Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1779
(1779)– [tijdschrift] Vaderlandsche Letteroefeningen–
Auteursrechtvrij
[pagina 123]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Eenige waarneemingen en aanmerkii gen nopens de luchtsgesteldheid des jaars 1778, te Amsterdam.Door den Maaker der Veertigjaarige Tafel uit zyne dagelyksche Aantekeningen getrokken.
De loop der Saisoenen, in het laatstverloopen Jaar 1778, was weder verzeld van ongewoone byzonderheden; wel misschien in zo groot aantal niet als in 't voorgaande 1777, doch niet minder in soort en duuring: en dus merkwaardig genoeg on door my op dezelfde wyze medegedeeld te worden, als ik dat Jaar gedaan hebGa naar voetnoot(*). Mogt ooit een Winter met recht den naam Kwakkelwinter draagen, 't was die waarmede dit Jaar begon: de Vorst die reeds van 5 Dec: 1777 gedreigd had, en in 't laatstdier maand, de binnen wateren sloot, hield aan tot 14 Januari; myn Thermometers stond den
daar op kreeg men dooi, zo dat de warmte den 16, 19 en 20 tot 46 gr: klom; doch den 25 begon het weder te vriezen; de stand des Thermometers was den
den 29 kwam dooi, doch 't was geen ernst: in de gansche maand Februari zyn de wateren geen dag zonder ys geweest, en evenwel heeft ook naaulyks een dag in dezelve de Scheepvaart geheel stilgestaan; in 4 geheele dagen, van 's av: 31 Jan: tot 's mid: 4 Febr: was de hoogste Therm: 33, de laagste 31½ gr en 't laagst in de geheele maand 28 gr: op den 13 's av: en 14 's morg: - daar en tegen was de grootste warmte den
den volgenden 24 stond de Therm: 37, 34, 37, 's mid: met een zwaare sneenbui. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 124]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
In Maart hield het zelfde koude Saisoen nog aan tot den 20; tot welken dag de middenwarmte in die maand slechts was 38¼ gr: de koudste dagen den
en 't warmst den 18, 46: 19 en 20, 46½ gr: doch na dien dag wierd het zachter; klimmende de kwik tot 52, 53, en den 30, to 54 gr: Dus was 't verschil der warmte in deezen winter klein, zynde van 5 December tot 20 Maart h: 46½ 1: 21 - 25½ gr: van 5 November tot 1 April - 54 - 21 - 33 - Even eenpaarig was ook doorgaands het Weder; zynde meest zeer donker, behalven in de Vorst van 26 tot 28 Jan: ook meest stil, uitgezonderd den O.N.O. storm van 31 Dec: en de harde Weste winden op den 22, 23 en 24 Februari, als ook in t laatst van Maart - Sneeu viel in den geheelen winter op 35 dagen, dus dikwyls, echter veel minder dan in den voorigen winter, en ook in minder hoeveelheid De Barometer was doorgaands laag. Niets was dus zeer merkwaardig dan de veele Oostelyke winden by ze slappe Vorst, hebbende, volgens myne aantekeningen in 9 weeken, van 14 Dec: tot 14 Febr:
verder tot diep in Maart had men nog veel O. en N.O. winden, doch meer met N. en N.W. verwisseld. De aanvang van April vertoonde de eerste meer ongewoone byzonderheid in dit Jaar: op den 2 stond myn Thermometer 's morg: 6 u: 42 en 7 u: 43 gr: doch reeds 's mid: 2 u: tot 62, en 3 u: 64 s av: 10 u: toonde hy 53½ gr: den 3 's morg: 6 u: 48, en 7 u: 50 gr: s mid. 1½ en 2 u. 68 gr. doch een ligte onweersbui met zeer weinig tegen, drukte de kwik ten 2½ u. tot 62, 3½ u. 58, en 10 u. 49½ gr. echter zette zich, van toen af, de warmte met zeer heldere lugt, en stille, meest Oostelyke, winden, op deeze wyze voort:
De middenwarmte, van den 1 tot 13, was 55⅔ gr. en geen wonder dat het gelaat der aarde met kragt vernieuwd wierd: maar zeer schielyk veranderde tusschen den 13 en 14 deeze groote warmte | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 125]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
en dit aangenaame Weder in zwaare hagel, sneeu, en regenbuien, met zeer harde winden op den 14, 15 en 16 uit het N.W. en den 17 Z.W. met een koude die op den 15 's morg. en 16 's av. tot 35 gr. kwam, doch tot geluk er merklyke Vorst, waar door het zo veel schade niet deed als men vreesde en als waarschynlyk zou gevolgd zyn, indien de warmte nog eenige dagen langer had aangehouden. - Het overige der maand bleef ook koel; de middawarmte klom hoogst tot 55 en 56 gr. behalven op den laatsten dag, toen de kwik weder 56, 68, 57, tekende; evenwel was het, door de ongewoonheid in 't begin, een warme maand, houdende 50 5/9 gr. - de Barometer was ook meest laag. In Mai zette zich de warmte zo eenpaarig voegt, dat de Therm. in die geheele maand niet laager kwam dan op den 23 's av. 48 gr. ('t welk nog maar eens gebeurd is, in Mai 1764) en niet hooger dan 66½ gr. behalven op 3 dagen, die zo veel heeter waren, dat men de 2 eerste wel by de ongewoone mag tellen: t.w.
