Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1779

[p. 517]

Algemeene Vaderlandsche Letter-oefeningen.

Heilige Jaarboeken, of Samenstemming der Euangelisten; en Inleiding tot de Handelingen en Geschriften der Apostelen I. Deel. Door R. Schutte, Predikant te Amsterdam. Met Landkaarten. Te Amsterdam by J. Wessing Willemz. 1779. Behalven het Voorwerk en de Bladwyzers 432 bladz. in gr. octavo.

Schoon velen reeds ondernomen hebben, het Geschiedverhael van Jezus omwandeling op Aerde, door vier Euangelisten geboekt, in ene geregelde samenstemming te brengen, waer in de een, in 't een, de ander in 't ander, opzicht gelukkiger geslaegd is; zyn 'er echter voor den oplettenden Onderzoeker, inzonderheid met betrekking tot de tydrekenkundige schikking, nog al merkelyke duisterheden overgebleven. Dezen te gemoet te komen, en dit onderwerp in een helderer daglicht te stellen, eischte den arbeid van een Man, die tegen gene moeite opzag, en zich met alle naeuwkeurigheid op dit stuk wilde toeleggen. En als zodanig een, mag men wel zeggen, heeft zich de kundige Schutte ten dezen aenzien gedragen; als ten duidelykste blykbaer is uit dit aenvangelyk stuk zyner Heilige Jaarboeken, waer van de eerste en ruuwe streken al voor byna veertig jaren getrokken zyn. 's Mans daer aen besteede arbeid geeft den beoefenaren der Euangelische Schriften ene ruime stof van overdenking, en noopt hen natuurlyk om al het voorgestelde met vlyt na te spooren; van welke aengewende moeite zy zich niet zullen beklagen; dewyl ze, zelfs de zodanigen, dien 's Mans schikking in alle deelen niet mogte gevallen, in verscheiden opzichten zullen moeten erkennen, dat zyn Eerwaerde niet weinig toegebragt heeft, om een nieuw licht over dit onderwerp te verspreiden. - Het eerstestuk dezer Heilige Jaarboeken, thans afgegeven, ontvouwt ons de grondslagen, op welken de Eerwaerde Schutte de samenstem-

[p. 518]

ming der Euangelisten poogt te vestigen; en in een volgend Stuk staet hy ons de samenstemming zelve, in ene aeneengeschakelde Levensbeschryving van Jezus Christus naer de tydorde, mede te deelen. Hier aen zal hy dan wyders hechten, een Geschiedverhael van de Handelingen en Geschriften der Apostelen, met aenmerkingen tot beiden betreklyk: waer door dit zyn Werk, dat geheel afgeschreven ligt, zal kunnen strekken, tot ene Inleiding en Opheldering van de gewyde Schriften des Nieuwen Verbonds. - Twee voorafgaende Verhandelingen dienen in deezen ter bepalinge van twee gewigtige tydstippen, te weten, die van 's Heillands geboorte en kruisdood; en de derde of laetste van dit stuk gaet over 't geen men omtrent de Euangelisten, en de samenstemming van hun verhael, in agt heeft te nemen.

Wat de bepaling van den geboortetyd van Jezus Christus betreft, zyn Eerwaerde gaet in vier hoofddeelen trapswyze voort; en tracht te doen zien, hoe men, op voldingende bewysgronden, dat tydstip hebbe te brengen, op het laetst van 't 4710^de jaer des Juliaenschen Tydkrings, of het 750^ste jaer na Romes bouwing, en bepaeldlyk op den 18^den November, of wel den nacht tusschen 17 en 18 Nov. van dat jaer; waerop de Bethlemitische kindermoord den 21^sten, en de dood van Herodes den 25sten dier maend voorviel. Zyn Eerwaerde dit betoogd agtende, toont vervolgens hoe deze stelling overeen te brengen zy, met de komst en 't vertrek der wyzen, de vlugt naer Egypte, de besnydenis van het Kind, en 't reinigingoffer der Kraemvrouwe; ter ophelderinge van 't welke hy de tydschikking deezer gevallen in ene beknopte tydtafel onder 't oog brengt. Hier nevens voegt hy voorts ene vergelyking van zyn gevoelen, met dat van den Heer van Til, die den geboortedag van Christus bepaelt op den 16den October, en wiens denkwyze over dit stuk zeer naby komt aen die van onzen Autheur; doch die, gelyk hy tracht te doen zien, zo gegrond niet is als de zyne. Ten laetste beantwoord zyn Eerw. nog ene tegenbedenking, ontleend uit Matth. II. 16. en ene andere uit Luk. II. 1-7. Volgens Matth. II. 16 naemlyk breidde Herodes de kindermoord van Bethlehem uit, tot de kinderen van twee jaren, en daer onder, naer den tyd, dien hy van de Wyzen naerstig onderzogt had. Dit schynt des Heillands geboorte twee jaren vroeger te brengen. Dan

