Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1779

Onderrigt omtrent het Eedzweeren, door J. Fr. Stapfer, Kerkleeraar te Diesbach. Uit het Hoogduitsch vertaald. Door J.v.M. Az. Te Utrecht by G.T.v. Paddenburg, 1779. Behalven de Voorreden 128 bladz. in gr. octavo.

Wanneer iemand in Zwitserland voor de Regtbank een Eed zal afleggen, om daer door zyn Regtsgeding ten einde te brengen, of zyn getuigenis te bevestigen, is het de zaek van enen der Leeraren aldaer ter plaetze, den zodanigen nadruklyk te onderrichten, wegens den aert en het gewigt van den Eed. Uit dien hoofde is de

[p. 389]

Eerwaerde Stapfer, amptshalve, meermaels verplicht geweest om zulks waertenemen; en dit heeft hem aenleiding gegeven, om dat onderwerp ten ernstigste te behandelen; mitsgaders zyne overdenkingen deswegens door de drukpers gemeen te maken. Hy ontvouwt in dit Geschrift, wat de Eed, en hoe gewigtig dezelve zy, mistgaders wat 'er tot een geoorloofde Eed vereischt worde: hy toont verder, uit de Rede en de openbaring, dat het geoorloofd is een rechten Eed te zweren; als mede welk ene groote en verschrikkelyke zonde het zy, een valschen Eed te doen; tevens te gelyk voorstellende, welke heillooze gevolgen het doen van een valschen Eed, naer lichaem en geest, in tyd en eeuwigheid, met zich slepe: wyders gaet hy na, door welke oorzaken de menschen zich dikwyls tot een valschen Eed laten vervoeren, met aentooning hoe strafschuldig zulks hen make: hieraen hecht hy voorts ene trouwhartige waerschouwing, met ene nevensgaende betuiging, dat hy als leeraer zich in dezen vry kenne, van allen plichtverzuim, en dat gevolglyk hy, die, niet tegenstaende al het voorgestelde, een valschen Eed doet, de gansche schuld daer van alleenlyk op zich zelve lade: eindelyk besluit hy dit alles met een hartlyk gebed, tot God, hem smekende, dat hy den genen, die den Eed staet af te leggen, voor zulk ene verschriklyke zonde moge bewaren. - De Eerwaerde Stapfer heeft dit onderwerp, op ene overtuigende wyze, zo treffende ontvouwd, dat het te wenschen zy, dat zyn Geschrift, nu in onze Tale overgebragt, ook in ons Vaderland algemeen gelezen moge worden; als by uitstek dienstig, om een ieder af te schrikken, hem het afschuwelyke van een valschen Eed indrukbaer in te boezemen, en tegen alle verleidende denkbeelden daeromtrent te wapenen. Wy zyn niet vreemd van te denken, dat zulks te noodiger is; om dat 'er misschien maer al gegronde reden zyn, om te vermoeden dat 's Mans aenmerking, over de minachting van den Eed, en de hoofdoorzaek hier van, welke wy in dezen nog zullen plaetzen, ook tot ons Vaderland betreklyk is.

‘Het is, helaas, in onze dagen, ten opzigte van den plegtigen Eed, zoo verre gekomen, dat men hem voor niets, dan alleen voor eene bloote uiterlijke plegtigheid houdt, waarbij men de vingers in de hoogte steekt, den

[p. 390]

hoed onder den arm houdt, en iets belooft of bevestigt, dat men niet langer houdt, dan tot de plegtigheid verricht is. En iets ijdel te verzekeren, of een bevestigings- eed te doen, is bij veelen niet anders, als zijn rechtsgeding door dit gebruik ten einde te maaken, of het onrecht, door eene plegtige uiterlijke verrichting, die naar hunne meening verder niets te beduiden heeft, voor het gericht staande te houden.

Maar van waar komt het toch, dat men in onze dagen den Eed zoo zeer misbruikt, en dikwijls anderen daartoe zoekt aan te spooren? Is het slechts de boosheid en 't verderf van 't menschelijk harte, dat meer en meer toeneemt? Zijn de menschen over 't geheel thans minder Godsdienstig en meer gewetenloozer, dan voor deezen?

Wij gelooven niet dat dit de eenige, noch ook de hoofdoorzaak van dit misbruik is. De grond daar van is veel meer deeze; dat het plegtig Eedzweeren tot eene vermenigvuldigde en algemeene gewoonte geworden is: daarom acht men den Eed in onze dagen slechts als iets gerings; gelijk men, by voorbeeld, eene zonde, die men lange geoeffend heeft, en die van veele begaan wordt, voor eene kleinigheid houdt.

Voorheen geschiedde het Eedzweeren zeer zelden; het geschiedde niet, dan in zaaken van groot gewigt; het geschiedde niet, dan met de grootste voorzigtigheid. Daarom behield de Eed zijne innerlijke waarde; Hij wierd als iets gewigtigs beschouwd. En hoe spaarzamer dezelve toegelaaten wierd, hoe meer men den eerbied voor den zelven behield. Tegenwoordig is men zoo omzigtig niet als voorheen. Men hoort voor alle Rechtbanken schier niet dan van Eeden spreeken. Daar door wordt deeze allergewigtigste zaak zoo gering geacht; men merkt den Eed naauwlyks voor iets anders, dan voor een bloot ja of neen, aan.’