Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1779

Reizen, door verscheiden Landen van Europa, in de Jaaren, 1774, 1775 en 1776, of Brieven, geschreeven uit Duitschland, Zwitzerland Italie, en Parys. Uit het Fransch vertaald. 's Gravenhage by J.H. Munnikhuizen, en C. Plaat in Comp. Twee Deelen, in gr. 8vo. zamen 672 bl.

Wanneer het oorspronglyke der Vertaalinge, die wy hier aankundigen, in den Jaare 1777, het licht zag, hebben wy onzen Leezeren des verslag gedaan, en getoond, waar in deeze Reizen van de gewoone Reisverhaalen onderscheiden waren^(*). Wy verzenden hun derwaards. Wat de Vertaaling betrest: deeze is zeer wel uitgevoerd. - Hier by zouden wy het, ten opzigte van dit Werk, kunnen laaten berusten: doch het valt ons altoos aangenaam, wanneer eenig Stuk ons stoffe verschaft om een nutte of aangenaame proeve daar van op te disschen. - Veele kwamen 'er ons, in het doorbladeren, onder 't oog, door welke wy dank zouden behaalen: en de verscheidenheid deedt onze keus lang in twyfel hangen. In 't einde, bepaalde deeze zich tot het geen onze Reiziger ons, in zynen laatsten brieve, gedagtekend Parys den 18. Sep. 1776, berigt wegens de Huwelyken der Protestanten in Frankryk, en eenige andere byzonderheden, tot deezen Aanhang betrekkelyk.

‘Het Parlement van Toulouse, hetzelfde dat, voor eenige jaren, met zo veel strengheid tegen de ongelukkige Huisgezinnen van calas en sirven gewoed heeft, kondigde korts een besluit af, 't welk de Huwelyken der Protestanten, in het heimlyk ingezegend, voor zo veel de burgerlyke goederen betreft; van waerde verklaert. Gy, weet, myn Heer, dat, sedert de vernietiging van het Edict of Gebod van Nantes, de Protestantsche Onderdanen des Konings verpligt zyn hunne Huwelyken in het gezigt der Katholike Kerke te vieren, en dat de Regeering, als zy dit verzuimen, hun Huwelyk als een Byzitschap beschouwt, zo dat de eerste Katholike bloedverwanten de nalatenschap der heimlyk getrouwde persoonen, met uitsluiting van de Kinderen, uit deze vereenigingen gesprooten, kunnen naesten. De Parlementen van eenige Landschappen hebben, sedert korten tyd, de zwarigheden dezer verschriklyke regtsgeleerdheid beginnen te bespeuren. Dus ondernam het Parlement van Bourdeaux, in het voorleden jaer, te beslissen, dat de Huwelyken, heimelyk ingezegend, ten

(*) Zie Hed. Vaderl. Letter-oeff. VII. Deel. 1 Stuk. bl. 500. enz.

[p. 211]

opzigte van de burgerlyke goederen, van waerde waren: de Katholyke aenhang, die in 't begin den Kinderen, uit een dergelyk Huwelyk gesprooten, de nalatenschap hunner Vaderen betwist hadt, berustte in dit vonnis, en de zaek bleef in stand. Het Parlement van Toulouse heeft in dit jaer, ter gelegenheid van een regtsgeding van dezelfde natuur, het voorbeeld van het Parlement van Bourdeaux gevolgd; maer de Katholyke aenhang handelde niet op dezelfde wys; hy beriep zich op den Raed des Konings, en deze Raed heeft uitspraek gedaen dat deze Huwelyken, in alle opzigten, van geene waerde zyn, en dat de Kinders, daer uit gesproten, niet anders zyn dan aterlingen, die geen het minste regt tot de nalatenschap hunner Ouderen hebben. Het is dus het noodlot des Parlements van Toulouse, dat zyne vonnissen, over de zaken der Protestanten, altoos door den Raed des Konings vernietigd worden, het zy deze vonnissen den Protestanten voor- of nadeelig zyn.

