Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1779

[p. 74]

De roem en gedachtenis van den Heer C.F. Gellert, in leven buitengewoon Hoogleeraar op de Hooge School te Leipzig. Vereeuwigd door J.A. Ernesti. Uit het Hoogduitsch vertaald. Te Utrecht by M.v. Loopik, 1778. Behalven het Voorberigt 48 bladz. in gr. octavo.

Het melden van Gellert's naam in 't voorige Artykel herinnerde ons deeze uitmuntende Lofspraak van den hooggeagten Ernesti, ter vereeuwiginge der gedagtenisse van den voortreffelyken Gellert; welke, niet alleen als eene weluitgevoerde Lofspraak, maar tevens als een geschrift, by uitstek geschikt, om de Deugd, op den Godsdienst gevestigd, in te boezemen, aanpryzing verdient. Na eene voorafgaande leerzaame aanmerking over de uitersten van eene te gestrenge en te ruime Zedeleer, deelt ons de Hoogleeráar Ernesti zyne oordeelkundige gedagten mede, over dat soort van Schriften, die door schrandere vernuften opgesteld worden, om de Leezers te vermaaken, en, onder dat vermaak, liefde en eerbied voor de deugd, en haat tegen de ondeugd, te verwekken. De voor- en nadeelen van die schryfwyze opgemerkt, en tevens een oordeelkundig onderscheid gemaakt hebbende tusschen het gebruik en misbruik van dezelve, laat hy zig verder uit over den middelweg, dien men, zynes oordeels, in 't onderwyzen der zedenleere te houden heeft, tusschen een te lugtigen en te droogen schryftrant, waaromtrent hy dien, welken Gellert meestendeels in zyne Schriften in agt nam, ten sterkste aanpryst. - Hierbenevens geeft hy ons eene korte beschryving van 't gansche beloop van 's Mans leeven, de soort van onderrigting, die hy ontvangen en gegeeven heeft, zyne talenten, zyn denktrant, zyne gevoelens, zyn character, zyne lotgevallen en zyn dood; dien hy, niet tegenstaande zyne voorheen meermaals betuigde onoverwinnelyke bangheid voor den dood, met moed en standvastigheid onderging. In deeze wel groote doch onopgesmukte lofspraak vertoont zig de beroemde Gellert alleszins der hoogste agtinge waardig; te meer daar zyn leevenswandel beantwoordde aan 't geen hy leerde en schreef. - Zie hier de beschryving van zyn hart, godsdienstige neiging, en denkwyze over de Deugd.

‘Zyn hart was van Natuur zachtzinnig, toegeevend, verzoenend, behaagelyk, eenvoudig, oprecht en redelyk, gevoelyk en teder omtrent alle de aandoeningen van het goede en menschlievende, rondborstig zonder achterhouding en geveinsdheid, en vry van alle wangunst. - Doch de heerschende neiging zyner ziel was vroomheid. Deeze beheerschte by hem alle de overige aandoeningen. Niet eene neiging vertoonde hy menigvuldiger, drukte hy levendiger uit, of volgde hy gestadiger op, 't zy in het spreeken of handelen. Echter was ook deeze aandoening in hem, gelyk de overigen, zacht en gelaaten, en van dien aart, gelyk zy door

[p. 75]

eene duidelyke en gewisse kennis voortgebragt word, die, met de misleiding der inbeelding niet vermengd, geheel geest en onligchaamelyk is.

De waare deugd leidde hy af van de eenige bron, den Godsdienst; doch alle deugd, die, door eenige andere oorzaak, hoe schynbaar of onschuldig ook, wierd voortgebragt, keurde hy maar in zo verre goed, als zy een soort van bezigheid, en voor de Maatschappy, of enkele persoonen, nuttig was. Hy hield ze niet voor een waare en volmaakte deugd, en geloofde, dat zy ligtelyk opgeblaazen maakte. Zo sterk hy derhalven aandrong om de schriften van welspreekendheid en geleerdheid der oude Grieken en Romeinen te leezen; zo min keurde hy goed, dat zy met betrekking tot de lessen en pligten aangepreezen wierden. Want hy meende, dat, hoe schoon zy ook waren, zy evenwel te veel aan de menschelyke vermogens toeschreeven, waar uit een verwaande deugd moest ontstaan. Misschien bedoelde hy hierby voornamelyk den Romeinschen Stoïcyn en den grootspreekenden Seneka. Echter was hem het onderscheld zeer wel bekend, tusschen een fraaije deugd, die alles van den hemel verwacht, en zich niets door eigenen arbeid en moeite wil bezorgen, en tusschen de deugd, die zodanig werkt, als of alles op haar alleen aankwam, en die tevens by een goed gevolg zo bescheiden is, dat zy alles aan God toeschryft.’