De wind was den 1 's morg. N.W. en 's av. N. den 10 's av. N.W. en dit waren ('t geen ook niet gewoon is) at de Noordelyke Streeken in die maand tot den 20 's avonds, wanneer die gewoone Maiwind nog begon te regeeren tot den 30: waar door ook dit neel der maand het koudste was; evenwel de geheele maand was zo warm, dat ze die van 1746 evenaarde, en alleen door die van 1758, 1764 en 1771 overtroffen wierd: dit strookt wel niet met de klagten over koude die men nog hoorde, doch ik weet geen Bloeimaand, of 't moest een der 3 genoemde zyn, waar in ik zulks niet gehoord heb; men wil altyd in die maand reeds den zomer hebben: alleenlyk viel tot den 22 wat veel regen, doch minden dan in 't voorige Jaar. Juni was wederom een warme maand, doch ongestadiger: zy begon met een dag die de kwik 's mid. weder tot 76 deed ryzen, daar op volgden koele dagen; staande myn Therm.
naderhand hervatte zich de warmte, en klom
met sterke N.N.W. wind, die echter den 18 weder plaats maakte aan de warmte; en met den 23 nam die hitte een aanvang die ruim 9 weeken, tot den 26 Aug. duurende, deezen Zomer een der merkwaardigste maakte die tot hier geregeld waargenomen zyn; waar by een droogte kwam, die reeds den 23 Mai be- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 126]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
gonnen zynde, door de maanden Juni, Juli, en Aug. heen, (behalven in 't laatst van Juli) zodanig aanhield, dat het gebrek aan water, zo in deeze Stad, als vooral op 't land voor het vee, algemeen was. De vergelyking van deezen zomer met anderen tot het laatst spaarende, volgt hier voor eerst de hoogte van mynen Thermomein deeze hitte, naar myne gewoone aantekenmgen; ze was dus.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 127]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Extra Waarneemingen heb ik op de meeste dagen aangetekend; zie hier alleen de voornaamste, om niet te hreed te zyn.
De zwaare hitte hield dus in Juli onafgebroken aan tot den 20, wanneer ze haar hoogste toppunt beklom: by de 2 onweeders van dien aanmerkelyken dag, die echter hier niet zwaar waren, viel weingregen, maar zo veel te meer op de 4 volgende dagen, welke ons vry guur voorkwamen; het was in 't overige der maand wel weder warm, doch dagelyks met regen tot den 1 Augusti; na welken dag tot den 26, zich de hitte sterk hervatte, met groote droogte en ongemeen helder weder; zo dat ik in die maand 60 maal helder en omtrend helder aantekende, en van 's av. den 17 tot 's morg. den 21 geen 't minste wolkje aan den ganschen gezicht einder te merken was: al de regen in die maand was:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 128]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
die 2 laatste dagen waren koud, met sterke N.W. en N.N.W. winden. Niet min aanmerkelyk was de hoogte van den Barometer, zo in de geheele maand, wier middenmaat 30. 1/16 hield, als byzonder van 15 tot 29, in welke 15 dagen 't gemiddelde 30. 2⅚ was, 't laagst 30. 1, en 't hoogst op den 17, ruim 30. 5, deeze stand, zo wel als de hoogte der geheele maand, overtrof alle voorige aantekeningen; als blykt uit myn Tafeltje, Natuurk. Verhand. V. Deel. p. 683. Nog eene byzonderheid was de heerschappy van den Noordelyken wind : ik heb van 16 Aug. tot 11 Sept. de Streeken dus waargenomen.
daar elk weet hoe gemeen hier te lande, en vooral in dat jaargety, de W. en Z.W. winden zyn, zal men niet konnen nalaaten dit merkwaardig te vinden Met teeze Noordelyke winden nam de heete Zomer van ons afscheid: en daar volgden 2 maanden, September en October, waar van de eerste na 1768, de tweede na 1769, zo koud niet geweest is. In September had men de grootste warmte op deeze dagen.