Het lot der Protestanten is wel droevig in dit land: altoos zyn zy geweest en zyn heden nog het naerstigste, rykste en gevolglyk het nuttigste gedeelte van de Onderdanen des Konings; en nogthans hebben meer dan twee millioenen van de noodzakelykste Onderdaenen des Koningryks in 't geheel geen' burgerlyken staet in hetzelve, terwyl menigvuldige Monniken, die openbaerlyk verklaren dat zy niets voor het welzyn der burgerlyke samenleeving willen doen, en dat dit hunne roeping is, alle de voordeelen van den Staet, boven alle anderen, genieten. De arme Protestanten, die daerenboven het beste gedrag, 't welk in een diergelyk land mogelyk is, en eene uitmuntende zedekunde hebben, zyn hier in den nooddwang van niet wettig te kunnen trouwen, dan door middel van eenig bedrog. Sommigen winnen, door kragt van geld, den Kerspelpriester hunner wyk, om een valsch getuigschrift van denzelven te krygen, dat zy hun Huwelyk in het gezigt der Kerke gevierd hebben, terwyl een hunner Leeraeren het heimelyk in een afgelegen oord vereenigd heeft, 't geen men hier noemt, in de woesteny trouwen. De anderen poogen hun geweeten, voor eenigen tyd, onder het juk te brengen, door het bezoeken van de Katholyke Kerken, waer zy de plegtigheden, welke zy verfoeijen, bywoonen; den Kathechismus en de boetpredikaetsien, waer mede zy spotten, aenhooren; Zonden, welke zy naer hun goeddunken versieren, aen den Priester biegten, en, door het ontvangen van het Nachtmael, betuigenis doen van de gemeenschap, welke zy van voorneemens zyn, wel rasch te verlaten, en in de daed verlaten zoo dra zy getrouwd zyn, vervloekende den Priester, en alle de huichelaryen, waertoe hy hun genoodzaekt heeft.

Een verlicht en verstandig Lid der wereldlyke Geestlykheid van Frankryk heeft korts twee Werkjes uitgegeven, waerin hy klaerblyklyk heeft doen zien, dat 'er den Godsdienst en den Staet

[p. 212]

tevens aen gelegen is, de Huwelyken der Protestanten te wettlgen en hun een burgerlyken Staet te verzekeren: een groot gedeelte zyner Medebroederen is van hetzelfde gevoelen. De Regeering zelve schynt zeer geschikt om deze groote zwarigheid weg te neemen; maer de Monniken, de huichelaers en hunne bygeloovige aenhangers schreeuwen uit alle hunne magt, om te beletten dat men dit heil aen den Staet bezorge. Zy wanen den Koning gekluisterd te houden, door den eed, dien men hem by zyne zalving heeft laten doen, om zich tegen de ketteryen te kanten, en de ketters, (let op de zagtheid der uitdrukkinge,) te verdelgen. Dit deed korts een Jacobyner Monnik in een Werkje, 't welk zoo slecht geschreven is, zoo slecht redenkavelt, en waerin de brandklok zoo sterk geklept wordt, als men van een' Monnik kan verwachten. Het voorschrift van den eed, zoo even gemeld, is de voornaemste grond der beginzelen van onverdraegzaemheid, welken hy 'er in opwarmt, tegen de grondbeginzels van verdraegzaemheid, welken zyn tegenstreever, met zoo veel billykheid en wysheid, vastgesteld heeft. Deze Monnik dacht misschien, dat den wereldlyken Overheden niet bewust is, dat de Godgeleerden duizend middelen bedacht hebben, om de eeden te leur te stellen, en dus de wet der Natuure, sterker dan alle hunne Godgeleerdheid, alle de eeden, strydig tegen het algemeene welzyn, vernietigt. Men heeft van dezen eed andere voorschriften en hoofdstukken afgeknipt; waerom zoude men 'er niet insgelyks het geene de Ketters raekt kunnen afknippen? En waerom moet men 'er het woord exterminare in laten? De Koning en de Staetsdienaers denken, in dit opzigt, wel anders dan de Monniken. Eene valsche Godgeleerdheid heeft de gevoelens der Natuure in hunne harten niet uitgedoofd noch bedorven. De harde wetten der voorgaende tyden worden niet meer zoo naeuwkeurig in acht genomen. De Koning heeft korts een treffend voorbeeld daer van gegeven door het verkiezen van den Heer necker, Genevenaer van landaert, en gevolglyk Protestant, tot Raed van zyne geldmiddelen en Bestuurder der Koningklyke Schatkiste, eene verkiezing, welke bewyst dat de Koning meer werk maekt van het welzyn van zyn Ryk, dan van het geschreeuw der bygeloovigen.