[p. 519]

de Eerwaerde Schutte, de onbestaenbaerheid hier van aengewezen hebbende, brengt ons onder 't oog, dat 'er reden zyn, om te stellen, dat de Ster den Wyzen in 't Oosten verschenen zy, by de ontvangenis van 't kind; en dat Herodes dan ligtlyk, 't zy uit misverstand, 't zy uit andere begrippen, by zichzelven heeft kunnen vaststellen, dat het wel een kind van negen maenden ware; het welk hem dan, om vooral niet te missen, tusschen kinderen van drie of vyf vierendeel jaers, deed besluiten, tot den moord der kinderen, die in het tweede jaer gingen, dat, volgens Knatchbull^(*), de rechte betekenis der hier gebruikte spreekwyze zou zyn. - Ene tweede tegenbedenking uit Luk. II. 1, 2, ontleend uit de beschryving van Cyrenius, welke tien jaren later voorviel, zou dit tydstip integendeel tien jaren later brengen. Dan dit is buiten tegenspraek valsch; het komt 'er derhalve maer op aen, hoe de woorden van Lukas te verstaen zyn, en welke beschryving hy op het oog hebbe. - Onze geagte Schryver vertaelt ze indezervoege: Deze beschryving was de eerste, of werd de eerste, toen Cyrenius over Syrië Stadhouder was. Of men de vertaling was of werd verkieze is den Eerwaerden Schutte om 't even. - 't Komt, zegt hy, op het zelfde uit; altans de zin is. ‘Deze beschrijving in Herodes tijd belast, en uitgevoerd, was de eerste, ten tijde van Cyrenius Stadhouderlijk bewind over Sijrië. Ze was toen bij elk als de eerste bekend, ze werd van ieder een de eerste genoemd’. ‘Ze is ook inderdaad de eerste geworden, toen Cyrenius, als Stadhouder van Syrië, de tweede liet doen, met eene goedschattinge verzeld; en waarschijnlijk, de voorgaande naargezien, en waar 'er blijkbaare misslagen waren, verbeterd hebbende, haar den naam gaf, en het opschrift, van de eerste beschryving’. - Zyn Eerwaerde, deze beschryving der geheele waereld houdende voor ene beschryving van 't uitgestrekte Romeinsche Gebied, leid ons tot de gedachten, dat zy éne der drie algemene beschryvingen van Augustus, in de Romeinsche Waereld, welken het Ancyrische Marmer, of het gedenkstuk der daden van Augustus, opgeeft, moet zyn. Gemerkt nu de eerste inviel in 't jaer 726 na R.B. en de derde geschiedde in 't 767 jaer

(*) Zie Knatchbull Animadv. p. 3-6.

[p. 520]

na R.B. zo wordt men daerdoor bepaeld tot de middelste; die, schoon de uitsluiting der letteren enige onzekerheid bare, op waerschynlyke gronden echter, volgens des Autheurs opmerking, behoort tot het jaer 750 na R.B.; 't welk juist overeenkomt met de voorige bepaling van 's Heillands geboortejaer.

Met ene soortgelyke naeuwkeurigheid, als in deze eerste Verhandeling de geboortetyd is nagevorscht, gaet de Eerwaerde Schutte ook te werk, in zyne tweede Verhandeling, ter bepalinge van den tyd van 's Heillands Kruisdood. Niets verzuimd wat ter ontdekkinge daer van kan dienen, en alles met de uiterste oplettendheid behandeld hebbende, twyfelt hy niet van deze Verhandeling aldus te besluiten.