deeze klimming der kwik, op den 16, was weder ongemeen, want het was op dien éénen dag 't hoogst behalven den 24, en 't laagst tot den 27, in die maand: maar in de laatste dagen vertoonde zich eene nieuwe byzonderheid; myn Therm. daalde tot,
deeze koude, 39 a 40 gr. was de grootste tot hier toe in September aangetekend, overtreffende de laatste dagen van die des jaars 1764, schoon my nog voorstaat, dat toen een felle Noordewind, met zwaare hagelbuien, het veel kouder op 't gevoel maakte; nu was 't helder, de wind Z.Z.O. en Z. stil, 's nagts ryp. - In het geheel was het weder in deeze maand vry goed, de winden zeer stil, en de regens, behalven in de eerste dagen, maatig; waar door ook over de koude weinig geklaagd wierd, zelf, minder dan in Mai. - Zulk een verkeerd denkbeeld heeft men van den loop der Saisoenen; daar September, volgens myne tafel, 5 gr. warmer moet zyn dan Mai, en nu integendeel 5/9 gr. kouder was. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 129]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
In October bleven de 6 eerste dagen koul, doch de warmte klom
doch hier op volgde 11 dagen een niet gewoone koude, dus
een koude, die wel nog veel verschilde van den 22 en 23 Oct. des voorleden jaars, echter vry langduuriger was, en veelen reeds om vuur stooken deed denken; het heeft in byna alle deeze nagten gerypt, en zelfs een en anderma Ys gemaakt; in het overige der maand was het warmer; klimmende myn Thermometer den 24 's mid. en s av. tot 57, en den 30 's mid. op 58 gr. - Deeze October was weden zeer stil, behalven dat het op den 24 's av. uit het Z.W. en den 31 's av. uit het W. stormde; op dien 24 stond ook de Barometer op 29. o, gelyk die in de geheele maand laag was, en slechts 1⅔ dag op of boven 30 dm. kwam, hoogst den 30 's av. 30 1½. - Niet meer dan 6 dagen gingen zonder regen voorby, doch de regens waren zelden zwaar. Op den 22 Sept. en 14 October, scheen zeer sterk Noorderlicht. Het zachte Weder, zich in 't laatst van October hervat hebbende, hield nu stand tot het einde des Jaars, zonder doorgaanden Oostlyken wind in de 2 overige maanden.
November had veel overeenkomst met die des voorleeden Jaars; en wel 1, in den trap der warmte, zynde geweest:
Den 23 stond myn Therm. op 47½. 54. 54½ in dien avond ontstond een storm uit het Z.W. die den 24 hevig aanhield, met extra warmte, zynde 's morg. 55. 's mid. 57½ 's av. 6½ u. 58. 9 u. 53. 10 u. 52. en 12 u. 49 gr. 's av. 9 a 10 u. liep de wind W.N.W. doch de storm was na 8 u. tot geluk voor ons land, bedaard: - op den 25 stak die 's morg. weder uit het Z.W. op, en trok 's namid. op nieuw W t N. en tegen den avond N.W. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 130]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
met zwaare regen en hagelbuien, verzeld van D. en W. als ook op den 20, 's morg. vroeg: doch daar de wind in den voornagt verminderd was, wierd andermaal het gevaar door de gunstige Voorzienigheid tydig voorgekomen. Nu kome ik tot de laatste, maar allermerkwaardigste maand van het Jaar. - Ik zal van dezelve aan 't einde van dit bericht eene volledige tafel geeven; waar uit blykt dat
ze verschilde dus van November 1⅓, en van October 2 8/9 gr. 't welk een zeer klein onderscheid tusschen deeze 3 maanden, die, naar myne tafel, byna 13 gr. verschillen moeten. Deeze ongewoone warmte had ook onge woone uitwerkzelen op het groeiend Ryk; 2 jonge lindeboomen voor myn huis kregen nieuwe kneppen van merkelyke grootte, en agter myn huis kwamen de tulpen hiäcinten ½ tot 1½ duim oven den grond, alles reeds in de helft der maand. Dan, hoe ongemeen deeze warmte was, juist voor 30 Jaaren had de wintermaand 1748 een voorbeeld opgeleverd van volmaakte gelykheid, niet alleen in de middenwarmte der geheele maamd, maar, dat nog meer in 't oog loopt, zelfs daar in, dat zo toen als nu, de 3 eerste dagen kouder waren, en wel de 2 't koudste - evenwel dit is het eenige voorbeeld zo lang aantekeningen voor handen zyn; de naast daar by komende December, zynde die van 1760, was omtrent 2 gr. kouder. Wat het Weder betrof, men had somtyds vry mooie dagen, zelfs op de warmste, als den 9, 10, 12, 20, 21, en 27, doch anders, gelyk doorgaands in een zagt wintersaisoen, meest sterke Regens en Winden, waardoor ook de Barometer in de eerste helft laag bleef; maar den 16 boven 30 duim komende, zag men geduurende de Kersdagen een aandagtwaardige zaak; t: w: dat de Barometer 3 dagen op en boven 30. 