, dat een Man van oordeel vele byzondere Stukken, die hem bovenal opmerkenswaerdig voorkwamen, uit dezelven by een konde zamelen. 't Zal derhalve niet

[p. 119]

noodig zyn, de ene of andere proeve van deze Uitgeleezene Gedagten te berde te brengen; 't zy genoeg te zeggen, dat de keuze, naer uitwyze van derzelver inhoud en schikking, ten overvloede toont, dat de Verzamelaer hier in niet onbezonnen, maer integendeel met een welberaden overleg, te werk gegaen zy; zo dat men in het byeengebragte niets vinde, dan 't geen daedlyk uitmuntend, leerzaem en nuttig is. - Ene meer byzondere opmerking vordert hier, onzes achtens, het bedoelde dezer verzamelinge; waerom wy wat bepaelder zullen stilstaen op de Opdracht en Voorreden voor dit Werkje geplaetst, welken ons desaengaende verslag geven.

Derzelver Schryver, een Protestant, zo als hy zelf uitdruklyk zegt, en, naer men ons berigt, één der thans geachtste Leeraren onzer Nederlandsche Kerke, die zyne Landzaten reeds meer dan eens op de vruchten van zynen weldenkenden Geest, zo leerryk als aengenaem, vergast heest, draegt dit Stukje op aen de Roomschgezinden van Nederland. Meermaels, gelyk hy te kennen geeft, vruchtloos overleid hebbende, hoe hy zynen Roomschgezinden Landsgenooten, door zyne pen, dienst zou kunnen doen, op ene wyze, welke geschikt was, om by hen invloed te kunnen vinden; is het hem ten laetste, zo hy zich vleit, gelukt een weg te ontdekken, langs welken hy zyn bedoelde zou kunnen bereiken. De Brieven en Redenvoeringen van Paus Clemens XIV, waerdig om van Roomschen en Onroomschen gelezen te worden, kwamen hem ten dezen opzichte by uitnemendheid dienstig voor; overtuigd van derzelver nut, en bevroedende dat 's Pausen naem in dezen krachtig kon medewerken; wenschte hy derzelver lezing en overdenking, ter uitgebreider nuttigheid, ook onder de Leden der Roomsch-Catholyke Kerke hier te Lande algemener te maken. Zulks bewoog hem, duchtende dat de kostbaerheid van 't gehele Werk, in dit geval, by velen tot ene hinderpael mogte strekken, een hulpmiddel daertegen aen te wenden, dat te gelyk ter betere bevorderinge van zyn oogmerk kon dienen. Hy bepaelde zich des, om.... doch wy zullen liever des Schryvers eigen woorden in zyne Opdracht laten volgen.

‘Op dat intusschen, zegt hy, door eenige uitgebreidheid en kostbaarheid, niemand, die niet gewoon is veel boeken te koopen en te leezen, worde afgeschrikt van een Werk, dat hem en zyne Kinderen tot een gezegend behoedmiddel tegen veel vooroordeelen, en tot een leidstar tusschen ongeloof en bygeloof, zou kunnen verstrekken, was er niets beter dan het voornaamste, dat hier toe dienen kon, dat voor het begrip van Eenvoudigen en Kinderen het vatbaarste was, uit te zoeken, en hun in een kort begrip en geschikte orde onder het oog te brengen. Ik stelde dit aan hun, die de Nederduitsche Vertaaling bezorgd en bekostigd hadden, voor; ik overtuigde hun gereedelyk van het nut, dat hier uit voor anderen zou kunnen spruiten, en dit was genoeg. Ik ging dan aan het werk, en doorwandelde in de oogenblikken, die ik daar toe

[p. 120]