‘Ik hou het dan voor onwederleggelijk bewezen, dat 'er vijf Paschas zijn geweest, geduurende 's Heillands openbaaren dienst, en dat Hij gekruist is op den 3^den April in 't 4746^ste jaar van den Jul. Tijdkring, het 33^ste der Gemeene Jaartellinge, het 4^de der 202^de Olijmpias, het 786^ste na Romes Bouw.

Is Hij nu, gelijk ik in de I^ste Verhandelinge heb waarschijnlijk gemaakt, den 18^den November in 't 4710^de jaar van den J.T. gebooren; zoo moet Hij 35 jaaren 4 maanden en 16 dagen oud geweest zijn, toen Hij stierf. Hij stond den derden dag daarna, zijnde den 5^den April, wederom op uit den dood, voer, 40 dagen na zijne opstanding, den 14^den Mai, ten Hemel, en stortte den Geest uit, 50 dagen na Paschen, op Pinksteren, Zondag den 24 Mai. - Zie daar de twee uiterste merkpaalen van des Heilands leven en bedryven op aarde; die we hier vooraf moesten vastzetten, eer we het eenstemmig levensverhaal van Hem, in de vier Euangelien, beschouwen’.

Deze tydstippen dus bepaeld zynde, treed de Autheur, in zyne derde Verhandeling, nader ter zake. In dezelve ontvouwt ons zyn Eerwaerde het geen omtrent den persoon der vier Euangelisten in aenmerking komt; met aenwyzinge van den tyd waerin, en 't oogmerk waertoe, ze hunne Euangelien geschreven hebben. De byzonderheden hiertoe behoorende worden 'er oordeelkundig in overwoogen; dan wy kunnen, zonder te breed uit te weiden, 'er niet wel op stille staen. Genoeg zy het, met betrekking tot den schryftyd, alhier te melden, dat

[p. 521]

de Eerwaerde Schutte denzelven aldus bepaelt. Mattheus schreef zyn Euangelie, omtrent 8 jaren na 's Heillands Hemelvaert, en dus in 't 40^ste of 41^ste jaer der Gemeene tellinge. Marcus het zyne ongeveer twee jaren later, of wel in 't begin van het 43^ste jaer der G.T. Dat van Lukas kwam ten voorschyn in het 48^ste, en eindelyk gaf Johannes het zyne den Christenen in handen, in het 65^ste jaer der G.T. - Het overige gedeelte dezer Verhandelinge heeft ten onderwerpe, het geen nopens de samenstemming der Euangelisten in tydorde in aenmerking komt. Zyn Eerwaerde stelt ons aenvanglyk voor, hoe velen 'er tegen op gezien hebben, hoe men desaengaende verschillende wegen heeft ingeslagen, en ten laetste hoe hy eindelyk genoopt zy geworden, om zelf de hand aen 't werk te slaen; met dat gevolg, dat hy vertrouwe, ene voldoende tydschikking en samenstemming der Euangelisten, gelukkig, ontdekt te hebben. De Grondregels, door hem daeromtrent in agt genomen, ontvouwt hy hier nog in deze Verhandeling; en de Samenstelling zelve staet, zo spoedig als mogelyk is, gemeen gemaekt te worden. - Zie hier de Grondregels zelven, welker bondigheid zyn Eerwaerde, onder het aenvoeren van ophelderende voorbeelden, breeder bewyst. Ze zyn twaelf in getal.

‘(1.) De orde laat zich in geen' een' der Euangelisten verschikken; eenige weinige gevallen, en daar de beste levensbeschrijvers zulks doen, alleenlijk uitgezonderd.

(2.) De gevallen van Jesus Leerredenen en verrichtingen, alschoon ze zeer naar elkander zweemen, moeten niet straks voor dezelfde gehouden worden.

(3.) Maar aan den anderen kant heeft men, wanneer niet één of twee, maar vier vijf, of meer gevallen, en daar onder zeer zeldzaame, met verscheidene byzondere omstandigheden verzeld, en onderling verknocht, achter elkanderen, in die zelfde orde, en zonder eenig verschil, dat men niet zou kunnen vereffenen, bij meer dan eenen Euangelist verhaald worden, zulke gevallen voor dezelfden te houden.

(4.) Men behoort eenige voornaame tijdstippen vast te zetten van geschiedenissen, welke wij weeten wanneer ze gebeurd zijn, als zoo veele herren waarop alles draaien moet.