8 staan bleef, en op den 26 's av. van 7 tot 11 uuren, de hoogte van 30. 9 bereikte, overeenkomende met 29 10 5/12 of nagenoeg 10½ l. Rhynl. maatGa naar voetnoot(†); omtrend 12 u. begon de Kwik iets weinigs te zakken - uit myn straks genoemde Tafeltje kan men zien hoe zeldzaam deeze hoogte is, zynde sedert 1735 slechts 9 maal op of boven 30. 8 geweest, 't langst, 1⅔ dagen achtereen: en nu circa 3 dagen; de stand 30. 9 is op Zwaanenburg alleen aangetekend 's morg. den 13 Jan. 1761, doch te Amsterdam toen 50. 7. en op den 29 Jan. 1766 is hier 30. 9, en op Zwaaneburg 30. 8½ waargenomen: Prof. Musschenbroek te Utrecht den 21 Jan. 1730 den Barometer op 29. 10 Rynl. ziende, noemt zulks ‘zo hoog, dat Hy zich niet kon herinneren dien ooit hooger gezien te hebben’. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 131]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Het vreemdste by deeze hoogte was, dat de lugt niet alleen even warm, maar zeer donker bleef, zelfs morgens den 26 met vogt; en de wind al die dagen meest Westelyk, hoewel zeer stil: het een en ander deed verscheidene opmerkende Lieden vreezen, dat in het luchtsgestel iets ongewoons moest plaats hebben, dat zich misschien eerlang zou ontwikkelen: en de uitkomst toonde dat deeze zich niet bedrogen hadden verscheidene byzonderheden had dit Jaar opgeleverd, maar de voornaamste was die waarmede het eindigde. Den 28 Dec. zakte de Barometer sterk, by het opsteeken van den Z.W. wind; die aan den avond stormig wierd, en om 9 u N.W. liep met regenbuien. - Den 29 woei 't 's morg. nog hard uit het W.N.W. met zwaaren regen; kort voor den middag liep de wind eens tot W.Z.W. met heviger. opsteekenden storm; en was ten 2 u. (de Baren tot 29. 3. gezakt zynde) weder W t N. met aanhoudenden waaren regen; doch gen den avond keerde zich de felle Oo in, met regen- en hagelbuien verzeld, tot ieders schrik in 't N.N.W. en eef, schoon de woe de van den wind 's nagts na 12 uuren veel verminderd den geheelen 30 in dien hoek met buien van regor, hagel, en 's morg. 9 a 10 u. eens Sneeu, die de eenige in die maand was, behalven 's nagts tusschen den 2 en 3. - Door dien storm wierd het water voor deeze Stad 's morgens den 30 tot 68 a 70 duim boven peil opgezet; doch door 't verminderen van den wind ging dit gevaar weder voorby; en 's morg. den 31 scheenen wy alles te boven te zyn: de wind was in 't Z.Z.W. getrokken, en geheel bedaard, de wolken waren eerst niet zwaar, evenwel de Barometer daalde; en ten 9 u. zag ik zeer laaghangende dikke wolken uit het Z.W. aandryven, met veel sterker drift dan de wind in de benedenlugt had: het begon al rasch te regenen; 's namid. 2 u. woei 't reeds zeer hard met zwaaren regen; ten 3 a 4 u. begon men het een storm te noemen; en om 5 u. liep die eensklaps in 't W.N.W. stak nog heviger op, en wierd verzeld door een zo yslyk onweder van Donder, Bliksem, Hagel, Plasregen, en geweldige rukwinden, dat aan de oudste lieden nooit in den winter zo zwaar geheugde: even na half 6 u. viel, onmiddelyk op een zeer blaauwen blixemstraal, een donderslag, waarvan ik my by de zwaarste Zomer - onweders naaulyks de weergâ kan herinneren; en die ieder met zulk een ontzetting vervulde, dat ik een voorbeeld in deeze Stad weet van iemand die door dien schrik op den volgenden dag gestorven is - het was ook deeze slag, die, behalven mindere schaden, den geweldigen brand veroorzaakte welken men aanstonds daarna op 2 plaatzen over 't Y ontdekte - waarom, (mag ik in 't voorbygaan vraagen) heeft het deeze Stad niet getroffen? welk een vreeslyke verwoesting had dat vuur, by zulk een' storm daar in konnen aanrechten? ... Stadgenooten! dankt God nog voor die bewaaring. Voor 6 uuren was evenwel het onweder weggedreven naar | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 132]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
