Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1778

[p. 315]

De Mensch in aangenaame Spectatoriaale Vertogen beschouwd. Door een Genootschap van Geleerde Mannen te Halle. Uit het Hoogduitsch vertaald, door G.M. Nebe. Tiende Deel. Te Amsterdam by de Wed. P.J. Entrop. Behalven de Voorreden 608 bladz. in gr. octavo.

Met de voltrekking van dit Deel neemt de Mensch zyn afscheid, wel vergenoegd over het heusch onthaal, dat hy by veele Leezers ontvangen heeft, na dien ze eenpaarig getuigen, dat hy hun dikwerf nu leerryk gesticht, dan op eene aangenaame wyze vermaakt heeft. Herhaalde keeren hebben wy gelegenheid gehad, om onzen Leezeren proeven van onderscheiden soort hier van mede te deelen; waar uit men genoegzaam kan afleiden, dat dit Werk, met het hoogste regt, naar eene voornaame plaats, onder de leerzaame Spectatoriaale Schriften, mag dingen. Nutte Kunsten en Weetenschappen worden 'er sterk in aangepreezen; de haatlyke Ondeugd wordt hier in 't heldere daglicht gesteld; belachlyke gebreken en berispenswaardige dwaasheden worden in dit Geschrift vernuftig doorgestreeken; en de beminlyke Deugd wordt 'er, van alle zyden, op eene deftige wyze, met bondige redenen, overtuigend, ter betragtinge in aangedrongen; ten einde een ieder, in zyne omstandigheden te noopen, om aan zyn verstandelyk en zedelyk character van Mensch te beantwoorden. - Om nu, met het afloopen van dit Werk, 'er nog een staal uit te berde te brengen, zullen wy ons bepaalen tot de volgende alhier voorgestelde gedagten, over het weezenlyk Geluk, die, onder de overweeging hier van, tevens strekken, om den Mensch zich zelven regt te leeren waardeeren, en zyn geluk niet van anderen te doen afhangen. Ze luiden aldus:

‘Nadien den mensch niets natnurlyker eigen is, dan de zucht tot bevordering van zyn geluk, zo behoeft men zich niet te verwonderen, dat de wyste lieden, ten allen tyde, zo veel moeite tot het ontdekken van dat geene, wat eigenlyk geluk is, en waarin het voornamelyk bestaat, hebben aangewend. Varro telde niet minder dan twee honderd en tachentig onderscheidene denkbeelden daar van op. Luciaan, een ander Schryver, behaarstigt zich, na dat hy eene uitvoerige naamlyst van de gevoelens der onderscheidene Wysgeeren had opgesteld, het ongegronde van dezelven aan te toonen, zonder echter zelf iets te bepaalen.

't Geen in dit geval zo veele op den doolweg gebragt schynt te hebben, is ongetwyfeld het opzet, dat zy genomen hadden, om het geluk van den mensch tot een zeker vast punt te brengen, dat toch, zo het my toeschynt, niet anders, dan door het denkbeeld van veele daaraan verknochte dingen bestaan kan.

De eerste plaats wys ik aan de deugd toe, als welke eene moeder van het vergenoegen is. Deeze streelt onze gedachten, en maakt dat wy onszelven met lust en vermaak beschouwen. De

[p. 316]

bloote deugd is echter niet toereikende genoeg, om den mensch gelukkig te maaken. Zy moet, ten minsten, met eenen maatigen voorraad van allerlei behoeften des levens vergezelschapt, en door geene ligchaamelyke ongemakken of smarten ontrust noch belast weezen. Een toeval van het graveel was sterk genoeg om den Stoicyn te doen uitroepen; dat hy door Zeno, zynen leermeester, misleid was, toen hy hem geleerd had, dat pyn of smart geen kwaal zy.

Maar, behalven dit, zo ontbreekt 'er nog zo veel aan, dat de deugd op zichzelve iemand gelukkig zou kunnen maaken, dat de hoogste trap dezelve in zekere gevallen, wanneer zy met een teder gemoed, met een gevoelig hart gepaard gaat, ons veeltyds de diepste wonden veroorzaaken, en ons inzonderheid verdrietig maaken kan. Tot voorbeelden hier van geef ik het medelyden, de vriendschap en de liefde op. Is het met de twee laatstgenoemde hartstochten niet veeltyds zo gelegen, dat wy ons hart zo geheel aan zeker voorwerp hangen, dat al ons geluk enkel en alleen van eenen anderen persoon afhangt? Iets in der daad, waar van ons geen aardsch verstand, hoe doorzichtig ook, eene voldoende reden geeven kan!