[p. 522]

(5.) Even zoo moet men de jaaren, in welke de gevallen gebeurd zijn, uit de plegtige Joodsche Feesten, vooral uit de Paaschfeesten, zoeken te ontdekken.

(6.) Daarbenevens heeft men ook gade te slaan andere merkwaardige dagen, en bepaalde tijdstippen, die of duidelijk gemeld, of zoo beschreven worden, dat ze kenbaar genoeg zijn: hoedanige kentekenende dagen dienen, om, als we het jaar uitgevonden hebben, ook den juisten tijd, de maand, de week en den dag van dat jaar, te ontdekken.

(7.) Zoo heeft men insgelijks behoorlijk acht te geven, op de merktekenen der Saizoenen, Herfst, Winter, Voorjaar en Zomer; om, als men 't jaar gevonden heeft, daardoor den tijd van 't jaar te ontdekken.

(8.) Wijders moet men naauwkeuriglijk opletten, waar de plaatsen zijn, daar de Euangelisten, die elk hunnen weg in 't verhaalen houden, wederom bij elkanderen komen. En tekent de een of de ander daar een tijdmerk aan; dit geeft ons grond om merkpaalen aan den weg te zetten; binnen welke wij de gevallen bij een anderen Euangelist, die van deze merkpaalen ontbloot zijn, kunnen beperken.

(9.) Een negende grondregel, van geen gering gewigt, en nogtans niet veel gebruikt, is, dat men hier, gelijk altoos in Historiën en Levensverhaalen, door twee oogen moet zien. Men behoort zig, niet alleen van de Tijdrekenkunde, maar ook van de Aardklootkunde te bedienen; om de gevallen in de juiste tijdstippen te zetten, en ook, door de afgelegenheid der plaatsen, de overeenstemming der H. Schrijveren te ontdekken.

(10.) Voorts wordt hier vereischt een naarstig gebruik van de Joodsche Oudheden, doch met die omzigtigheid, dat we met een oordeelkundig oog zoeken te ontdekken, welken de wetten, plegtigheden en gebruiken, volgens gedenkstukken, waarop men staat kan maaken, inderdaad geweest zijn.

(11.) Men neeme verder in acht, dat 'er gebeurtenissen zijn, welke gelijktijdig loopen, en eenige dagen duuren. Hier mede is het zoo gelegen, gelijk van zelve spreekt, dat het ééne voor, en het andere na verhaald kan worden, naar iemands verkiezing, zoo hij voor heeft, het geheele beloop van elk geval bij

[p. 523]

malkanderen te boek te slaan. Dit is geen verschil in de Tijdorde: elk Geschiedschrijver doet dit, naar 't hem in den draad van zijn verhaal best vlijt.

(12.) 'Er kan, eindelijk, eenig verschil in 't verhaal weezen, dat geen weezenlijk verschil in de tijdorde, of in de gebeurtenissen maakt. - Als de een iets verhaalt, dat de ander zwijgt, doch niet tegenspreekt, moet men dit geen verschil noemen. - Zoo kan ook de een of de ander, een geval ettelijke dagen of weeken vroeger of laater verhaalen, dan het gebeurd is, om dat het een zekere verwantschap of verbindtenis had, met het geval, 't geen hij daar verhaalde. - Zulke en soortgelijke verscheidenheden ontmoet men bij de beste Geschiedschrijvers, en ze worden hun nooit, als een weezenlijk verschil in 't verhaalen, of verwaarloozing van de tijdorde, ten laste gelegd’.

‘Zie daar, zegt de Eerwaerde Schutte, ten besluite, de grondregels welke ik volg, en waarop ik vaststel, dat men best doet aan ieder Euangelist, over 't geheel genoomen, de tijdorde in 't aaneenschakelen der gevallen toe te schrijven. Wanneer, gelijk de Heer offerhaus^(*) zeer wel aanmerkt, ‘het getal van 's Heeren Wonderwerken en Leerredenen sterk aangroeit: de wijsheid des Geestes doorblinkt, die de pen van ieder Euangelist zoo bestuurd heeft, dat zij elk in hunne eigene orde geleezen kunnen worden; en evenwel zoo op elkanderen sluiten, dat men 'er een wel samenhangend stelsel uit op kan maaken’.

(*) Dissert. de Vita et rebus gestis Jesu Christi, Cap. I. p. 425.