het Z. of Z.O.Ga naar voetnoot(*) en daarop was de wind een korte poos Z.W. en redelvk bedaard; doch ten 7 u. hier reeds weder W. t N. harde wind die met zwaare regenbuien, eerlang op nieuw tot een woedenden storm opstak, omtrent middernagt N W. wierd, en 's morg. den 1 Jan. 1779 in 't N. draaide: doch met den middag, een streek van 't O. kry ende, van tyd tot tyd bedaarde: schoon 't water dien dag andermaal voor deeze Stad ter hoogte van byna 60 duim boven peil gerezen was, en zekerlyk veel hooger nog zou geworden zyn, als de wind meer N.W. geweest was: alzoo myns dunkens de storm zeer naby dien van Nov. 1776 in ten vollen by dien van 1775 kwam. De Barometer daalde in dien nagt tot 28. 7½ lyn; doch rees in 't nieuw. Jaar zo sterk dat de kwik den 2 Jan. 's avonds op 30. 5½ en den 3 's morg op 30. 6½ stond; zo dat de daaling in 5 etmaalen 25½ lyn, en de ryzing in 2 etmaalen 22 lyn wasGa naar voetnoot(†) breeder is 't een en ander te zien in het hier agter volgende tafeltje mylan extra waarneemingen van dit gedenkwaardig einde van 't oude en begin van 't nieuwe Jaar. De uitkomsten myner waarneemingen, in dit, over 't geheel schoone, en zeer vrugtbaare Jaar 1778, waren dan als volgt: | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 133]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Dit Jaar was dus 1⅔ gr. warmer dan 1777; 1 5/12 gr. warmer dan 1776, en volgens myne tafel een der allerwarmste sedert 1735, zynde alleen door 't Jaar 1773. ½ gr. en door 1775. 9/10 gr. overtroffenGa naar voetnoot(†) - 't was ook een zeer droog en stil Jaar, uitgenomen in beide opzichten de 2 laatste maanden. Zeer groote of schielyke afwisselingen van warmte en koude waren in dit Jaar veel minder dan in 1777; de voornaamste, t.w. op den 2 en 3 April, 4 Mai, 20 à 22 Juli, en 16 September, zyn alle reeds in 't gemelde te vinden: zo dat ik hier myn uittrekzels zou konnen eindigen, indien ik niet beloofd had een vergelyking te geeven van den heeten Zomer deezes Jaars met de voornaamste in voorige Jaaren waargenomen; het welk ik zo kort mogelyk ga doen; en wel 1, ten aanzien van het geheele beloop, en 2 van den trap der grootste hitte. Wat voor eerst het algemeene beloop betreft, jammer is 't dat men niet veel hooger kan opklimmen dan myne tafel; ik heb wel reden te denken dat eenige Zomers tusschen 1718 en 1730 goede stoffe tot myn oogmerk zouden opleveren; maar de dich- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 134]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
terlyke beschryving door G. Bidloo, van de schoone Saisoenen der jaaren 1718. 22. 23 en 24, geeft my geen lichts genoeg; 1719 en 1728 teet ik ook dat heete Zomers geweest zyn, maar niets meer: van 1729 kan ik wat meer zeggen, doch dat zal straks nader te pas komen. Met het jaar 1735, waarvan ik dus moet aanvangen, word de stoffe zo schraal, dat van daar tot 1756, de Zomers van 1736 en 1748 de eenige zyn die in overweeging konden komen, doch geen dier beiden is daar toe nog aanmerkelyk genoeg: ongemeen was in dat tydperk de achtervolging van koele Zom rs, vooral van 1739 tot 1746. - Dus spreekende vergeet ik 't jaar 1750 niet, ik zal den trap der grootste hitte in dat jaar ftraks bezien, maar behalven 't laatste deel der Hooimaand, mogt anders die Zomer eerder onder de koude, dan heete geteld worden. 1757, had men eene aanhoudende en zeer zwaare hitte van 't begin van Juli tot half Augusti, doch vroeger en laater niet veel. 1759, was de hitte doorgaands wat draaglyker dan in 1757, doch duurde van half Juni tot omtrend het einde van Aug. waarop een maatige warmte in September, doch naar den tyd vry aanmerkelyke in de eerste helft van October volgde. 1761, was heet in 't laatst van Mai, de laatste helft van Juni, en de geheele Aug. tot diep in Sept. maar Juli koel en windig. 1764, was Juli wel zeer warm, doch niet om hierby te vergelyken. 1770, begon de warmte laat, niet voor omtrend half Juli, doch wierd zeer aanhoudend en merkwaardig tot in het laatst van September. 1772 en 1773 waren zeer schoone en langduurige Zomers, doch niet zo heet dat ze by deezen te vergelyken zyn, dan alleen in 't laatste jaar den 14 Aug. - 1774 nog minder, schoon die ook zeer goed was. 1775, was van alle bekende Zomers de langduurigste, en daarby zeer warm, daar ik deezen zelf heb waargenomen, kan ik daarvan de naaukeurigste vergelyking maaken; zie het beloop daarvan in de Natuurk. Verhand. V. Deel. p. 646. 647. 1776, was ook een schoone warme en langduurige Zomer. Zie als boven p. 663. 664, doch in vergelyking valt hy by deezen af, schoon de hitte genoegzaam gelyk in duuring wasGa naar voetnoot(†). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 135]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Men ziet dan dat ik tot myn oogmerk 1757, 1759, 1770, en 1775, moet kiezen, en dan is de vergelyking dus.
