Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1778

[p. 491]

Berigt wegens de Chineesche rhabarber-plant.
Door J.G. Kalenberg.

In myne aanmerkingen nopens de niet genoeg bekende Rhabarber-Plant, en het Tartaarsche Gewas, voorleeden Jaar in deeze Letteroefeningen geplaatst^(*); zeide ik, iemand gevonden te hebben, die het onderzoek van de Rhabarber-Plant in China op zig genomen had; met belofte van alles te zullen doen, wat hem de mogelykheid toeliet.

De persoon die dit op zig nam, is de Opper-Chirurgyn H. Teessen, die reeds drie togten ten dienste der Nederlandsche Oostindische Compagnie gedaan, en nu een Vierde ondernomen had, met het Schip de Ganges, gecommandeerd wordende door den Kapitein Popta, om naar China te zeilen. Agt Jaren onder myne opzigt als Leerling by my gestaan hebbende, in welken tyd hy niet alleen de Apothekerkunst, maar ook de Heelkunst by den Heer Labee, leerde, en in beide Affairen zeer veel kundigheid verkreeg, agtte ik hem tot het volbrengen deezer commissie boven anderen bekwaam. Hy is dezelfde, die in 't Jaar 1773 met het Schip Groenendaal retourneerde, en ons in de gelegenheid bragt, om de bladen van den Kajapoet-boom te leeren kennen, waar van toen een uitvoerig berigt^(†), door Doctor Houttuyn, aan 't ligt gegeeven werd.

Na eene afweezigheid van ruim 20 Maanden kwam hy den 13 July deezes Jaars in 't Vaderland aan, ter Rheede van Vlissingen, van waar hy my, in een beleefden brief, het volgende meldt.

- - ‘Op Canton zynde,’ (het zyn zyne eigen woorden die ik hier laat volgen,) ‘heb ik, ter voldoening van mynen pligt, en UE. verlangen, informatie naar de Rhabarber-Plant genomen; en zie hier,

(*) Zie Hed. Vaderl. Letteroef. VI. D. Mengelw. bl. 93.

(†) Zie Hed. Vaderl. Letteroef. III. D. Mengelw. bl. bl. 104.

[p. 492]

wat ik met mogelykheid heb kunnen ontdekken. Niets dan verhaalen zyn hieromtrent te verkrygen, dewyl de Chineesen geen vreemdeling, hoe genaamd, vryheid geven, in 't land te mogen komen. Ook is het maar een gering gedeelte van Canton, 't welk de Natien kunnen bezigtigen: en dit bestaat in niets dan hunne Winkelhuizen. Hoe zeer ik my nu het vertrouwen, 't welk UE: in my hebt gelieven te stellen, zogt waardig te maaken, door eenige nadere opheldering omtrent het Rhabarber Gewas; ben ik nogthans, om reeds gezegde redenen, buiten staat gesteld in dezen aan UE: verwagting te voldoen. Herhaalde reizen heb ik verscheiden Chineesen, aangaande de Rhabarber, gevraagd, en hunne gezegden waren eenpaarig, en wel zo, als ik het successivelyk heb aangetekend. Op Canton, en in den omtrek dier stad, groeit een Gewas 't welk den zelfden naam heeft als de waare Rhabarber (Tay-houan of hoog geel); doch de Chineesen houden deze voor de slegtste, wier wortelen zy alleenlyk, zo tot zyde, als andere stoffen, te verwen, bezigen; en dit is de eenigste nuttigheid: want inwendig word zy nooit gebruikt. Ik heb een paar versche bladen van eene Cantonsche Rhabarber-Plant, welker bezigtiging my, wegens de bovengemelde redenen, niet mogelyk was, uit den tuin van een Chineesch, door middel van zyn goeden vriend, dien ik kende, bekomen, en buiten de Zon in de lugt tusschen papieren gedroogd; deze hoope ik de eer te hebben UE: by myn arrivement in Amsterdam te behandigen.