De mensch derhalven, die wezenlyk gelukkig zyn wil, moet buiten eene geneigdheid tot de deugd, ook tot eene zodanige sterkte van geest geraaken, dat hy zyn geluk in zichzelven bepaale, maar het niet op anderen laate aankomen. Een zodanig mensch zal alle de welmeenende dienstbewyzen betoonen, die men immer van het inwendigst mededoogen zou hebben kunnen verwachten; zonder dat de gewoone rampen en wederwaardigheden des menschelyken levens hem zo sterk treffen, dat ze zyne eigene rust verstooren. Ja zyne handelwyzen van dien aart zyn verdienstelyker dan die van andere menschen, om dat ze enkel uit eene drift van de deugd en de overtuiging zyner pligten voortspruiten, daar in tegendeel een mensch van eenen weekhartigen inborst juist dan, wanneer hy een ander bystaat, eenigermaaten kan worden aangezien, voor iemand die zichzelf goed doet. - Een mensch, welke die sterkte van geest bezit, van welke ik thans redeneere, die laat het wel aan zyne vrienden en beminnaars over, om hem gelukkig te maaken: maar hy zorgt ook, dat geen van beiden de magt in handen kryge, om hem ongelukkig te kunnen maaken.

Men kan uit dat geene, wat ik reeds gezegd hebbe, ook nog zien, dat 'er niets zwakker zyn kan', dan dat men zyn geluk in de goedkeuring van andere menschen zoeke; dewyl wy hetzelve op deeze wyze van onszelven geheel onafhangklyk maaken. Menschen, die dus gezind zyn, die hun voornaamste geluk in den lof en de toejuiching van andere zoeken, die zyn ook voor den nyd, deeze hartstocht, die niet alleen de verdrietigste, maar ook de ongerymdste onder allen is, blootgesteld.

De veiligste weg om sterk van geest te worden, en tot ee-

[p. 317]

nen onbepaalden staat van geluk te geraaken, is een deugdzaam gemoed, welk met toereikende denkbeelden vervuld is, om de eenzaamheid te kunnen verdraagen, en zich met zichzelven op eene aangenaame wyze bezig te houden. De Studie is hier omtrent eene uitsteekende gezellinne; terwyl zy het gemoed een oneindig getal van gedachten in 't geheugen brengt, die alle bereid zyn door te breeken, en by de eerste gelegenheid in orde gebragt te worden. Het gemoed schept veeltyds even zo veel vermaak in deeze zyne schatten na te zien, dezelven te vermeerderen, en in den behoorlyken vorm te gieten, als een Vorst geniet, wanneer hy zyn heirleger overziet.

Hierby moet ik zeggen, dat, gelyk zo een welgesteld gemoed een heimelyk vergenoegen over het bewust zyn van zyne eigene volmaaktheden ondervind, en zich in alle gelegenheden verheugt, die het uitdaagen om zyne sterkte te toonen; zo zal eene levendige verbeeldingskragt, by menschen van een zwakker verstand, een niet veel geringer genoegen verwekken. Men zou het eerste den Hemel der Wyzen, en het laatste het Paradys der Dwaazen kunnen noemen. Nochtans heeft 'er dit onderscheid tusschen die beiden plaats, dat, zo, gelyk het eerste, natuurlyker wyze, die sterkte en grootheid van ziel voortbrengt, die ik tot dus verre, als volstrekt noodzaaklyk tot 's menschen geluk, beschreven hebbe; zo word het laatste door elk toeval verwrikt of verydeld, en raakt onder de gewoone rampen verlooren.

Deeze sterkte van geest, op welke de wisselvalligheid des geluks niet vermag, is het, welke by het aanschouwen van 't gevaar meer en meer toeneemt, en eenen Alexander in dat tydstip van zyn leven, dat de Prins van Condé zo zeer heeft bewonderd, beweegen kon, terwyl zyn heirleger zich tegen hem verzettede, zyne Soldaaten te beveelen: zy zouden maar naar Macedonie wederkeeren, en hunne landslieden verhaalen, dat zy hunnen Koning, in het bedwingen der waereld, verlaaten hadden; dewyl hy, wat hem betrof, niet twyfelde, of hy zoude, werwaarts hy ook komen mogt, allerwegen wel een leger by elkander brengen. Deeze sterkte ontdekt zich inzonderheid dan, wanneer een mensch in nood is, welke hem altoos, naar maate dat hem de boosheid of ongeregtigheid vernederen wil, grooter maakt. Oin kort te gaan, deeze is het, die den deugdzaamen man allengs eene waarde op zichzelven leert stellen, en zyne woorden en werken eenen glans geeft, welke eindelyk hoogachting verwerft, en hem meer magt over anderen in handen geeft, dan alle voorrechten van geboorte en geluk doen kunnen. Dic

Ja, die alleen leeft wel te vreden,

En juicht, wanneer de Waereld zucht,

Is ryk, schoon aardsche rykdom vlucht;

Zyn glori klimt in tegenheden.