Dus valt 1770, geheel af, zo in zwaarte als duuring der hitte. 1759, is minder in zwaarte, en staat in duuring gelyk, doch overtreft dit jaar in den nazomer. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 136]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1757, wint het nog iets in de zwaarte der hitte, doch verliest het 23 dagen in duuring daarvan. 1775, in tegendeel, verliest het in de zwaarte, doch wint het in langduurigheid zo verre, dat in de middenwarmte van al de Zomermaanden samen, dat jaar 1775 het eenige is 't welk 1778 te boven gaat, te weten, als men, gelyk billyk is, September daar by rekent: anders, als men in beide Jaaren van April of Mai tot Augusti rekende, zou 1778 overhaalen. Nu betreffende den hoogsten trap der hitte, zal de vergelyking nog ruim zo moeilyk zyn. Prof. Musschenbroek heeft te Utrecht 2 maal zeer zwaare hitte waargenomen; op den 20 en 21 Juni 1729, 90 en 92 gr. en den 9 Juli 1733, 04 gr. 't welk tot hier toe de hoogste trap in ons land geweest is. - Zumbach heeft te Leiden den 21 Juni 1729 ook 91 gr. geobserveerd, en dat nog zeldzaamer is, van 3 tot 9 Sept. in 't zelfde jaar 80, 83 86 en den 4, 88 gr. 't spyt my dat daar van alleen de middaghoogten aangetekend maan; echter de vraag blyft, of men (behalven in de Thermometers zelve) toen reeds alle naauwkeurigheid ten aanzien van derzelver plaatsing en bevryding van terugkaatzing der Zonnewarmte, heeft weeten in acht te neemen. Na dien tyd is geen grooter hitte dan 83 en eens 84 gr. aangetekend, tot in 't leatst van Juli 1750, wanneer de Zwaanenburgsche Thermometer stond:
de 2 laatste dagen stelt men te Amsterdam algemeen 90 gr. Van toen af is 't weder niet heeter dan 82 en in 1756, 83 gr. geweest, tot in Juli 1757; en van daar tot nu toe zal ik hier laaten volgen een tafeltjen der waargenome aanmerkelykste tyden en trappen van hitte, ook in zulke Zomers die ten aanzien van derzelver geheel, niet onder de heete te tellen zyn: een tafeltjen waarvan de overeenbrenging wel eene allermoeielykste taak is; doch waarvan myn oogmerk noodzaaklyk vordert iets te zeggen, zal ik nu, en zal men in het vervolg, by zwaare hitte, ooit, in staat zyn vergelykingen te maaken. - Hoe zeer ware het te wenschen dat men geene waarneemingen had medegedeeld, of in 't vervolg mededeelde, dan met in acht neeming van alle naaukeurigheid, zo ten aanzien der werktuigen, als derzelver plaatsing en omstandigheden; de Météorologie zou dan, en vermaaklyker, en nuttiger worden. - Zie hier het Tafeltjen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 137]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Om nu iets ter overeenbrenging te zeggen. vooronderstel ik vooraf op goeden grond dat de Thermometers der beide waarneemers op Zwaanenburg overeenkomen; die waarneemingen zyn ook (uitgezonderd 1765) ter zelver plaatse gedaan; de Heer Schaaff daar en tegen heeft in de laatste jaaren in een ander deel der stad gewoond dan te voren; daar nu juist al die waarneemingen van op en boven 90 gr. in de vroegere jaaren plaats hebben, bevestigt dit het vermoeden van een onnaaukeurige plaatsing des Thermometers in die jaaren; en dat dezelve, gelyk ik zeide (Nat. Verh. V.D. p. 686.) ‘denklyk door te rug | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 138]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