Verders kan ik UE. berigten, dat de tot ons en andere Natien gebragte Rhabarber de eenigste en egte soort is, welke in de Noordelykste Provincien van China gevonden wordt^(*). Dit wierd ook nog door een ander

(*) Dewyl China na genoeg onder den Noorder Keerkring ligt, is het aldaar zeer warm; staande myn Thermometer, naar Fahrenheit's Schaale, welke in myn Hut, binnen Scheeps boord, geplaatst was, geduurende de maanden Augustus en September, des voorleeden jaars, doorgaans, des middags ten twaalf uuren, op 91½ en 92, en zeer enkeld op 93 graden; daar hy, by open ondergang der Zon, kleine 5 graden laager stond: accordeerende de myne met dien van den Heer Klinkert, welken in zyn Ed. Kamer, in de Nederlandsche Factory, op Canton, hing-Voorzeker een groot verschil met die van ons Vaderland.

[p. 493]

Chinees bevestigd, welke door 't Keizerryk van China gereisd hadt, en van wien zelfs de voornaamste landen van Europa als Vrankryk, Engeland, Duitschland, Italien en Holland bezogt waren. Deze toonde my op eene Globe aan, de Provincien alwaar de Rhabarber groeide; en onder deze waren Su-civen en Xençi de voornaamste, Noordlyk van Peking liggende; welkers grond vogtig en rosagtig is; en van deze plaatzen, kwam alle Rhabarber, welke de Natien in Europa brengen.

De Chineesen verkoopen, op eene daar toe bepaalde Markplaats, de Rhabarber versch aan de Russen, en deze bereiden dan hunne wortelen zelfs. De onze, daar en tegen, brengen de Chineesen uit de bovengenoemde Provincien gedroogd, en eens geschild, op Peking, van waar zy eens in 't Jaar naar Canton gebragt, en aldaar nog eens geschild en nagezien worden.

Van deze beide, naamlyk een en tweemaal geschilde wortels, zal ik de Eer hebben UE. een stukje ter hand te stellen. Volgens voorgemeld verhaal van den Chinees, die dit alles bygewoond heeft, en uit anderen, die dit by rapport hebben overgenomen, zou het verschil der zogenaamde Moskovische en Chinasche Rhabarber maar alleen van derzelver bereiding afhangen; het geen my voorkomt bedenklyk te zyn; wyl het wezentlyke onderscheid van deze beide zo aanmerkelyk is: 't geen UE. zeer duidelyk door Proefnemingen heeft aangetoond.

De gedroogde bladen dezer plant worden nooit op Canton gebragt, vermits zy in geen aanmerking zyn. De verafwezentheid der plaatzen, daarenboven, welke ik genoemd heb, van Canton af, doet alle gelegenheid verdwynen, de bladen, in den tyd van ons verblyf, magtig te worden. Dan daar de Schepen der Ed. Oostindische Compagnie Jaarlyks ten langsten tusschen 4 en 5 Maanden in China vertoeven, is 'er tot het doen der Reize naar, en van, het Rhabarberland, meer dan 6 Maanden tyds nodig. De Koopman, welke de Rhabarber op Canton brengt, was in ons daar zyn niet tegenwoordig, anders was deze zekerlyk in staat geweest, in dit geval, veel onderrigting te kunnen geven. Om my hier in nogthans plaisier te doen, heeft een bekende in de Nederlandsche Factory beloofd, dezen Chinees te ondervraagen, en zulks per missive dan te berigten. Nog daarenboven hebbe ik vry goede toezegging van een Chinees,

[p. 494]

een vriend van den Rhabarber Koopman, welk dit Jaar eenige bladen op Canton zal mede brengen, en deze zullen aan my gezonden worden.

Gelieft dus UE. groot verlangen, naar het gezigt der waare Rhabarber bladen, nog eenigen tyd uit te stellen. Hoopende eerlang de Eer te hebben UE. in welstand te mogen zien.

Ik ben, enz.

Uit dit verslag blykt wederom, hoe moejelyk het zy ontdekkingen te doen, in vreemde landen, alwaar de vrye toegang ongeoorloofd is. Wy zullen, egter, in plaatze van de hoop verlooren te geeven, liefst nog wagten of de vriend van den Chineeschen Koopman aan zyn gegeven beloften zal voldoen. De Cantonsche Rhabarber bladen betreffende, die de Heer Teessen na zyne t'huiskomst my gegeven heeft, en een Exemplaar gedroogde handpalmswyze Rhabarber, (Rheum Palmatum) dien ik van den Heer N: L: Burmannus, Professor der Kruidkunde dezer Stad, verzogt had, strookten niet met elkander. Dus zal, waarschynlyk, de Cantonsche een nog niet genoeg bekend soort zyn.