Indien men volhardt met den Protestanten een' burgerlyken Staet te weigeren, om dat men zich verbeeldt dat de tegenwoordige omstandigheden niet toelaten anders daer in te handelen, laet men hen ten minsten, byna algemeen, in eene soort van rust. Ik zeg byna algemeen, om dat nogthans hier en daer eenige Kerspelpriesters, eenige Bisschoppen, en eenige Opzigters niet nalaten hen moeite te verwekken, en hen zelfs te kwellen, zonder hen naer alle de gestrengheid der wetten te vervolgen.

In het doorkruissen van de naestliggende landschappen dezer Hoofdstad, vernam ik, dat de Opzigter van een derzelven

[p. 213]

de Marschalksbende in een dorp gezonden hadt, met bevel om de Protestanten, die 'er op een Zondag vergaderd waren, om in een huis hunne gewoone gebeden te doen, van daer te verjagen, en dat hy den Leeraer met de galei, en alle de anderen met de gevangenisse had doen dreigen, in gevalle zy hunne vergaderingen, het zy in de huizen, of in de open lucht in afgelegen oorden, vervolgden. Op anderen plaetzen laten hen de Kerspelpriesters zelfs niet in vrede sterven: want zy onthouden zich geduurig ter zyde van derzelver bedden, waer zy hen gestadig dringen om te biegten en het Nachtmael te gebruiken: en zy verlaten de zieken niet, voor dat zy afgelost worden door hunne Kapellanen, die op hunne beurt by de kranken blyven, tot op de wederkomst van den Priester. Indien de zieken goed vindt de kamer te doen sluiten, het zy om zyne zaken in stilte te kunnen beschikken, het zy om te rusten, het zy om voedzel of artsenyen te nuttigen, het zy eindelyk om eenige andere oorzaken, eischt de Priester, op eene meesterachtige wys, dat men dezelve voor hem opene, en doet, ingevalle van weigeringe, de deur oplopen. Daerenboven hebt gy gezien, door hen geen ik de eer had u hier vooren te melden, dat de Protestanten, niettegenstaende alle de toegevendheid, welke men voor hun heeft, evenwel geen' den minsten burgerlyken Staet genieten, en dat yder Protestant, in de oogen der Regeeringe, niets anders is dan een aterling, die noch Vader, noch Moeder, noch Bloedverwanten heeft.