kaatzing van eenige zonnestraalen, tot die ongemeen hooge trappen zullen gesteigerd zyn’. Dit denk ik te meer, om dat de by eenige gevoegde hoogten in den Zonneschyn niet evenredig zyn met de standen buiten de Zon: ik weet wel dat dit afhangen kan van meer of minder helderheid der lugt; maar ik vind op al die tyden de lugt helder aangetekend, gelyk trwouens meest by zwaare hitte. - Hier door echter is alles nog niet te vereffener; de verschillen op den 1 en 2 Juni 1760 zyn volstrekt onverklaarbaar, ook op den 18 Aug. 1763; zo daar 88 gr. geen dru feil is, scheelde het aan den Therm. of de waarneeming, want dat het op den volgenden 19 aanmerklyk heeter was, weet ik nog door omstandigheden. In 't Jaar. 1769, zou ik byna de Amsterdamsche Waarneemingen kiezen in dien Zomer hebben wy, even als in 1775 heetere dagen gehad dan men op Zwaanenburg aangetekend vind; niet alleen den 5 Aug. waar op echter 87 gr. ook te hoog zal zyn, maar ook verscheidene in Juli. In tegendeel is in de volgende Jaaren 1770 tot 1774 doorgaands op Zwaanenburg wat hooger waargenoomen dan alhier; doch ik weet dit zo min volkomen te vereffenen, als ik overeen te brengen weet dat de Heer Schaaff 111 1775 gelyk met Zwaanenburg en zo veel laager dan ik - 1776 en 1777 zo veel hooger dan ik en Zwaapenburg, - en 1778 weder zo veel beneden my is; dan alleen door my te houden aan 't geen ik daarvan by de voorige Jaaren gezegd heb, dat zyne aantekeningen niet wel naar denzelfden Thermometer konnen zyn. Uit dit alles blykt dan genoeg, dat men zich aan de Zwaanenburgsche Waarneemingen moet houden, en dus na 1750 de zwaarste hitte in 1757. 1759 en ook 14 Aug. 1773, mag stellen op 86, en denkelyk in deeze Stad 87 gr. gevolgelyk dat de door my waargenoomene hitte van 88 gr. op den 20 Juli 1778, niet alleen de grootste was sedert 1750Ga naar voetnoot(†); maar ook deeze geheele Zomer, nevens die van 1757 en 1775, de 3 voornaamste sedert het begin der geregelde Waarneemingen geweest zyn. De naaukeurigheid van mynen Thermometer stel ik niet alleen vast op de zekerheid die ik tot hier toe daarvan had; maar ik heb in deezen Zomer byna dagelyks geiegenheid gehad 's mid. ¼ uur voor den mynen, een' anderen Thermometer te bezien, die genoegzaam altyd volmaakt met den mynen overeen kwam, en op de 2 heetfte dagen nam ik tusschen 1 en 1½ n. met opzet myn' weg langs onze Weerglazenmaakers, alwaar alle Thermometers die ik zag, op den 14 Juli van 84 tot 87, en den 20 van 86 tot 90 gr. stonden; gelyk ook op dien dag de Heer Kalenberg 90, en de Heer Schaaff 86 gr. opgeeft; maar dat de laatste daarby voegt, in de Zon 96, doet my, om de gelegen- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 139]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
heid van zyn huis, denken, dat die Zonneschyn door de boomen zal gekomen zyn; by P. Wast heb ik eenen op 96 zien staan, die slechts door te rug kaatsing van de stoep verwarmd wierd: en een myner vrienden buiten de Stad heeft op dien dag, nog voor den middag, een goeden Thermometer in den Zonneschyn gehangen; doch toen die tot 110 gr. geklommen was, weder weggenoomen, wyl de schaa weinig meer verdragen kon: laat my hier nog byvoegen, dat de Heer Holl te Breda ook op dien dag 90 gr. heeft; en dus 1 gr. meer dan te Zutphen den 14 Aug. 1773, schoon anders aldaa. de klimming en daaling der warmte nog grooter schynt te zyn dan te Breda. - Volgens Dr. Schaaff zou het den 9 Aug. 1777 nog 1 gr. warmer zyn geweest dan op deezen 20 Juli, 't welk echter niemand zal gelooven. Voor 't overige zyn in dit Jaar de versch llen, tusschen den Heer Schaaff en my, zo groot niet geweest als in de voorige; in Januari was volgens zyn E. de warmte nog, gelyk voorheen, ruim 2 gr. hooger Febr. 1. Maart 1¼. Juni 1. September en October circa ¾ gr. alles hooger, maar in al de over ge maar den zeer na gelyk, zo dat het geheele Jaar omtrent ½ gr. van my verschilde, daar 't onderscheid in de 2 voorige 1½ en 1¾ gr. was; deeze eenpaarigheid echter bepaalt zich meest tot de middenwarmte; op byzondere dagen was 't niet alleen doorgaans waar, dat myn Therm. spoediger, en meer overeenkomstig met andere klom en daalde; maar nu en dan waren de verschillen ook onverklaarbaar, voor al in September en October; in tegendeel kwamen November en December beter met my overeen, dan nog ooit in de 4 Jaaren die wy saamen waargenomen hebben, gebeurd is; behalven in Nov. 3 groote verschillen, als den