kon afzonderen, deezen lusthof, telkens met een nieuw vermaak: ik zamelde bloemen van een zeker zoort met alle zorgvuldigheid op, en schikte ze in deezen ruiker, welke ik u heden aanbiede. Meer heb ik niet verigt, en minder kon ik ook niet, zou ik eenigerwyze beantwoorden aan het genoegen en nut, dat ik by elke wandeling genooten heb. Denkt toch niet, neen denkt niet, dat 'er een adder onder de bladen verborgen, eenig toeleg op uw geloof mede vermengd is. Ik wil my in verstand nog deugd met uwen ganganelli gelyk stellen; maar dit durve ik openlyk voor god en Menschen betuigen, dat zyne oogmerken niet zuiverder in dit geval konden zyn, dan de myne. Ik heb my, daarom, na vergelyking van den Franschen druk met de getrouwe Nederduitsche Vertaaling in alles aan de laatste gebonden, behalven in eenige weinige plaatzen, daar de vloeibaarheid van den Styl, of de duidelykheid, eenige verandering scheen te vorderen; welke van te weinig belang zyn om aan te stippen. Zorgvuldig heb ik my gewagt, van eenige plaatzen zoo uit hun verband te rukken, dat ik door eene verminkte voorstelling u in denkbeelden zoude brengen, die met de gedagten van clemens niet overeenkwamen: zelfs heb ik my niet alleen opgehouden by zuike steilingen waarin wy met u van één gevoelen zyn; maar ook de zodanige ingevlogten, waaromtrent wy verschillen, op dat gy al de gedagten van uw Opperhoofd zoudt weeten over een onderwerp, dat by u van gewigt is. Zoo heb ik gehandeld in opzigt van het Kloosterleeven, waar over zommigen te hooge, anderen misschien te laage gedagten voeden; maar waar over ganganelli best kon oordeelen, die de voor- en nadeelen van het zelve by ondervinding kende. - Ik wensch dan, dat myne poogingen uwe goedkeuring mogen wegdraagen, en gy van mynen arbeid, voor welken ik geene andere erkentenis van u vordere, een nuttig gebruik zult maaken voor u zelven, en voor uwe Kinderen. - Voor u zelven, daar gy de beste voorschriften der opvoeding in de twee eerste hoofddeelen, en de beste regelen uwes leevens in de volgende, zult aantreffen: - en voor uwe Kinderen, welke gy, buiten de H. Schrift, geen beter beginselen, overeenkomstig uwen Godsdienst, kunt inboezemen, dan overal verspreid liggen in de Brieven, welke deeze uwe jongst overleden Paus, aan zyne Vrienden, Geestelyken van allerleie orde, Bisschoppen en Kardinaalen geschreeven heeft. Houdt u geduurig nier mede bezig, op dat ze u en hun eigen mogen worden; en wanneer dezelfde geest van gemaatigdheid, van zagtmoedigheid, van nedrigheid en Christelyke liefde in uwe huizen en harten huisvest, zoo zult gy gelukkig zyn, en uwe Kinderen zullen tot beminnelyke en nuttige Leden van de Maatschappy opwassen’.

By dit eerste bedoelde kwam vervolgens een tweede oogmerk, waervan de Schryver in zyne hier aen gehechte Voorreden, in welken by dit Stukje zynen Protestantschen Landsgenooten niet min ernstig aenbeveelt, verslag geeft. Met de oprichting naemlyk

[p. 121]

van Armschoolen, hier en daer in ons Vaderland, welken ook voor de Roomschgezinden opengezet worden, zonder enigen indrang te maken op de leerstellingen en gebruiken der Roomsche Kerke, ‘bevond men zich, zegt zyn Eerwaarde, zo my onderrigt is, by de halfjaarige uitdeeling der pryzen, in opzigt van de Roomsche Kinderen, meest verlegen. Bybels, Testamenten, Psalmboeken of Protestantsche Zedeschriften kon men hun niet geeven; en egter wilde men ook hun gaarne iets van dien aart schenken, waarvan zy een nuttig gebruik zouden kunnen en willen maaken. Daar de geheele verzameling van Brieven van ganganelli te kostbaar en ook te omslagtig was, begreep ik, dat zulk een Kort Begrip aan het goede oogmerk beter zou kunnen voldoen. Ik hoop, dat het van anderen ook zoo begreepen, en dat deeze Gedagten onder die Schriften gerekend mogen worden, welke tot beschaaving en verbetering van veeler harten en zeden, by uitneemendheid, geschikt zyn.’

Wy kunnen, aengezien den voortreflyken inhoud deezer Verzamelinge, den geachten Heer, die dezen arbeid wel op zich heeft willen neemen, in dit geval niet beschuldigen van al te hooge gedachten desaengaende te voeden. Het byeengebragte spreekt hier zo duidelyk, dat wy niet twyfelen, of verstandige Roomschen en bescheiden Protestanten, zullen dit eenparig getuigen. Ook hebben wy, nu en dan, met veel genoegen bemerkt, dat dit Geschrift, ter wederzyde, zo in het éne als andere opzicht, by velen in aenmerking komt; des 'er hoope zy, dat het zelve een nutten invloed zal hebben, ter bevorderinge van Kennis en Deugd; by Roomschen, daer het oorspronglyk uit den schoot der Kerke komt; en by Onroomschen, daer een oordeelkundig Protestant het der moeite waerdig geoordeeld heeft de hand aen 't werk te slaen, om alles indiervoege in te richten, dat het ten meesten algemeenen nutte zoude kunnen dienen.