Zoudt gy, na het geene ik u wegens de Protestanten gezegd heb, gelooven dat de Jooden byna alle de voordeelen, waervan de wetten de eersten beroofd hebben, kunnen genieten? De Huwelyken der Jooden zyn hier volkomen van waerde, hunne Kinders wettig, hunne uiterste willen en wetten op de nalatenschappen voor allen aenval beveiligd. Niets belet hun in dit Koningryk alle de voorregten der Katholyke Onde danen te genieten, mits dat de Koning hun brieven van Inboorlingschap wil vergunnen. De heerlykheid van Picquigny, die eertyds den Hertog van Chaulnes toebehoorde, en een der aenzienlykste landgoederen van Frankryk is, door de voorregten, die daeraen verknocht zyn, door het getal der Inwoonderen, welken zy bevat, en door de menigvuldige Kerspellen en leengoederen, die 'er van afhangen, behoort tegenwoordig aen een Hoogduitschen Jood, die uit Holland gekomen is, en de Heer calmer, (dus is de naem van deezen gelukkigen Hebreeuwer,) oefent 'er alle de regten, welken de Hertog van Chaulnes voor hem geoefend hadt: hy geeft de Pastoryen, die 'er van afhingen, aen wien het hem behaegt, en verkiest Kanunniken in de Bisschoplyke Kerk van Amiens, waervan by Burggraef is.

Voorleden Zondag’, vervolgt onze Reiziger, wy willen deeze opmerkenswaardige byzonderheid nog overneemen, om dat de

[p. 214]

Protestanten daar in ook hun aandeel hebben, ‘woonde ik eene Kerklyke plegtigheid by, welke ik nog nergens buiten Frankryk gezien hadt, namelyk, het Gewyde Brood aen te bieden. Alle de Inwoonders van Frankryk zyn verpligt, yder op zyne beurt, het Gewyde Brood in hunne kerspellen te leveren. Men wil hier dat het Gewyde Brood gevolgd is op de aloude Inzegeningen, zynde een gedeelte van de Inwyding, 't welk de Bisschop, ten teken van eenigheid, aen de Kerspelpriesters zond. In den beginne was dit Brood eene vrywillige offerande; maer in het vervolg heeft men dezelve noodzakelyk gemaekt, door eene gestrenge handelwys tegen alle de geenen, die weigerden het zelve aen te bieden. Sedert deze nieuwe schikking, heeft men van deze plegtigheid een schouspel van ydele glorie en een voorwerp van belang gemaekt. De Kerspelpriesters en Kerkmeesters vergenoegden zich niet meer met Brood: men moest hun ook geld geeven; en uit vreeze dat men hun te weinig zou geeven, ondernamen zy de geloovigen, wier yver hun verdagt was, zelfs te schatten. Behalve dit, moeten deze offeranden nog door Zwitzers met witte handschoenen in plegtige staetsie gedragen, en de pracht van het schouwspel met wasschen Kaersen verlicht worden. Op de gewone Zondagen willen de Priesters wel gedoogen dat verscheiden hunner leeken zich verëenigen, om deze kostbare plegtigheid te samen te verrichten, waerdoor dan de armen door de welgegoedsten verlicht worden; maer op de groote feestdagen moeten zy ryke ledematen hebben, wien zy de pracht, welke dezelve er ten toon' moeten spreiden, voorschryven, ten zy ze te vooren weeten dat hun Kerkgenoot uit zich zelven genoeg geschikt is, om 'er zich edelmoedig en luisterryk in te betoonen. De groote Heeren en rykste Kooplieden verkwisten 'er somtyds honderd louizen, en zelfs meer. Op den dag dat ik deze plegtigheid beschouwde, waren het drie ledenmaten van aenzien, die te samen het Gewyde Brood leverden: ik zag de lyst der onkosten, waerop de Kerkmeesters hen geschat hadden; zy bestond in de volgende zaken; zes Gewyde Brooden, yder van vyftien ponden; zeven en dertig ponden wasch, voor de offerande van yder twee- en dertig Fransche guldens aen geld; voor de dragers vyftien guldens; voor de dienaren en Zwitzeren der Kerk vyftien guldens; de onkosten van de handschoenen waren 'er niet in begreepen; maer deze Heeren voorzagen uit zichzolven daer in. Kortom, alle de onkosten beliepen op meer dan driehonderd Fransche guldens. De Protestanten zyn verpligt, zoo wel als de Katholyken, het Gewyde Brood te leveren: want het is een grondregel, in Frankryk aengenomen, dat yder Franschman geacht wordt Katholyk te wezen’.