dit zullen dus alle drukfeilen, en elk 10 gr. hooger moeten zyn. - Doch waarvoor ik 't houden moet, dat den 15 Nov. de lugt by Z E. belder staat, weet ik met; daar ik op dien dag niets dan regen en donker heb aangetekend. - Even groot verschil is ook dikwyls in de windstreeken, en niet alleen by stilte, dat nog zo vreemd niet zyn zoude, maar zelfs by harde winden; men vergelyke alleen 't geen ik hier van den 23 à 25 Nov. en 28 à 31 Dec. gemeld heb, met Z.E. aantekeningen op die dagen; altans dat den 29 Dec. de wind Z zou geweest zyn, is door de geheele Stad, het gantsche Land, ja door de dreigende Zeegolven tegen gesp ooken. Ik ben verpligt dit aan te roeren, om de plaatsing myner geheele tafel van de maand December; en wanneer men die met den Heer Schaaff vergelykt, zal men in dezelve ook van 19 tot 23 een verschil in den Barometer vinden, grooter dan ik tot hier toe ooit gevonden heb, niet tegenstaande wy in de ongemeene hoogte der volgende dagen, tot myn genoegen, zeer wel overeenkomen; | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 140]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
in 't gemeen zyn onze Barometers, in ieder maand gemiddeld zynde, altyd zeer eenpaarig geweest; de myne meest ⅙ à ⅓ lyn hooger, meer niet; maar op byzondere dagen week de ryzing en daaling nu en dan wat van elkanderen, doch zelden meer dan 1. 2 à 3 waarneemingen achter een; en in die gevallen was de myne altyd gelykst loopende met dien op Zwaanenburg, en zelfs te Breda; doch met dit onderscheid, dat toen ik, met den aanvang van 1775, myne aantekeningen begon, alle die Barometers zeer gelyk in hoegte waren; maar dat in 't zelfde Jaar, die te Breda met Mai byna 1 lyn laager en die op halfwegen met Augusti byna 1 lyn hooger geworden is, beide genoegzaam met éénen sprong, en beide tot nog toe zo blyvende, alleen, dat opmerkelyk is, in de extra laage maand Februari 1776, waren de verschillen veel kleiner: de reden van deeze verandering kan ik niet uitdenken; van 1759 tot 1774 was en bleef de Barometer van den Heer Schaaff zeer gelyk aan die op Zwaanenburg, zo der Heeren Engelman als Brunings, waar uit blykt dat die twee ook gelyk waren; en de Heer Holl was in 1773 en 1774 zo te Zutphen als Breda, ook nagenoeg gelyk met hier en Halswegen; daar nu Halfwegen en Breda, reeds sedert 3½ Jaaren, omtrend 2 lynen verschillen, en ik tusschen beiden in 't midden ben; zo heeft ook de Barometer van den Heer Kalenberg (Amst Cour. 31 Dec. 1778) 1 à 2 lyn laager, en die van den anderen Waarneemer (dito 5 Jan. 1779) circa 2 lyn hooger gestaan dan de myne; en zo heb ik ook vrienden, die zo Barometers als Thermometers hebben, tusschen welke de myne doorgaands het midden houden. Myne Waarneemingen zyn ter zelsder plaatze, met dezelsde werktuigen, en in alles volmaakt op denzelfden voet gedaan, als in de voorgaande Jaaren; en de reden om welke ik hier de tafel van December byvoege, is niet alleen om derzelver merkwaardigheid, maar vooral om tot een staaltje te dienen van de wyze op welke ik, misschien, voorneemens ben, by leven en welzyn, myne Waarneemingen maandelyks in dit tydschrift te vervolgen, in plaats van die van den onlangs overledenen Heer D. Schaaff: en waar van men dan in het volgende Stukjen de zeer aanmerkelyke maanden Januari, Februari, en Maart deezes Jaars 1779 te wagten heeft. |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||